Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια εδώ: Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα.
Μακαρισμοί*, πενήντα πέντε κεφάλαια
* Άλλη επιγραφή: Περί μακαρισμού ψυχής.
1. Μακάριος αυτός που έγινε εν Κυρίω εντελώς ελεύθερος από όλα τα γήινα πράγματα αυτού του μάταιου βίου και αγάπησε μόνο τον αγαθό και εύσπλαχνο Θεό.
2. Μακάριος αυτός που έγινε αροτριαστής των αρετών και ύψωσε με τη βοήθεια του Κυρίου τη θημωνιά των καρπών της ζωής, όπως ένα χωράφι εύφορο, που δίνει πολύ σιτάρι.
3. Μακάριος αυτός που έγινε καλός γεωργός των αρετών, και που φύτευσε πνευματικό αμπέλι, και αφού το τρύγησε, γέμισε τα πατητήρια του με καρπούς ζωής εν Κυρίω.
4. Μακάριος αυτός που πρόσφερε στους συνδούλους του πνευματική ευφροσύνη από τον καρπό των αρετών, τις οποίες με κόπους φύτευσε, για να δώσουν καρπό ζωής εν Κυρίω.
5. Μακάριος αυτός που στέκεται στη λατρευτική σύναξη και στην προσευχή σαν ουράνιος άγγελος, έχοντας κάθε μέρα αγνούς τους λογισμούς του, και που δεν άφησε δίοδο στον Πονηρό, για να πάρει αιχμάλωτη την ψυχή του μακριά από τον Σωτήρα Θεό.
6. Μακάριος αυτός που με σύνεση πόθησε το κλάμα και έχυσε με κατάνυξη στη γη σταγόνες τα δάκρυα, σαν καλά μαργαριτάρια μπροστά στον Κύριο.
7. Μακάριος αυτός που αγαπά τον αγιασμό του, όπως αγαπά το φως, και που δε μόλυνε το σώμα του με τα σκοτεινά έργα του Πονηρού, μπροστά στον Κύριο.
8. Μακάριος αυτός που φυλάει το σώμα του στον αγιασμό, για τον Σωτήρα, και δεν ντρόπιασε την ψυχή του σε αμαρτωλά έργα, αλλά παρέμεινε ευάρεστος στον Κύριο.
9. Μακάριος αυτός που μίσησε την αισχρότητα, η οποία είναι γεμάτη από ντροπή, και που πρόσφερε τον εαυτό του θυσία ζωντανή, ευάρεστη στον Κύριο.
10. Μακάριος αυτός που έχει πάντοτε μέσα του τη μνήμη του Θεού· διότι θα είναι ολόκληρος σαν ουράνιος άγγελος, επάνω στη γη, που υπηρετεί με φόβο και αγάπη τον Κύριο.
11. Μακάριος αυτός που αγαπά τη μετάνοια, η οποία σώζει τους αμαρτωλούς, και που δε σκέφθηκε στη συνέχεια να κάνει κάτι αμαρτωλό, σαν αχάριστος, μπροστά στον Σωτήρα μας Θεό.
12. Μακάριος αυτός που κάθισε στο κελλί του, σαν γενναίος στρατιώτης, φυλάγοντας το θησαυρό της βασιλείας, δηλαδή το σώμα του μαζί με την ψυχή του άμεμπτα, με τη βοήθεια του Κυρίου.
13. Μακάριος αυτός που κάθισε στο κελλί του, σαν ουράνιος άγγελος, έχοντας αγνούς τους λογισμούς του και υμνώντας με το στόμα του τον Θεό που εξουσιάζει κάθε ζωντανή ύπαρξη.
14. Μακάριος αυτός που έγινε σαν Σεραφίμ και σαν Χερουβίμ, και ποτέ δεν έδειξε οκνηρία στην πνευματική λατρεία, δοξολογώντας αδιάκοπα τον Κύριο.
15. Μακάριος αυτός που είναι γεμάτος πάντοτε με πνευματική χαρά και δεν έδειξε αμέλεια βαστάζοντας τον ωφέλιμο ζυγό του Κυρίου· διότι θα στεφανωθεί μέσα σε δόξα.
16. Μακάριος αυτός που καθάρισε τον εαυτό του από κάθε κηλίδα αμαρτιών, για να δεχθεί με παρρησία στον οίκο της ψυχής του τον Βασιλέα της δόξας, τον Κύριο μας Ιησού Χριστό.
17. Μακάριος αυτός που προσέρχεται στα άχραντα μυστήρια του Σωτήρα Χριστού με φόβο και τρόμο και φρίκη, και που γνωρίζει καλά ότι δέχθηκε μέσα του ζωή αιώνια.
18. Μακάριος αυτός που μελετά κάθε μέρα το θάνατο, και που νέκρωσε τα αισχρά πάθη που φωλιάζουν μέσα στις καρδιές των αμελών· διότι ένας τέτοιος άνθρωπος θα βρει παρηγοριά την ώρα του χωρισμού της ψυχής από το σώμα.
19. Μακάριος αυτός που έχει συνεχώς στη μνήμη του το φόβο της γέεννας του πυρός και σπεύδει με δάκρυα και με στεναγμούς να μετανοήσει ειλικρινά, με τη βοήθεια του Κυρίου· διότι θα διασωθεί από τη μεγάλη θλίψη.
20. Μακάριος αυτός που συνεχώς ταπεινώνει τον εαυτό του εκούσια· διότι θα στεφανωθεί ως νικητής από τον Κύριο που ταπείνωσε τον εαυτό του εκούσια για μας.
21. Μακάριος αυτός που κάθισε στο κελλί του με όλη του την ευλάβεια, όπως η Μαρία κοντά στα πόδια του Κυρίου, και ο οποίος έσπευσε, όπως ακριβώς η Μάρθα, να υποδεχθεί τον ίδιο τον Κύριο και Σωτήρα (Λουκ. 10, 39 και 38).
22. Μακάριος αυτός που πυρπολήθηκε με το φόβο του Θεού, έχοντας πάντοτε μέσα του τη θέρμη του Αγίου Πνεύμα τος, και κατέκαψε τα αγκάθια και τα τριβόλια των πονηρών λογισμών.
23. Μακάριος αυτός που δε μόλυνε τα χέρια του με αμαρτωλά έργα, όπως ένας ασεβής· διότι και γι’ αυτό θα γίνει κρίση ενώπιον του Κυρίου, κατά τη φοβερή μέρα της κρίσεως.
24. Μακάριος αυτός που καλλιεργεί κάθε μέρα ωραίους και καλούς λογισμούς, και που νίκησε με την ελπίδα το πονηρό πάθος της ακηδίας, με το οποίο πολεμούνται οι ασκητές του Κυρίου.
25. Μακάριος αυτός που αναδείχθηκε στο έργο του Κυρίου σαν ένας γενναίος πολεμιστής, που ξυπνά τους ράθυμους και παρακινεί τους αμελείς στο δρόμο του Κυρίου.
26. Μακάριος αυτός που γέμισε με καρπούς εν Κυρίω, για να έχει φύλακες τους αγίους Αγγέλους, όπως το δέντρο, που είναι γεμάτο καρπούς, έχει φύλακα τον ίδιο το γεωργό.
27. Μακάριος αυτός που αγαπά την πραότητα με πνευματική σύνεση και δεν εξαπατήθηκε από τον πονηρό Όφη, επειδή έχει ως ελπίδα τον Κύριο, τον αγαθό και εύσπλαχνο.
28. Μακάριος αυτός που τιμά τους Αγίους και αγαπά τον πλησίον του, και που απομάκρυνε από την ψυχή του το φθόνο, εξαιτίας του οποίου ο Κάϊν έγινε αδελφοκτόνος (Γεν. 4, 4-8).
29. Μακάριος αυτός που με τα έργα του νίκησε τον τύραννο* και δε φοβήθηκε από την παρουσία της φλόγας των ηδονών· διότι η ψυχή του θα δροσιστεί με τη δροσιά του Αγίου Πνεύματος.
* Εννοεί τον Διάβολο.
30. Μακάριος αυτός που το σκοτεινό και διαβολικό νέφος δεν μπόρεσε να απλωθεί στο νου του και να του στερήσει το γλυκό φως και τη χαρά των δικαίων.
31. Μακάριος αυτός που φωτίσθηκαν τα μάτια της καρδιάς του, και που βλέπει πάντοτε, σαν μέσα σε καθρέφτη, τον Κύριο διότι ένας τέτοιος άνθρωπος βρήκε ανακούφιση από τα πάθη και τους πονηρούς λογισμούς.
32. Μακάριος αυτός που αγαπά τις καλές και αγαθές συμβουλές και μισεί τα αισχρά και βλαπτικά λόγια, διότι δε θα γίνει αιχμάλωτος του Πονηρού.
33. Μακάριος αυτός που νουθετεί τον πλησίον του με το φόβο του Θεού και δεν οδήγησε σε πλάνη την ψυχή του, φοβούμενος κάθε μέρα το σιδερένιο ραβδί (Ψαλ. 2, 9) του μεγάλου Ποιμένα.
34. Μακάριος αυτός που υπακούει στον πλησίον του, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, και που υπομένει τις θλίψεις με ευχαριστία· διότι ένας τέτοιος άνθρωπος θα στεφανωθεί, επειδή έγινε ομολογητής εν Κυρίω.
35. Μακάριος αυτός που δεν κυριεύθηκε από το πάθος της ακηδίας, σαν άνανδρος, αλλά αγάπησε την τέλεια υπομονή, με την οποία όλοι οι Άγιοι πήραν τα στεφάνια της νίκης.
36. Μακάριος αυτός που αγαπά την εγκράτεια, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, και δεν κατακρίθηκε για χάρη της γαστριμαργίας, σαν φιλήδονος και ρυπαρός· διότι ένας τέτοιος άνθρωπος θα δοξασθεί εν Κυρίω.
37. Μακάριος αυτός που δε μέθυσε με κρασί, σαν άσωτος, αλλά που ευφραίνεται κάθε μέρα, έχοντας στο νου του τον Κύριο, με τον οποίο όλοι οι Άγιοι ευφραίνονται συνεχώς.
38. Μακάριος αυτός που διαχειρίζεται τα υπάρχοντα του, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, και δεν κατακρίθηκε από τον Θεό τον Σωτήρα μας σαν φιλάργυρος και άσπλαχνος στον πλησίον του.
39. Μακάριος αυτός που αγρυπνά στις προσευχές και στις αναγνώσεις και στο αγαθό έργο· ένας τέτοιος άνθρωπος θα φωτισθεί, ώστε να μην αποκοιμηθεί και τον βρει ο θάνατος*.
* Εννοεί τον πνευματικό θάνατο.
40. Μακάριος αυτός που έγινε καλό πνευματικό δίχτυ και ψάρεψε πολλούς για τον καλό Δεσπότη· διότι ένας τέτοιος άνθρωπος θα επαινεθεί πάρα πολύ εν Κυρίω.
41. Μακάριος αυτός που έγινε καλό παράδειγμα για τον πλησίον του, και δεν πλήγωσε τη συνείδηση του συνδούλου του, κάνοντας άνομες πράξεις· διότι ένας τέτοιος άνθρωπος θα πάρει πολλή ευλογία από τον Κύριο.
42. Μακάριος αυτός που έγινε μακρόθυμος και σπλαχνικός, και δεν υποδουλώθηκε στον βάρβαρο, εννοώ το θυμό και την πονηρή οργή· διότι ένας τέτοιος άνθρωπος θα υψωθεί από τον Κύριο.
43. Μακάριος αυτός που υψώθηκε στην αγάπη και έγινε σαν μια πόλη που είναι κτισμένη επάνω σε βουνό (Ματθ. 5, 14). Αυτή την πόλη μόλις την είδε ο εχθρός, απομακρύνθηκε με φόβο, επειδή φοβήθηκε την προστασία της από τον Κύριο.
44. Μακάριος αυτός που έλαμψε στην πίστη του Κυρίου, όπως λάμπει ένα φωτεινό λυχνάρι επάνω σε ψηλό λυχνοστάτη, και που φώτισε σκοτισμένες ψυχές, οι οποίες ακολουθούσαν την αίρεση των απίστων και ασεβών.
45. Μακάριος αυτός που αγαπά την αλήθεια συνεχώς και δεν επέτρεψε να χρησιμοποιηθεί το στόμα του, σαν όργανο της ασέβειας, από το ψέμα, επειδή φοβάται την προσταγή του Κυρίου για τον αργό λόγο (Ματθ. 12, 36).
46. Μακάριος αυτός που δεν κρίνει τον πλησίον του, σαν άσοφος· αλλά ως άνθρωπος συνετός και πνευματικός αγωνίστηκε να βγάλει το δοκάρι από το δικό του μάτι (πρβλ. Ματθ. 7, 5).
47. Μακάριος αυτός που η καρδιά του άνθισε, σαν φοινικιά, στην ορθότητα της πίστης, και δεν κυριεύθηκε από την αίρεση των απίστων και ασεβών, όπως από αγκάθια.
48. Μακάριος αυτός που εξουσιάζει τα μάτια του, και που δεν τον εξαπάτησε, ούτε νοερά ούτε αισθητά, το δέρμα της ανθρώπινης σάρκας, το οποίο μετά από λίγο αρχίζει να λειώνει.
49. Μακάριος αυτός που έχει μπροστά στα μάτια του τη μέρα του θανάτου, και που μίσησε την υπερηφάνεια, προτού να φανερωθεί από το θάνατο η αδυναμία της φύσης μας που σαπίζει μέσα στον τάφο.
50. Μακάριος αυτός που φέρνει στο νου του όσους κείτονται κατά σωρούς στα μνήματα, και που απομάκρυνε από τον εαυτό του κάθε βρωμερή επιθυμία· διότι θα αναστηθεί με δόξα, όταν θα σαλπίσει η ουράνια σάλπιγγα (Α΄ Κορ. 15, 52. Α΄ Θεσ. 4, 16), ξυπνώντας με τον ήχο της όλους τους ανθρώπους.
51. Μακάριος αυτός που με πνευματική σύνεση παρατηρεί το χορό των άστρων, που λάμπει από δόξα, και το κάλλος του ουρανού, και που ποθεί πάρα πολύ να δει τον Ποιητή των απάντων.
52. Μακάριος αυτός που έχει στο νου του τη φωτιά, η οποία κατέβηκε επάνω στο όρος Σινά, και τις κραυγές των σαλπίγγων, και τον Μωυσή να στέκεται στη μέση με φόβο και τρόμο (Γεν. 19, 16-18), και που δεν έδειξε αμέλεια για τη σωτηρία του.
53. Μακάριος αυτός που δε στηρίζει την ελπίδα του σε άνθρωπο, αλλά στον Κύριο, ο οποίος θα έρθει πάλι με πολλή δόξα να κρίνει όλη την οικουμένη με δικαιοσύνη (Πραξ. 17, 31). διότι θα είναι σαν δέντρο θαλερό δίπλα στο πέρασμα των νερών, και δε θα παύσει να κάνει καρπό (Πρβλ. Ψαλ. 1, 3).
54. Μακάριος αυτός που ο νους του απέκτησε τη χάρη, όπως ένα νέφος γεμάτο βροχή, και που πότισε τις ψυχές των ανθρώπων για να αυξήσουν τους καρπούς της ζωής· διότι η χάρη που απέκτησε θα είναι αιώνιο καύχημα.
55. Μακάριοι αυτοί που προσέχουν συνεχώς σύμφωνα με το θέλημα του Θεού· διότι θα σκεπασθούν προστατευτικά από τον Θεό την ημέρα της κρίσεως· και επειδή έγιναν φίλοι του νυμφώνα, θα δουν τον Νυμφίο με αγαλλίαση και χαρά. Εγώ όμως και οι όμοιοι μου ράθυμοι και φιλήδονοι, θα κλάψουμε και θα πενθήσουμε βλέποντας τους αδελφούς μας να είναι μέσα σε απερίγραπτη δόξα και τους εαυτούς μας μέσα σε βασανιστήρια.
Εξετάζω τον εαυτό μου, αγαπητοί, και γεμίζω από δάκρυα, διότι ενώ άρχισα να τρέχω, εξαντλήθηκα, και στη μέση της διαδρομής σταμάτησα το τρέξιμο και έγινα αξιολύπητο θέαμα σ’ αυτούς που με έβλεπαν. Πώς να μην πενθήσω την πολλή ραθυμία μου, την πολλή αμέλεια μου; Διότι άλλοι ταπείνωσαν τους εαυτούς τους φορώντας σάκκους και σίδερα, και άλλοι υπηρέτησαν τον Κύριο με εγκλεισμό και νηστεία, και κάποιοι άλλοι έκαναν τον αγώνα τους άμεμπτα επάνω σε στύλους· άλλοι πέτυχαν την αρετή στην ερημιά και στην απομόνωση, άλλοι πήραν τα στεφάνια της νίκης μέσα στην υπακοή· εγώ όμως ο άθλιος και οι όμοιοι μου ράθυμοι και φιλόδοξοι, φορέσαμε βέβαια το σχήμα της ευσέβειας, αλλά με τα έργα μας αποβάλλαμε από τον εαυτό μας την ευσέβεια.
Ποιος λοιπόν αναλογίζεται τα παθήματα των αγίων Μαρτύρων, όχι μόνο των ανδρών, αλλά και των γυναικών, και δε μένει κατάπληκτος; Εκείνοι μιμούμενοι τον δικό τους Δεσπότη ταπείνωναν τους εαυτούς τους· εμείς απεναντίας επιθυμούμε τιμές και τιμητικούς χαιρετισμούς στις αγορές. Εκείνοι κλείστηκαν σε φυλακές υποφέροντας την πείνα και τα βασανιστήρια και τα δεσμά για χάρη της πίστεως· εμείς απεναντίας δεν μπορούμε να υπομείνουμε με τη θέλησή μας κάποια μικρή δυσκολία, αλλά επιδιώκουμε με όλη μας τη δύναμη τις απολαύσεις.
Εκείνοι υβριζόμενοι και ονειδιζόμενοι και περιφρονούμενοι ως το θάνατο, τα υπέφεραν όλα με ευχαρίστηση· εμείς απεναντίας, αν και μας παροτρύνουν, αδιαφορούμε. Εκείνοι νίκησαν τη φωτιά· εμείς απεναντίας δεν ανεχόμαστε ούτε ένα σκληρό λόγο. Εκείνοι με βασανιστήρια διαπομπεύονταν δημόσια και βάδιζαν με χαρά εμείς απεναντίας, αν και ακούμε τους αγώνες τους και μένουμε κατάπληκτοι, όμως δεν αποφασίζουμε να μιμηθούμε τους αγώνες τους.
Γι’ αυτό λοιπόν έχουμε ανάγκη από πολλούς στεναγμούς και πολλά δάκρυα, για να μη ριχθούμε μακριά από τη βασιλεία των ουρανών, επειδή έχει αποθησαυριστεί πολλή δόξα για όσους αγωνίζονται.
Ας μην αμελήσουμε λοιπόν, ούτε να αδιαφορήσουμε στα διακονήματα, διότι ο Θεός δεν είναι άδικος, ώστε να λησμονήσει το έργο των δούλων του (Πρβλ. Εβρ. 6, 10), οι οποίοι πρόσφεραν τελείως τον εαυτό τους στο θέλημα του, απαρνήθηκαν για το όνομα του αυτή τη ζωή, απομακρύνθηκαν από τους σαρκικούς γονείς, χτυπούν στη θύρα του κατά την τρίτη ώρα, κατά την έκτη, την ενάτη, κατά τον εσπερινό, τον όρθρο, ή καλύτερα όλη τη μέρα και όλη τη νύχτα· και νομίζεις ότι είναι δυνατό να παραβλέψει ο Θεός την τόσο μεγάλη ταπείνωση; Ποτέ κάτι τέτοιο!
Διότι αυτοί υπομένουν τον εγκλεισμό και το εργόχειρο· υπομένουν τη νηστεία και την αγρυπνία και τις επιθέσεις των πονηρών πνευμάτων γονατίζουν στην προσευχή χτυπούν συνεχώς το μέτωπό τους στο έδαφος, παρακαλώντας την αγαθότητα του Θεού· και νομίζεις ότι είναι δυνατό να παραβλέψει την τόση πολλή ικεσία; Ποτέ κάτι τέτοιο!
Αν κανείς πάει να παρακαλέσει με λεπτότητα έναν άνθρωπο σκληρό και άσπλαχνο, αυτός λυγίζει και δείχνει συμπάθεια. Και ο Θεός ο φιλάνθρωπος, ο αγαθός, ο Θεός που είναι πλούσιος σε ευσπλαχνία και που σπλαχνίζεται τους αχάριστους, είναι δυνατό να παραβλέψει την τόση πολλή κακουχία, την ευλάβεια, το στεναγμό, τα δάκρυα, τη φιλευσπλαχνία, τον αγιασμό, την ταπείνωση, τη σιωπή, την εγκράτεια, την υπομονή, την εξουδένωση των υπερήφανων; Με κανένα τρόπο!
Ας μη δυσπιστήσουμε λοιπόν, αγαπητοί, ούτε να αδιαφορήσουμε στα καθήκοντα μας, αλλά με ακόμη περισσότερο θάρρος ας χτυπήσουμε τη θύρα. Διότι όσο επιμένεις να χτυπάς, τόσο περισσότερο αυξάνεται ο μισθός σου. Να προσέχεις και να αγρυπνάς κάθε μέρα· διότι την ώρα που δεν περιμένεις θα στείλει ο Κύριος τους Αγγέλους του για να σε μαζέψουν και να σε βάλουν στην αποθήκη (πρβλ. Ματθ. 13, 30 και 39) της ζωής, στη χορεία των δικαίων, για να αναπαυθείς στο εξής και να είσαι αμέριμνος, εκεί όπου δεν υπάρχει πόλεμος και αντίπαλος· διότι εκεί έχει καταργηθεί ο εχθρός που πολεμά, και οι αφορμές του πολέμου.
Είναι άλλωστε αφορμή του πολέμου η επιθυμία του κάλλους για τη σαρκική αμαρτία. Αλλά στους ουρανούς ούτε νυμφεύονται ούτε παντρεύονται, αλλά είναι όπως οι Άγγελοι στον ουρανό (πρβλ. Ματθ. 22, 30). Ακόμη, είναι αφορμές του πολέμου ο πλούτος, η επίγεια δόξα· αλλά όλα αυτά είναι φθαρτά, επειδή είναι επίγεια· γι’ αυτό και κάποιος από τους Αγίους μας διδάσκει λέγοντας· «Μην αγαπάτε τον κόσμο, ούτε τα πράγματα που είναι στον κόσμο. Αν κάποιος αγαπά τον κόσμο, δεν υπάρχει μέσα του η αγάπη για τον Πατέρα· διότι η επιθυμία της σάρκας και η επιθυμία των ματιών και η αλαζονεία του πλούτου δεν προέρχονται από τον Πατέρα, αλλά από τον κόσμο. Και ο κόσμος παρέρχεται, και η επιθυμία του· εκείνος όμως που κάνει το θέλημα του Θεού μένει αιώνια» (Α΄ Ιω. 2, 15-17).
Όπως δηλαδή αυτός που έπεσε σε μέρος γεμάτο αγκάθια υποφέρει καθώς τον ενοχλούν αυτά, ωσότου να βγει σε τόπο καθαρό· και όταν βγει σε καθαρό τόπο, δεν έχει να φοβηθεί τα αγκάθια· έτσι και οι Άγιοι, όταν έπεσαν στον ίδιο τόπο, χρησιμοποίησαν την προθυμία και τη φιλοπονία σαν υποδήματα, και παρόλο που βάδισαν ανά μέσα στα αγκάθια, δεν πληγώθηκαν απ’ αυτά. Όσοι όμως επιδίωξαν την αμέλεια και εγκατέλειψαν τον εαυτό τους εντελώς στην οκνηρία, καταπληγώθηκαν απ’ αυτά.
Φανερώνοντας μάλιστα ο Κύριος αυτό το πράγμα, πρόσταξε να δοθούν στον άσωτο γιο, που επέστρεψε, υποδήματα για τα πόδια του, ύστερα από τη στολή και το δαχτυλίδι (Λουκ. 15, 22), για να πατήσει με θάρρος και χωρίς φόβο το κεφάλι του Όφεως. Παρομοιάζει μάλιστα με τόπο γεμάτο αγκάθια την παρούσα ζωή, στην οποία οι αμαρτίες φυτρώνουν σαν αγκάθια· και με καθαρό τόπο παρομοιάζει την άνω Ιερουσαλήμ, η οποία είναι η πόλη του μεγάλου Βασιλιά, όπου δεν υπάρχει οδύνη και λύπη και στεναγμός (Ησ. 51, 11). αυτή μακάρι (Ψαλ. 47, 3) να την απολαύσουμε όλοι εμείς, με τη χάρη και τη φιλανθρωπία του Κυρίου μας Ιησού Χριστού. Αμήν.
Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Β΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1989.
Ελληνική Πατρολογία 