Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια εδώ: Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα.
Εκατό [ωφέλιμα] κεφάλαια
Πώς αποκτά κανείς την ταπεινοφροσύνη
Κεφάλαιο 78
Αν μας προστάξουν οι προϊστάμενοί μας να βγούμε μαζί με τους αδελφούς σε κάποια πρόσθετη εργασία, ας τρέξουμε με προθυμία, χωρίς να φιλονικούμε με τους πιο οκνηρούς. Διότι αυτός που μπορεί να κοπιάσει μαζί με τους άλλους και δεν κοπιάζει, με πολλούς τρόπους ζημιώνει τον εαυτό του πρώτα-πρώτα στερεί τον εαυτό του από την αμοιβή· και έπειτα, δίνει αφορμή στο γογγυσμό και στην κατάκριση, επειδή έκανε την εργασία της φιλαυτίας.
Δεν πρέπει άλλωστε ο πρόθυμος να προσέχει τους πιο οκνηρούς αδελφούς. Κανείς δε λέει ποτέ στο θερισμό· «Επειδή ή διπλανός μου δε μαζεύει σιτάρι για τον εαυτό του, δε θα μαζέψω και εγώ για τον εαυτό μου». Απεναντίας ο καθένας, όσο έχει ευκαιρία, μαζεύει τροφές για τον εαυτό του και για τα ζώα του, για να είναι εφοδιασμένος για το χειμώνα. Και αν για τις ανάγκες του σώματος υπάρχει τόση πολλή προθυμία, δεν πρέπει να υπάρχει πολύ περισσότερη για τα πνευματικά;
Κεφάλαιο 79
Είναι ωραίο πράγμα να προηγούνται στην τιμή οι γέροντες· και είναι καλό να δείχνουμε συμπάθεια στους άρρωστους. Άλλωστε οι σοφοί γέροντες είναι αλοιφή για να στερεωθεί η ψυχή.
Κεφάλαιο 80
Αρχή της υπερηφάνειας είναι το να μη κοπιάζει κανείς μαζί με τους αδελφούς, ανάλογα με τις δυνάμεις του. Όταν μάλιστα μαζευόμαστε εμείς για εργασία, ας μην πολυλογούμε, αλλά ας δείχνουμε την προθυμία μας σ’ αυτά, για τα οποία βγήκαμε από το κελλί μας.
Κεφάλαιο 81
Η έλλειψη του φόβου του Θεού γεννά την υπερηφάνεια· η υπερηφάνεια άλλωστε είναι μητέρα της ανυπακοής. Η ταπεινοφροσύνη όμως και η πραότητα στερέωσαν στο φόβο του Θεού εκείνον που τις έχει αποκτήσει, σαν στύλο στερεωμένο στο ναό του Κυρίου.
Κεφάλαιο 82
Είναι βλαβερό στον μοναχό να συναναστρέφεται με κάποια γυναίκα. Σε γυναίκα μάλιστα που ζει παρθενική ζωή καθόλου να μην πλησιάσεις, αν έχεις σαρκικό φρόνημα. Διότι ο μοναχός που κάνει συντροφιά με γυναίκες, πίνοντας κρασί, δε διαφέρει από τον άνθρωπο που ρίχνεται μόνος του στη φωτιά. Αυτός όμως που απέφυγε τις συναντήσεις με τις γυναίκες, ξεφεύγει όπως το ζαρκάδι από τις παγίδες.
Κεφάλαιο 83
Να προσέχεις από τα χρόνια της νιότης σου, αδελφέ, για να μη μετανοιώσεις στα στερνά σου. Ας μη δείχνει λοιπόν η καρδιά σου ζήλο να μιμηθεί ανθρώπους αμαρτωλούς· διότι είναι γραμμένο· «Μην παρακινείσαι από τη ζωή των πονηρών ανθρώπων και μη ζηλέψεις αυτούς που κάνουν την ανομία· διότι σαν το χορτάρι γρήγορα θα ξεραθούν, και σαν τη χλόη γρήγορα θα μαραθούν. Στήριξε την ελπίδα σου στον Κύριο και κάνε το καλό» (Ψαλ. 36, 1-3).
Κεφάλαιο 84
Αγαπητέ, αν ο αδελφός σου συμπεριφέρεται άπρεπα, να τον συμβουλεύεις λέγοντας «Σταμάτησε, αδελφέ· διότι δε σε ωφελεί αυτή η συμπεριφορά». Και να φέρεις σ’ αυτόν, ως παράδειγμα, έναν απ’ αυτούς που αμάρτησαν· όχι όμως σαν να φανερώνεις με την έκφραση του προσώπου σου το παράπτωμα αυτού που αμάρτησε, αλλά για να ωφελήσεις τον αδελφό που ακούει, ώστε, βλέποντας τον κίνδυνο που ακολούθησε, να αποφεύγει την αμαρτία. Να φέρεις όμως σ’ αυτόν ως παράδειγμα και την ανάμνηση αυτών που ευαρέστησαν τον Κύριο, και να συγκρίνεις την ανταμοιβή αυτών των δύο· «και αν σε ακούσει, τότε κέρδισες τον αδελφό σου» (Ματθ. 18, 15).
Αν όμως μείνει αμετακίνητος στην ίδια γνώμη, και παρόλο που τον συμβουλεύουν άλλοι δεν υπακούει, κάνοντας τα έργα της καταφρόνησης, τότε φύλαξε τον εαυτό σου απ’ αυτόν τον άνθρωπο, προσευχόμενος γι’ αυτόν στον Κύριο, σύμφωνα με τον Απόστολο που λέει· «Και αν κάποιος δεν υπακούει σε όσα σας λέμε με την επιστολή μας, αυτόν να τον επισημαίνετε και να μην τον συναναστρέφεσθε για να ντραπεί· και να μην τον θεωρείτε σαν εχθρό, αλλά να τον συμβουλεύετε σαν αδελφό» [Β΄ Θεσ. 3, 14-15].
Κεφάλαιο 85
Ποιος άνθρωπος, που είδε κάποτε κάποιον άλλο να βαδίζει ένα μονοπάτι και να πέφτει σ’ αυτό και να χτυπά θανάσιμα, δεν αποφεύγει το μονοπάτι, για να μην του συμβεί η ίδια συμφορά;
Κεφάλαιο 86
Μην εξαπατάσαι, αδελφέ, και χορταίνεις την κοιλιά σου (Πρβλ. Παροιμ. 24, 15), και μη μεθάς με κρασί, πράγμα που οδηγεί στην ασωτία (Εφεσ. 5, 18)· διότι τι δεν υπάρχει για σένα άλλη ωφέλεια, παρά μόνο το να κάνεις το θέλημα του Κυρίου.
Κεφάλαιο 87
Φύλαγε, αδελφέ, την αγνότητα του σώματος σου. Αν την φυλάξεις μέσα στην αγάπη του Χριστού, εύκολα μπορείς να κατορθώσεις κάθε αρετή. Διότι το Άγιο Πνεύμα που κατοικεί μέσα σου, χαίρεται για σένα, επειδή θυμιάζεις το ναό του Θεού με την αγνότητα και τη σωστή προαίρεση, και θα σε ενισχύσει σε κάθε καλό έργο. Εργαλεία όμως για να κατορθώσει κάποιος τις αρετές και την αγία αγνότητα είναι αυτά τα τρία: η εγκράτεια της κοιλιάς και η εγκράτεια της γλώσσας και το χαλινάρι των ματιών.
Αν λοιπόν φυλάξεις τα δυο πρώτα, αλλά δε φυλάξεις τα μάτια σου από την περιπλάνησή τους, δε θα κρατήσεις σταθερή την αγνότητα. Διότι όπως ένας σπασμένος σωλήνας χάνει τα νερά, έτσι και τα μάτια που στρέφονται εδώ και κει χάνουν τον συνετό νου. Όταν μάλιστα σου έρθει επιθυμία για φαγητό, πες στο λογισμό σου· «Σκέψου ότι αν είχες απολαύσει χθες αυτό το φαγητό, δε θα σηκωνόσουν σήμερα νηστικός;».
Αν όμως σε παρακινεί ύπουλα να ρωτήσεις να μάθεις για υπόθεση ανώφελη, πες στο λογισμό σου «Υπόθεσε ότι ρώτησες πλέον, και σου απάντησε ο διπλανός· και γι’ αυτό σώπα». Αν πάλι σου λέει απατηλά να αφήσεις τα μάτια σου να στραφούν εδώ και κει, πες στο λογισμό σου· «Γι’ αυτό βρίσκεσαι εδώ· για να μην παρατηρήσεις ξένη ομορφιά» (Πρβλ. Σοφ. Σειρ. 9, 8). Πρόσεχε τον εαυτό σου και μην αμελείς, για να είναι ο νους σου στερεωμένος στο φόβο του Θεού, σύμφωνα με τον Ψαλμωδό που λέει· «Καθήλωσε, Κύριε, με το φόβο σου τα μέλη του σώματος μου, διότι φοβήθηκα από τις κρίσεις σου» (Ψαλ. 118, 120).
Κεφάλαιο 88
Σκέφτομαι ότι ωφελεί τον μοναχό, και κυρίως τον νέο, να μη βγει από το κελλί του χωρίς επανωφόρι ή άλλο ένδυμα· επειδή αυτό το πράγμα προξενεί σ’ αυτόν απρέπεια. Διότι είναι ντροπή στον μοναχό, κάνοντας σαν ένα νεαρό παιδί, να γυρίζει εδώ και κει με μόνο τον λεβήτωνα* ή το κολόβιο*. Διότι είναι γραμμένο· «Ζώσου και φόρεσε τα σανδάλια σου, και φόρεσε το ιμάτιο σου, και ακολούθησέ με» (Πραξ. 12, 8).
* λεβήτωνας και κολόβιο· μικρός χιτώνας με κοντές χειρίδες (μανίκια) ή και δίχως χειρίδες (κολοβό).
Ότι δεν πρέπει ο μοναχός να πλύνει το σώμα του ή τα πόδια του με εμπάθεια. Όπως οι φιλήδονοι με την περιποίηση του σώματος και των ενδυμάτων θηρεύουν τις ηδονές τους, έτσι και ο αγωνιστής της ευσέβειας αντιστέκεται στα αντίθετα χρησιμοποιώντας τα αντίθετα.
Κεφάλαιο 89
Ότι δεν πρέπει να κάνουμε κάτι για να φανούμε στους ανθρώπους, αλλά όλα να τα κάνουμε με καθαρή καρδιά, επειδή ο Θεός γνωρίζει τα αφανή και τα κρυφά, και επειδή μόνο από αυτόν ελπίζουμε να πάρουμε την ανταμοιβή.
Ότι δεν πρέπει να ανοίγει ο μοναχός άσχετη συζήτηση, και κυρίως κατά το διάστημα της ακολουθίας, για να μη διακόπτουμε τους άλλους. Να! οι αδελφοί μας εργάζονται, και εμείς ματαιολογούμε· αυτοί ακούγοντας τις θείες Γραφές, πίνουν όλοι τους, όπως η διψασμένη γη τη βροχή, εμείς όμως παρόλο που είμαστε μέσα στο μοναστήρι αφήνουμε τον εαυτό μας να περιφέρεται έξω, με το λογισμό· αυτοί προσέχουν, εμείς όμως αμελούμε· αυτοί αγρυπνούν στις προσευχές, εμείς όμως δέσαμε τους εαυτούς μας με τον ύπνο και τη ραθυμία· αυτοί πήραν τα στεφάνια της νίκης, εμείς όμως παραμείναμε στη ραθυμία μας· αυτοί ευαρέστησαν τον Κύριο, εμείς απεναντίας ευαρεστήσαμε τον κόσμο.
Γι’ αυτό λοιπόν ας ξυπνήσουμε και ας έρθουμε στα λογικά μας και εμείς, για να πάρουμε τα στεφάνια της νίκης. Διότι καθένας που ζητά, παίρνει αυτό που ζητά, και καθένας που ψάχνει να βρει, βρίσκει, και σ’ εκείνον που χτυπά, θα του ανοιχθεί η θύρα (Ματθ. 7, 8. Λουκ. 11, 10)· διότι ο Κύριος είναι αγαθός για όλους γενικά, και η ευσπλαχνία του απλώνεται πάνω σε όλα τα δημιουργήματα του (Ψαλ. 144, 9). Σ’ αυτόν ανήκει ή δόξα, στους αιώνες. Αμήν.
Κεφάλαιο 90
Αγαπητέ, να τιμάς τον Θεό και να τηρείς τις εντολές του (Πρβλ. Εκκλ. 12, 13), και θα δεις αυτούς που σε καταφρονούν να βρεθούν γρήγορα πίσω από σένα, και αν όχι στην παρούσα ζωή, οπωσδήποτε στη μέλλουσα. Φύλαξε λοιπόν την αγάπη, σαν τις κόρες των ματιών σου· μέσα στην αγάπη υπάρχει φως και ζωή. Φύλαξε την είναι χαρά για όλους εκείνους που αφοσιώνονται σ’ αυτή. Είναι θεϊκό αγαθό, είναι αγγελική κατάσταση. Φύλαξε την. Αν την αγαπήσεις, θα ανανεωθεί η νιότη σου, όπως του αετού (Ψαλ. 102, 5).
Αν φυλάξεις την αγάπη, θα γίνει μεγάλη χαρά για σένα ενώπιον του Θεού και των Αγγέλων· αν την αγαπήσεις, θα προκόψεις σε όλα τα έργα σου· αν την αγαπήσεις, θα κατοικήσει μέσα σου η χάρη του Θεού, και θα είναι αυτή η χάρη σαν πηγή που αναβρύζει ιάματα για τους ανθρώπους και που η ευωδία της θα ευφράνει την καρδιά σου. Η αγάπη είναι στύλος όλων των αρετών· δεν υπάρχει σ’ αυτή λύπη θανάτου· διδάσκει την δικαιοσύνη και την ανδρεία, την υπομονή και την ειρήνη· είναι οίκος του Θεού· φύλαξε την. Ο ίδιος ο Κύριος άλλωστε θα χαρίσει σ’ εμάς την αγάπη και τους καρπούς της. Σ’ αυτόν ανήκει η δόξα, στους αιώνες. Αμήν.
Κεφάλαιο 91
Αγαπητέ, ας αγαπήσουμε ο ένας τον άλλο, και ο Εχθρός θα ντροπιασθεί· διότι δε σταματά να προξενεί ζηλοτυπία και φθόνο εναντίον των δούλων του Θεού. Γι’ αυτό όσοι ακολουθούν το θέλημα του Εχθρού, όταν δουν ανάμεσα τους έναν αδελφό να υπηρετεί με την ψυχή του τον Κύριο, με τρόπο ευάρεστο, δεν τον ανέχονται, αλλά μηχανεύονται πανουργίες, επειδή θέλουν να τον διώξουν, από φόβο μήπως προοδεύσει δια μέσου της αληθινής ευλάβειας και γίνει ισχυρότερος απ’ αυτούς. Και αυτός βέβαια φεύγει διωγμένος, αν και είναι ανεύθυνος για την αιτία της απομάκρυνσης, αυτοί όμως που έγιναν αίτιοι δε θα είναι ανεύθυνοι.
Έτσι, ο Ιωσήφ πουλήθηκε για δούλος στην Αίγυπτο (Γɛv. 39, 1∙ 41, 40-41∙ 42, 6), αλλά ο Θεός, που ο Ιωσήφ είχε μέσα στην ψυχή του, δεν τον αγνόησε, αλλά του έδωσε χάρη και σοφία ενώπιον του Φαραώ, του βασιλιά της Αιγύπτου, και τον διόρισε άρχοντα στην Αίγυπτο και σε όλο το βασιλικό παλάτι του, και αυτοί που τον αρνήθηκαν πήγαν να τον προσκυνήσουν με δώρα, όχι μόνο ως αδελφό, αλλά ως βασιλιά και διοικητή όλης της χώρας της Αιγύπτου. Διότι είναι γραμμένο «Ο Κύριος διαλύει τις αποφάσεις των εθνών και εκμηδενίζει τις σκέψεις των λαών και ματαιώνει τα σχέδια των αρχόντων· η απόφαση όμως του Κυρίου παραμένει αναλλοίωτη στον αιώνα» (Ψαλ. 32, 10-11). Και επίσης λέει· «Ο Κύριος είναι βοηθός μου, και γι’ αυτό δε θα φοβηθώ τι θα μου κάνει οποιοσδήποτε άνθρωπος» (Ψαλ. 117, 6).
Ας φυλάξουμε λοιπόν τους εαυτούς μας, αγαπητοί, ώστε να μη σκανδαλίσουμε έναν απ’ αυτούς τους μικρούς· επειδή ο Κύριος και Σωτήρας μας Ιησούς Χριστός είπε· «Είναι προτιμότερο γι’ αυτόν να κρεμαστεί μια μυλόπετρα στο λαιμό του και να καταποντιστεί στα βάθη της θάλασσας, παρά να σκανδαλίσει έναν απ’ αυτούς τους μικρούς που πιστεύουν σ’ εμένα» (Πρβλ. Ματθ. 18, 6). Και επίσης· «Προσέχετε να μην καταφρονήσετε κανένα απ’ αυτούς τους μικρούς· διότι σας βεβαιώνω ότι οι Άγγελοί τους βλέπουν συνεχώς το πρόσωπο του Πατρός μου που είναι στους ουρανούς» (Ματθ. 18, 10).
Γι’ αυτό ας αγαπήσουμε ο ένας τον άλλο, αγαπητοί, ώστε, βλέποντας ο Κύριος την πίστη και την ομοφροσύνη που έχουμε στον φόβο του, να ευφρανθεί μ’ εμάς· όπως είναι γραμμένο· «Ας ευφρανθεί ο Κύριος για τα δημιουργήματα του» (Ψαλ. 103, 31). Σ’ αυτόν ανήκει η δόξα, στους αιώνες. Αμήν.
Κεφάλαιο 92
Να είσαι άγρυπνος, αγαπητέ, και να προσέχεις τον εαυτό σου· διότι πολλές είναι οι πανουργίες του Εχθρού. Αν δει ο Εχθρός κάποιον αδελφό να είναι άγρυπνος ή να θέλει να είναι άγρυπνος, διεγείρει εναντίον του κάποιον άλλο αδελφό από τους πιο αμελείς, με αποτέλεσμα πολλές φορές να σηκώσουν ακόμη και χέρια μεταξύ τους. Έπειτα, αφού αποκατασταθεί η φιλία, αυξάνει ο Πανούργος τη φιλία και το θάρρος μεταξύ τους, όχι εξαιτίας της αρετής, αλλά για να θολώσει με τέτοια φιλία τους λογισμούς τους και να αναμείξει μέσα στη φιλία τους τη φιληδονία και να γίνει μεγάλο κακό.
Γι’ αυτό λοιπόν, ύστερα από την αξιοκατάκριτη πράξη τόσο πολύ αυξάνει, πολλές φορές, το μίσος μεταξύ τους, ώστε να αρνούνται τη βλαβερή φιλία που είχαν πριν από λίγο. Εκείνος όμως που φοβάται τον Θεό, ποτέ δε θα αγαπήσει τους άλλους, χωρίς τη σοφία που προέρχεται από τον ουρανό. Διότι είναι γραμμένο: «Η σοφία που προέρχεται από τον ουρανό είναι πρώτα-πρώτα αγνή, έπειτα είναι ειρηνική» (Ιακ. 3, 17) και τα εξής.
Κεφάλαιο 93
Αν κατοικείς μαζί με αδελφούς, μη συνηθίζεις να προστάζεις, αλλά προτιμότερο να είσαι παράδειγμα γι’ αυτούς στα καλά έργα (Πρβλ. Τιτ. 2, 7), κάνοντας υπακοή σ’ αυτά που θα σου πει ένας άλλος· αν όμως μιλήσεις, όταν παρουσιαστεί ανάγκη, να φερθείς ως σύμβουλος. Αν πάλι ένας άλλος αδελφός φέρει αντίρρηση σ’ αυτά που εσύ λες, να μην ταραχθείς, αλλά να εγκαταλείψεις το θέλημα σου για χάρη της αγάπης και της ειρήνης· διότι αν πετάξεις από πάνω σου με πραότητα την οργή του δαίμονα, που προκαλεί το θυμό, δε θα μπορέσει να κατορθώσει τίποτε εναντίον σου.
Γι’ αυτό λοιπόν να απαντήσεις σ’ εκείνον που σου έφερε αντίρρηση, έτσι· «Εγώ, ευλογημένε, μίλησα ως απλοϊκός άνθρωπος, επειδή έτσι το σκέφθηκα· και συγχώρησε με, διότι μίλησα μη γνωρίζοντας τι να πω· γι’ αυτό ας γίνει, όπως είπες εσύ»· και μ’ αυτό τον τρόπο θα γυρίσει πίσω άπρακτος και ντροπιασμένος ο Διάβολος που υποκινεί τις αιτίες και τις ταραχές.
Διότι το να φιλονικεί κανείς και να υποστηρίζει το δικό του θέλημα προκαλεί ταραχές και θυμό δυσκολογιάτρευτο. Ο θυμός μάλιστα βρίσκει ανάπαυση στα στήθη των ασεβών (Πρβλ. Εκκλ. 7, 9) και η συνέπεια του θυμού του ασεβή, είναι γι’ αυτόν η πτώση του (Σοφ. Σειρ. 1, 22). Γι’ αυτό και ο Απόστολος παραγγέλλει λέγοντας· «Ο δούλος του Κυρίου δεν πρέπει να φιλονικεί» (Β΄ Τιμ. 2, 24)
Κεφάλαιο 94
Ο Απόστολος λέει· «Ο αγιασμός σας είναι να απέχετε από την πορνεία» (Α΄ Θεσ. 4, 3). Και δεν είναι μικρός ο αγώνας ανάμεσα στον αγιασμό και το μιασμό. Οι βοηθοί του μιασμού ψιθυρίζουν με δόλο τέτοια λόγια και λένε· «Να! κανείς δεν σε βλέπει. Και, ποιον έχεις να φοβηθείς;».
Οι βοηθοί όμως του αγιασμού εναντιώνονται σ’ αυτούς λέγοντας· «Ο Θεός βλέπει και οι Άγγελοι του είναι παρόντες· και, πως λες εσύ· ποιος σε βλέπει;».
Ο πειραστής Διάβολος λέει· «Τώρα εδώ δε βλέπουμε κανέναν».
Οι βοηθοί του αγιασμού αποκρίνονται· «Καλά είπες, ότι δε βλέπουμε κανέναν. Διότι είναι γραμμένο· “τους τύφλωσε εντελώς η κακία τους και δε γνώρισαν τα μυστήρια του Θεού’’ (Σοφ. Σολ. 2, 21-22). Ο Προφήτης φωνάζει και λέει· “συνετισθείτε λοιπόν, όσοι ανάμεσα στο λαό είστε άμυαλοι· και όσοι είστε ανόητοι, βάλτε κάποτε μυαλό. Αυτός που φύτευσε στον άνθρωπο το αυτί, δεν ακούει; Ή, αυτός που έπλασε το μάτι, δεν βλέπει τι συμβαίνει;” (Ψαλ. 93, 8-9).
Και σε άλλο σημείο ο Προφήτης λέει· ‘‘Κύριε, με δοκίμασες και γνώρισες ποιος είμαι· εσύ με γνώρισες, και όταν κάθομαι και όταν σηκώνομαι· εσύ αντιλαμβάνεσαι καλά τις σκέψεις μου από μακριά το μονοπάτι της ζωής μου και την έκταση του την παρακολούθησες, και όλες τις πορείες μου τις είδες από πριν· και γνωρίζεις ότι δεν υπάρχει δόλος στη γλώσσα μου. Να! Κύριε, εσύ τα γνώρισες όλα τα πρόσφατα και τα παλιά. Εσύ με έπλασες και έβαλες επάνω μου το χέρι σου. Είμαι γεμάτος θαυμασμό για τη γνώση που έχεις για μένα· ξεπερνά τις δυνάμεις μου· δεν μπορώ να την συλλάβω. Πού μπορώ να πάω για να είμαι μακριά από το Πνεύμα σου; Και που να φύγω για να είμαι μακριά από το βλέμμα σου; Αν ανεβώ στον ουρανό, εσύ είσαι εκεί· αν κατεβώ στον άδη, είσαι παρών. Αν αποκτούσα φτερά και κατά τα χαράματα πετάξω και κατοικήσω στα πέρατα της θάλασσας, και εκεί το χέρι σου θα με οδηγεί και θα με κρατά σφικτά η παντοδυναμία σου. Και αν πω· λοιπόν το σκοτάδι ας με σκεπάσει και η νύχτα ας γίνει φωτισμός μου, κατά τη διάρκεια της τρυφής μου, πόσο θα εξαπατηθώ, διότι το σκοτάδι δεν θα είναι σκοτάδι για σένα, και η νύχτα θα είναι φωτισμένη όπως η μέρα· όπως είναι το σκοτάδι της νύχτας, έτσι είναι και το φως της μέρας” (Ψαλ. 138, 1-12).
Και σε άλλο σημείο λέει· ‘‘διότι μέσα στη θεϊκή παρουσία του ζούμε και κινούμαστε και υπάρχουμε’’ (Πραξ. 17, 28). Και πως εσύ λες, ότι κανένας δεν σε βλέπει; Ενώ ο Κύριος λέει· “αλήθεια σας λέω· αν σωπάσουν αυτοί, θα κραυγάσουν οι πέτρες’’ (Λουκ. 19, 40)».
Αυτά λοιπόν έχε στο νου σου και η αμαρτία δε θα σε εξουσιάσει πια, ούτε θα σε κυριεύσει η λύπη της αμαρτίας, αλλά η χαρά και η ειρήνη μέσα στη χάρη του Αγίου Πνεύματος· διότι τι άλλο είναι η αμαρτία, παρά λύπη σκοτεινή και ζοφερή που συναντά και ακολουθεί, εφορμώντας εναντίον εκείνων που την διαπράττουν· τον αγιασμό όμως τον ακολουθεί η χαρά και η ειρήνη.
Συνεπώς, όταν κάθεται κανείς στην ησυχία του κελλιού του, χαίρεται μέσα στην κοινωνία του Αγίου Πνεύματος, όπως ένα μωρό που είναι κάτω από τον μαστό της μάνας του. Έπειτα, αφού επιστρέψει πάλι η θεία χάρη, τον κάνει να πενθεί και να χύνει δάκρυα, επειδή υπάρχει μέσα του η ενθύμηση των αμαρτημάτων που έκανε προηγουμένως, και αυτό, για να μην υπερηφανευθεί από την περισσότερη χαρά και σκοντάψει και πέσει. Και με τα δάκρυα λαμπρύνεται η ψυχή, καθώς βλέπει σαν μέσα σε καθρέφτη τα επουράνια αγαθά, σύμφωνα με τη δωρεά του Κυρίου.
Διότι είναι μεγάλο δώρο ο αγιασμός μέσα στην αγάπη του Θεού· επειδή ο Κύριος λέει· «Είναι μακάριοι αυτοί που έχουν καθαρή καρδιά, διότι αυτοί θα δουν τον Θεό» (Ματθ. 5, 8). Ο ίδιος μάλιστα ο Κύριος που σηκώνει επάνω αυτούς που έπεσαν και τσακίστηκαν (Ψαλ. 144, 14 και 145, 8), και σώζει τους απελπισμένους και ανανεώνει με τη μετάνοια τα μέλη του σώματος που γέρασαν μέσα στις αμαρτίες, θα φυλάξει άσπιλα και το σώμα μας και την ψυχή και το πνεύμα. Σ’ αυτόν ανήκει η δόξα, στους αιώνες. Αμήν.
Κεφάλαιο 95
Αν ο μοναχός ησυχάσει στο κελλί του, θα απαλλαγεί από πολλές ταραχές. Εκείνος που είναι ως προς το μυαλό αθώος σαν παιδί, αν πλησιάσει τα πλήθη του κόσμου, δε θα ωφεληθεί· εκείνος όμως που είναι τέλειος ως προς το λογισμό, αποκτά ωφέλεια. Αλλά το να ζει κανείς στην ησυχία είναι καλύτερο.
Τι εννοώ αγαπητέ· καθώς ο αδελφός βαδίζει στην πόλη τον συναντά ο θόρυβος των ανθρώπων· βλέπει τον ένα να γελά, τον άλλο να κλαίει, άλλον να κάνει μεγάλους όρκους, άλλον να βλασφημεί και ο αδελφός βλέποντας τα αυτά, αν τυχαίνει να είναι αδύναμος ως προς το λογισμό, αμέσως φέρνει στον νου του αυτό που είπε ο Φαρισαίος και λέει· «Σε ευχαριστώ, Κύριε, διότι δεν είμαι όπως αυτοί οι άνθρωποι» (Λουκ. 18, 11)· παρόλο που πολλές φορές συμβαίνει να υπηρετεί τα πάθη.
Γι’ αυτό η ζωή της ησυχίας συμφέρει κυρίως στους πιο αδύναμους. Απεναντίας, εκείνος που είναι τέλειος ως προς το λογισμό, βλέποντας αυτά που είπαμε προηγουμένως φτάνει σε θαυμασμό για τη μακροθυμία του Θεού, λέγοντας μέσα του·
«Βλέπεις πόσο μεγάλη είναι η μακροθυμία του Θεού, διότι, παρόλο που τον βλασφημούμε εμείς, δείχνει μακροθυμία και δεν οργίζεται, παρόλο που τον καταφρονούμε μας ανέχεται και δε μνησικακεί. Όλα τα χορηγεί σ’ εμάς πλούσια για να τα απολαμβάνουμε (πρβλ. Α΄ Τιμ. 6, 17), παιδαγωγώντας και ελεώντας, επειδή θέλει να οδηγήσει όλους εμάς στη μετάνοια, χάρη στην πολλή αγαθότητά του. Εγώ όμως ο αμαρτωλός τι να κάνω; Διότι, παρόλο που είμαι χώμα και στάχτη (πρβλ. Γεν. 18, 27), δε θέλω να υποφέρω την περιφρόνηση, αλλά ούτε και να ανεχθώ λόγο του αδελφού· διότι, όταν με προσβάλλουν, οργίζομαι, όταν με παρακαλούν, υπερηφανεύομαι. Αλίμονο, αλίμονο σ’ εμένα τον αμαρτωλό».
Και αφού ο αδελφός έρθει σε κατάνυξη μ’ αυτά, συνεχίζει το δρόμο του, δοξάζοντας τον Θεό και λέγοντας: «Δόξα σ’ εσένα, Θεέ, και πάλι λέω, δόξα σ’ εσένα, Θεέ, που είσαι ο μόνος αγαθός και φιλάνθρωπος».
Κεφάλαιο 96
Αγαπητέ, αν κάποια στιγμή ταράξουν το νου σου ακάθαρτοι λογισμοί, μην αφήσεις τον εαυτό σου να απελπιστεί, αλλά θυμήσου την ευσπλαχνία του Θεού. Διότι ποτέ δε θα κατηγορηθεί ο κυβερνήτης του πλοίου από τον πλοιοκτήτη, ώστε να του πει· «Γιατί άφησες τα κύματα να χτυπούν το πλοίο μου;», αλλά θα του πει· «Γιατί έδειξες αδιαφορία και δεν αντιστάθηκες στα κύματα: Γιατί δεν έσπευσες να προστατευθείς στο λιμάνι που ήταν κοντά σου;»· που τέτοιο λιμάνι είναι η ευσπλαχνία του Θεού.
Διότι, όταν ο Εχθρός σηκώνει εναντίον μας επανάσταση των ακάθαρτων λογισμών, που δεν είναι δυνατό να τους ακούσει άνθρωπος εξαιτίας της ρυπαρότητας τους, αλλάζει τρόπο και λέει αυτά·
«Χάθηκες! Δεν έχεις καμιά ελπίδα σωτηρίας» και τα λέει, επειδή θέλει να σε βυθίσει στην απελπισία. Εσύ λοιπόν μην εμπιστεύεσαι σ’ αυτά που σου λέει, για να μην πληγώσεις άσχημα την ψυχή σου, με την απελπισία. Αλλά όσο οι εχθροί πιέζουν την ψυχή με την απελπισία, άλλο τόσο ας την ανακουφίσουμε εμείς με την ελπίδα των αγαθών που προσμένουμε, φέρνοντας στη μνήμη μας την ευσπλαχνία του Θεού, για να μην την πιέσουν οι εχθροί ακόμη περισσότερο και την καταποντίσουν με τους λογισμούς.
Την ώρα λοιπόν που αυτοί μας λένε· «Χάθηκες! Δεν μπορείς πια να σωθείς», ας απαντήσουμε εμείς σ’ αυτούς·
«Επειδή έχουμε Θεό εύσπλαχνο και μακρόθυμο, δεν απελπιζόμαστε για τη σωτηρία μας. Διότι ο Κύριος που είπε να συγχωρούμε τον πλησίον μας, όχι μόνο επτά φορές, αλλά ως εβδομήντα φορές το επτά (Ματθ. 18, 22), πολύ περισσότερο συγχωρεί τις αμαρτίες εκείνων που με υπομονή προσμένουν τη σωτηρία που αυτός χαρίζει».
Όταν λοιπόν οι εχθροί διωχτούν απ’ αυτό το μέρος, κάνουν επίθεση στο άλλο λέγοντας «Αφού ο Θεός είναι εύσπλαχνος και μακρόθυμος και συγχωρεί τα αμαρτήματα, γιατί τότε να μην απολαύσετε τις ηδονές του κόσμου και έπειτα να μετανοήσετε;».
Αλλά ας απαντήσουμε εμείς σ’ αυτούς· «Ό,τι κάναμε, το κάναμε τώρα όμως που η Γραφή βεβαιώνει ότι, ‘‘είναι η τελευταία ώρα’’ (Α΄ Ιω. 2, 18), σε ποια ώρα ή σε ποιον καιρό, αμελώντας, μπορούμε να δείξουμε καταφρόνηση στο να έχουμε προσηλωμένο το βλέμμα στη σωτηρία μας και να κάνουμε το κακό μπροστά στον Κύριο τον Θεό μας;».
Πραγματικά, είσαι παρόμοιος με άνθρωπο που κάθεται κάτω από ένα δέντρο και που όταν συγκεντρώθηκαν και όρμησαν εναντίον του τα άγρια θηρία πήδησε και ανέβηκε ψηλά, και τα θηρία δεν τον έβλαψαν. Σκέψου ότι το δέντρο είναι ο φόβος του Θεού, και θα είναι η θεία χάρη βοηθός σου παντού, όπου κι αν πας, και θα νικήσεις και θα υποτάξεις τους εχθρούς σου.
Κεφάλαιο 97
Έτσι πρέπει να βαδίζουν οι πιστοί στην παρούσα ζωή· αν συμβεί σ’ εμάς χαρά είτε από κάποια πρόοδο, είτε από κάποια χαρίσματα, ας αναλογισθούμε ότι δεν είναι μακριά μας η λύπη, αν όμως παρουσιαστεί σ’ εμάς κάποια λύπη, ας περιμένουμε να έρθει σ’ εμάς σε λίγο η χαρά.
Ας έχουμε για παράδειγμα αυτούς που ταξιδεύουν στη θάλασσα· [διότι αυτοί, όταν ξεσπάσει εναντίον τους η θύελλα και η άγρια κακοκαιρία, δεν απελπίζονται για τη σωτηρία τους, αλλά αντιστέκονται στα κύματα, περιμένοντας καλό καιρό, και όταν έχουν γαλήνη, περιμένουν θαλασσοταραχή. Γι’ αυτό και είναι πάντοτε άγρυπνοι, μήπως ξαφνικά ξεσπάσει η θύελλα και τους βρει απροετοίμαστους και τους αναποδογυρίσει και τους ρίξει στη θάλασσα]*. Έτσι πρέπει και μεις να στοχαζόμαστε και τα δυο.
* «διότι αυτοί, όταν ξεσπάσει εναντίον τους η θύελλα… και τους ρίξει στη θάλασσα»· μόνο στον Assemani (τ. 1ος, σελ. 332C).
Διότι αν έρθει αυτός που περιμένουμε, δε θα ταραχθεί εκείνος που τον υποδέχεται, επειδή δε θα βρεθεί απροετοίμαστος. Όταν λοιπόν συμβεί σ’ εμάς κάποια θλίψη ή στενοχώρια, ας περιμένουμε να έρθει σ’ εμάς από τον Θεό ανακούφιση και βοήθεια, για να μη συμβεί, καθώς παρατείνεται η θλίψη, να προξενήσει τον θάνατο, επειδή τάχα δεν υπάρχει για μας ελπίδα σωτηρίας. Το ίδιο μάλιστα και όταν συμβεί σ’ εμάς κάποια χαρά, ας περιμένουμε θλίψη, για να μην ξεχάσουμε με την περισσότερη χαρά το πένθος*.
* Εννοεί το κατά Θεόν πένθος.
Κεφάλαιο 98
Αν από συμπόνια πηγαίνεις να παρακαλέσεις για κάποιον αδελφό, πριν να συναντήσεις αυτόν που πρόκειται να παρακαλέσεις, πες στο λογισμό σου· αν δε σε ακούσει μην οργίζεσαι, ούτε να ταραχθείς για να μην καταλήξει ο κόπος σου σε βλάβη και θεωρήσεις αίτιο τον αδελφό. Αν σε ακούσει, οφείλεις ευχαριστία στον Θεό. Αλλά και αν δεν έχει ο άνθρωπος τη διάθεση να υπακούσει σ’ αυτά που του λες, μην οργίζεσαι. Διότι την ανταμοιβή για τη συμπόνια και την ευσπλαχνία γρήγορα θα την πάρεις από τον Θεό, επειδή αυτό το έχεις κάνει για χάρη του ονόματος του.
Κεφάλαιο 99
Αγαπητέ, επιθύμησες τον ουράνιο θησαυρό και προτίμησες να γίνεις άξιος για τον Κύριο; Άκου τον Κύριο που λέει· «Αν θέλεις να είσαι τέλειος, πήγαινε, πούλησε τα υπάρχοντα σου και μοίρασε τα στους φτωχούς, και θα έχεις θησαυρό στους ουρανούς, και έλα να με ακολουθήσεις» (Ματθ. 19, 21). Και πάλι λέει· «Εκείνος που αγαπά τον πατέρα ή τη μητέρα του περισσότερο από μένα, δεν είναι άξιος για μένα· και εκείνος που δεν παίρνει τον σταυρό του και δε με ακολουθεί, δεν είναι άξιος για μένα» (Ματθ. 10, 37-38).
Γι’ αυτό λοιπόν δεν είναι δυνατό να ακολουθήσουμε τον Κύριο, παρά μόνο με το να σηκώσουμε τον σταυρό μας. Διότι ο Κύριος, μετά το λόγο του «πήγαινε, πούλησε τα υπάρχοντά σου και μοίρασε τα στους φτωχούς, και θα έχεις θησαυρό στους ουρανούς», λέει, «και έλα να με ακολουθήσεις». Μη λοιπόν προσφέρεις μόνο τα υπάρχοντα σου, αλλά και τη σταθερότητα που προκύπτει από τέτοιους κόπους· διότι τότε γίνεται πιο δυνατός ο αγώνας και η πάλη με τον Εχθρό.
Και ύστερα απ’ αυτά, αν κατορθώσει ο Εχθρός να μετακινήσει το νου από το ουράνιο φρόνημα, θα κάνει την τελευταία κατάσταση χειρότερη από την προηγούμενη. Σ’ αυτόν λοιπόν που σκόρπισε άφθονα τα υπάρχοντά του, προσφέρει ο Εχθρός ελεύθερα αυτά τα ασήμαντα, και αυτόν που αρνήθηκε τον νόμιμο γάμο τον κάνει εραστή της μοιχείας και της ασέλγειας. Γι’ αυτό χρειάζεται πολλή προσοχή, ωσότου να βγούμε από το σώμα μας, δηλαδή από αυτό το αγώνισμα.
Κεφάλαιο 100
Αγαπητέ, αν βρεθείς σε μια κοινότητα αδελφών ασκητών και θέλεις να συγκατοικήσεις μ’ αυτούς για να υπηρετείς τον Κύριο, να γίνεις σε όλα ταπεινός, ώστε να διδάξει η δική σου καλή συμπεριφορά και αυτούς που προέρχονται από φτωχή τάξη και βρίσκονται σ’ αυτή την κοινότητα, και να παρακινήσουν τις ψυχές τους στην πραγματοποίηση των αρετών. Όταν λοιπόν μας προστάξουν οι προϊστάμενοι να βγούμε μαζί με τους αδελφούς για κάποια εργασία, ας τρέξουμε πρόθυμα.
Αν μάλιστα θέλεις να πεις· «Το σώμα μου δεν αντέχει στον κόπο, όπως το σώμα των αγροτών»· αυτό είναι φανερό· διότι δεν μπορούν όλοι να σηκώσουν το ίδιο βάρος· όμως σε όλους έχει δοθεί η δυνατότητα να είναι υπάκουοι και πρόθυμοι. Δείξε λοιπόν ειλικρινά τη διάθεσή σου, και όλοι θα πάρουν από σένα το βάρος και θα σε ελαφρώσουν, όταν δουν την αδυναμία σου. Μην αφήνεις όμως να πάρουν εντελώς το βάρος από σένα, αλλά παρακάλεσε τους, λέγοντας· «Και εγώ θέλω να έχω μερίδιο μαζί μ’ εσάς»· και κοπίασε μαζί μ’ αυτούς ανάλογα με τη δύναμη που ο Κύριος σου χάρισε.
Διότι ο καρδιογνώστης Κύριος, που μας δημιούργησε και έδωσε σ’ εμάς πνοή ζωής, γνωρίζει ποια δύναμη χάρισε στον καθένα. Αν δηλαδή μετά την αναχώρηση μας από τον κόσμο κάνουμε τα αντίθετα προς τις εντολές του Θεού, η εργασία μας καταντά ανώφελη. Μη λοιπόν έρθει ο Εχθρός και σπείρει στο νου σου την επιθυμία για τα γεγονότα του παρελθόντος, ούτε καν να αφήσεις τον εαυτό σου να ασχολείται με τέτοιους λογισμούς· διότι η ανάμνηση των γεγονότων του παρελθόντος, γεννά την υπερηφάνεια σ’ εκείνους που απερίσκεπτα τα φέρνουν στο νου τους. Όταν μάλιστα δε βρει ο Εχθρός ευκαιρία να πραγματοποιήσει τα έργα της υπερηφάνειας, χάρη στον ασκητικό βίο του αδελφού, τότε τον παραδίδει στη μοχθηρή γνώμη.
Και ξέρεις τι είναι αυτή η μοχθηρία: Είναι πάθος κακό*, που παροργίζει τον Θεό και πικραίνει τους ανθρώπους· και όπως ένα ξίφος κόβει τα νεύρα του αλόγου και ρίχνει κάτω τον καβαλάρη, έτσι η μοχθηρή γνώμη κόβει τις δυνάμεις της ψυχής και την παραδίδει στη λύπη και η λύπη με τη σειρά της θανατώνει όσους πέφτουν σ’ αυτήν. Κάποιος μάλιστα κάποτε, που ήθελε να πάει σε κάποια πόλη που απείχε τριάντα στάδια, αφού διάνυσε τα είκοσι εννέα, αλλά δε διάνυσε το ένα, αναχώρησε από τον τόπο του, αλλά δεν μπήκε στην πόλη που ήθελε.
* Στην έκδοση του Thwaites (σελ. σκ’) η Εκατοντάδα κλείνει στο σημείο αυτό ως εξής: «Πάθος πονηρόν, ὃ ὁ Κύριος καταργήσει εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν». Το άλλο κείμενο από τον Assemani (τ. 1ος, σελ. 334C-335).
Όπως δηλαδή εκείνος που ήρθε την ενδεκάτη ώρα πήρε ολόκληρο το μισθό, καθώς και οι υπόλοιποι που βάσταξαν το μόχθο της μέρας (Ματθ. 20, 9-12), έτσι και αυτός που εργάσθηκε ως την ενδεκάτη ώρα, αν αρχίσει γύρω στη δωδεκάτη ώρα να καταστρέφει και να ξεριζώνει τα φυτεμένα, δεν παίρνει μισθό μαζί μ’ εκείνους, διότι ο Κύριος και Σωτήρας μας είπε· «Όποιος θα υπομείνει ως το τέλος αυτός θα σωθεί» (Ματθ. 10, 22). και πάλι είπε· «κανείς που βάζει το χέρι του στο αλέτρι και στρέφει το βλέμμα του προς τα πίσω, δεν είναι κατάλληλος για τη βασιλεία των ουρανών» (Λουκ. 9, 62).
Διότι η γυναίκα του Λωτ, επειδή έστρεψε το βλέμμα της προς τα πίσω, έγινε στήλη άλατος (Γεν. 19, 26)· γι’ αυτό και ο Απόστολος που λησμονούσε τα παλιά και προχωρούσε σ’ εκείνα που ήταν μπροστά του (Φιλιπ. 3, 14), έλεγε· «Ο κόσμος αυτός παρέρχεται, και η επιθυμία του, όποιος όμως κάνει το θέλημα του Θεού μένει αιώνια» (Α΄ Ιω. 2, 17). Διότι σ’ αυτή τη ζωή είμαστε ξένοι και προσωρινοί· αν όμως όσο έχουμε καιρό εργασθούμε σ’ αυτή τη ζωή εκείνα που αρέσουν στον Κύριο, θα πάρουμε την ανταμοιβή μας.
Απόκτησε λοιπόν, αγαπητέ αδελφέ, την υπομονή· διότι είναι γραμμένο «Με την υπομονή σας θα σώσετε την ψυχή σας» (Λουκ. 21, 19). Ο Ενώχ διακόσια χρόνια ευαρέστησε τον Θεό, ύστερα από τη γέννηση του γιου του Μαθουσάλα (Γεν. 5, 22), και εμείς δείχνουμε αδιαφορία σ’ αυτό τον λίγο καιρό; Αντιστάσου στους βλαβερούς λογισμούς και πες μαζί με τον Απόστολο «Έχω σταυρωθεί μαζί με τον Χριστό· και δε ζω πια εγώ, αλλά ζει σ’ εμένα ο Χριστός» (Γαλ. 2, 19-20)· «διότι τι θα ωφεληθεί ο άνθρωπος αν κερδίσει όλο τον κόσμο, αλλά χάσει την ψυχή του;» (Ματθ. 16, 26 Μαρκ. 8, 36).
«Φύγετε μακριά από μένα, πονηροί άνθρωποι, και τότε εγώ θα ερευνήσω για να γνωρίσω τις εντολές του Θεού μου» (Ψαλ. 118, 115)· διότι ο Εκκλησιαστής κραυγάζει, «ματαιότητα ματαιοτήτων, όλα είναι ματαιότητα» (Εκκλ. 1, 2), ύστερα από τόσο πολύ πλούτο και δόξα. Γι’ αυτό δεν θα προσφέρω πια τους κόπους μου στη ματαιότητα, ώστε μετά το θάνατο μου να κληρονομούν άλλοι και εγώ να υποστώ την τιμωρία, αλλά θα προσφέρω τους κόπους μου στον αγαθό και σπλαχνικό Θεό, που χορηγεί ύστερα από τον θάνατο τη ζωή, και «που ετοίμασε γι’ αυτούς που τον αγαπούν, εκείνα που μάτι δεν τα είδε και αυτί δεν τα άκουσε και νους ανθρώπων δεν τα διανοήθηκε» (A΄ Κορ. 2, 9).
Ω! ναι, αγαπητέ, «να αποκτάς γενναιότητα και να ενισχύεται η καρδιά σου και να περιμένεις με υπομονή τον Κύριο» (Ψαλ. 26, 14)· και θα είναι ειρηνικός ο θάνατος σου. Εκεί θα δεις τους Δίκαιους να χαίρονται για τη δική σου σωτηρία· εκεί θα κατοικήσεις στους κόλπους του Αβραάμ μαζί με τον Λάζαρο (Λουκ. 16, 22-23), διότι προτίμησες και διάλεξες τη φτώχεια, έδειξες υπομονή στη θλίψη, βάσταξες τους ονειδισμούς, δεν μίσησες την περιφρόνησή σου· γι’ αυτό θα σε δεχθούν με χαρά οι Δίκαιοι στις αιώνιες κατοικίες, «όπου εξαφανίστηκε ο πόνος, η λύπη και ο στεναγμός» (Ησ. 35, 10).
Εκεί θα δεις τη ζωή και το αληθινό φως, την ελπίδα όλης της δημιουργίας, τον λυτρωτή των ψυχών μας, τον Κύριο μας Ιησού Χριστό, τον Βασιλέα της δόξης, και θα χαρεί η καρδιά σου, και κανείς δε θα αφαιρέσει τη χαρά σου από σένα (πρβλ. Ιω. 16, 22). αλλά ο ίδιος ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός θα φυλάξει άμεμπτους όλους εμάς· σ’ αυτόν ανήκει η δόξα, στους αιώνες. Αμήν.
Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Β΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1989.
Ελληνική Πατρολογία 