Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια εδώ: Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα.
Συμβουλή για την πνευματική ζωή
Προς νεόφυτο μοναχό*
Ενενήντα έξι κεφάλαια.
[41-96]
41. Κάποιος αδελφός διηγούταν ένα τέτοιο περιστατικό, που το άκουσε από άλλον αδελφό. Ήταν σε μια πόλη ένας άνθρωπος· και αυτός είχε στην υπηρεσία του ένα μισθωτό υπηρέτη, στον οποίο εμπιστευόταν όλα τα ζητήματα του. Σ’ αυτόν μπήκε ο λογισμός να αναχωρήσει προς τον μοναχικό βίο. Το αφεντικό του όμως έκανε τα πάντα, επειδή ήθελε να αποτρέψει τον νέο από το σκοπό του, διότι διαχειριζόταν καλά τις υποθέσεις του, αλλά δεν μπόρεσε να συγκρατήσει τον νεαρό.
Αφού λοιπόν ο νέος απαρνήθηκε τον κόσμο, αναχώρησε στους αδελφούς. Αλλά μετά από λίγα χρόνια άρχισε να έχει πόλεμο να γυρίσει πίσω στον κόσμο, και αφού άφησε το κελλί του, αναχώρησε για να πάει στο αφεντικό του, με την πρόφαση ότι πάει να επισκεφθεί τον άνθρωπο.
Και αυτός δέχθηκε τον αδελφό και μια και δυο φορές. Κατά την τρίτη όμως επίσκεψη, αφού έβγαλε ο αδελφός το προσωπείο της υποκρισίας, φανέρωσε στον άνθρωπο το πάθος που ήταν κρυμμένο μέσα του, λέγοντας: «Επειδή δεν μπορώ πια να υποφέρω το ζυγό της μοναχικής ζωής, σε παρακαλώ, κύριε, να με δεχθείς μαζί σου, και να με έχεις όπως και πρώτα. Διότι ελπίζω ότι θα διαχειρίζομαι καλύτερα τις υποθέσεις σου, από όσο προηγουμένως· είχα μάλιστα ακούσει από σένα, ότι επρόκειτο να μου δώσεις και τη θυγατέρα σου για γυναίκα».
Αλλά ο άνθρωπος αυτός του αποκρίθηκε· «Αν δε φύλαξες τη συνείδησή σου για τον Θεό, πως θα μπορέσεις να την φυλάξεις για μένα;». Και εκείνος, αφού χτυπήθηκε με τα λόγια αυτά, σαν με μαστίγιο, γύρισε πίσω στο κελλί του. Γι’ αυτό λοιπόν ας μη χάνουμε το θάρρος μας, υπομένοντας τους κόπους, διότι είναι γραμμένο «Αυτοί που σπέρνουν με δάκρυα, θα θερίσουν με χαρά» (Ψαλ. 125, 5).
42. Να έχεις αθωότητα, για να δεχθείς τις εντολές του Θεού· αλλά και εξυπνάδα, για να αποκρούσεις τα τεχνάσματα του Αντιπάλου.
43. Κόψε με σοφία τις βλαβερές συναντήσεις, για να γαληνεύσει καλά ο εσωτερικός σου άνθρωπος.
44. Μην είσαι πανούργος και αυστηρός κατά την προαίρεση, για να μη σκοντάψεις και πέσεις, τη στιγμή που νομίζεις ότι είσαι στηριγμένος καλά.
45. Αγωνίσου να αποκτήσεις αοργησία, για να μη μεθάς χωρίς κρασί και ζαλίζεσαι από το βάρος της κακίας και της οργής.
46. Μην είσαι φιλήδονος και καταφρονητής, για να μη βλασφημηθεί ο Κύριος εξαιτίας σου.
47. Μη συναναστρέφεσαι με μίμους, για να μη διαφθαρούν οι λογισμοί σου· διότι τα λόγια τους είναι πάρα πολύ βλαβερά. Κάνουν δηλαδή τους γέρους να δείχνουν νεανική επιπολαιότητα και τους νέους τους παρασύρουν στη διάπραξη της ανομίας.
48. Να αποφεύγεις τις συμβουλές των κακών ανθρώπων· διότι έκαναν τους εαυτούς των δούλους της γαστριμαργίας και της σαρκικής επιθυμίας.
49. Δεν μπορεί ο πόρνος να αγαπά εκείνον που αποστρέφεται το πάθος της πορνείας· ούτε ο κλέφτης εκείνον που αρνείται την αδικία· αλλά ένας άνθρωπος θα αφοσιωθεί και θα αγαπήσει τον όμοιο του.
50. Πρόσεξε να μη σου προσφέρει γλυκύτητα η ηδονή, για να μη σου προσφέρουν πίκρα τα βασανιστήρια της.
51. Πρόσμενε κάθε μέρα την αναχώρηση σου από τη ζωή, και να ετοιμάζεσαι για το ταξίδι της· διότι το φοβερό πρόσταγμα θα έρθει την ώρα που δεν το περιμένεις, και τότε αλίμονο στον απροετοίμαστο. Η κατάνυξη είναι καλό πράγμα, διότι γιατρεύει τις ψυχές των ανθρώπων.
52. Ο άνθρωπος που κλαίει δε θα αμαρτήσει ποτέ· και ο άνθρωπος που είναι σε κατάνυξη δε σκέφτεται το κακό. Διότι από την κατάνυξη έρχεται το κλάμα· και μέσα στο κλάμα παρουσιάζεται έλλειψη και αποχή των κακών.
53. Να ζητάς να βρεις με ποιον τρόπο θα νικήσεις τις ηδονές· διότι αυτό ωφελεί την εργασία σου.
54. Μέσο για τη εξαφάνιση των ηδονών είναι κατ’ αρχήν το να προσευχόμαστε αδιάκοπα και άγρυπνα· έπειτα το να εξουσιάζουμε το νου και να τηρούμε αγνή τη διάνοια μας, να μην προφέρουμε άπρεπο λόγο και ανάρμοστο στην ανάγκη που υπάρχει, έχοντας την πεποίθηση ότι ο Κύριος είναι αλάνθαστος Κριτής. Και τότε η προσοχή του νου και η προσδοκία της κρίσης θα εξαφανίσει τον εσωτερικό ερεθισμό και θα μαράνει εντελώς τη δυνατή επιθυμία· και έτσι μια τέτοια ψυχή θα βρεθεί σε γαλήνη.
55. Να κάνεις υπομονή στον τόπο που ησυχάζεις, αντιστεκόμενος στην αμέλεια· διότι δεν εξημερώνεις τα πάθη με την αλλαγή τόπου και την απομάκρυνση, αλλά με την προσοχή του νου. Έχουμε ανάγκη από υπομονή, ώστε κάνοντας το θέλημα του Θεού να πετύχουμε την πραγματοποίηση των υποσχέσεών του (Εβρ. 10, 36). Εκείνος όμως που περιφέρεται έχοντας μαζί του την ακηδία, βρίσκεται μακριά από την υπομονή, όπως ακριβώς ο άρρωστος βρίσκεται μακριά από την υγεία.
Η αρετή λοιπόν, δε διακρίνεται μέσα στην ακηδία, αλλά μέσα στην υπομονή· και η υπομονή, όσο ανανεώνεται, τόσο ενισχύεται με το να απασχολείται ο νους στη θεωρία και μελέτη αυτών που προσδοκά· διότι καθώς ο νους τρέφεται από εκεί, παίρνει δύναμη, όπως παίρνει δύναμη και το σώμα από τις φαγώσιμες και αισθητές τροφές.
Αν όμως ο νους χάσει το φως αυτής της χάριτος και αξίας, καταντά πραγματικά φτωχός και αδύναμος. Αφού λοιπόν αποτινάξεις από τον εαυτό σου την προσκόλληση στις επιθυμίες των υλικών πραγμάτων, απασχόλησε το νου σου σ’ εκείνη την ένθεη εργασία· και δεν είναι ανάγκη να μεταφέρεις το σώμα σου από τόπο σε τόπο και να διακόπτεις την εργασία με τις αποδημίες, χωρίς εύλογη αιτία και χωρίς τη συγκατάθεση των προϊσταμένων· διότι η βασιλεία των ουρανών είναι μέσα σας (Λουκ. 17, 21).
56. Στον τόπο που θα κατοικήσεις, φύλαγε τον εαυτό σου, ώστε να μη γίνεσαι βάρος στους άλλους και να είσαι άμεμπτος, για να προκόψεις αληθινά εν Κυρίω. Αν όμως καταντήσεις να γίνεις καταφρονητής, πρόσεχε μήπως κάποτε χυθεί επάνω σου από τον κραταιό Κύριο ο εξευτελισμός, επειδή έγινες οδηγός σε ασεβείς πράξεις.
57. Είναι σημάδι τελειότητας, το να χαίρεται κανείς και να αισθάνεται αγαλλίαση για την πρόοδο του πλησίον του σημάδι όμως σκληρού χαρακτήρα και πονηρής διάθεσης είναι το να λυπάται κανείς και να στενοχωρείται για την επιτυχία του άλλου.
58. Γιατί δυσανασχετείς, άνθρωπε, για τη δόξα αυτού που προοδεύει: Μήπως δηλαδή με το να αποτύχει αυτός ή εκείνος στη σωτηρία του, γι’ αυτό θα σωθείς; Ή μήπως με το να αποκλεισθούν οι περισσότεροι από τη βασιλεία των ουρανών, θα βασιλεύσεις εσύ; Μήπως δηλαδή μόνο εσένα χωρά η βασιλεία των ουρανών; Μήπως μόνο για σένα έχει ετοιμασθεί η χαρά του παραδείσου, διότι αγανακτείς για τη σωτηρία των πολλών; Μη λοιπόν απαρνηθείς τα έργα του καθαρού έρωτα*, και ανταλλάξεις τα έργα της θεάρεστης πολιτείας με το μίσος και με την αγριότητα του σκληρού χαρακτήρα.
* «Έργα του καθαρού έρωτα»· εννοεί τα έργα που είναι καρπός της αγάπης προς τον Θεό.
Κανείς λοιπόν ας μη σε εξαπατά, ούτε άνθρωπος, ούτε Διάβολος, ούτε λογισμός, που είναι κρυμμένος στην καρδιά σου· διότι είναι εντελώς αδύνατο να οδηγήσει κανείς την αρετή στην τελειότητα, αν δεν ενωθεί αυτή με την αγάπη. Διότι και αν ακόμη αποκτήσει κανείς όλη τη γνώση και όλη την πίστη, ώστε να μετακινεί όρη, σύμφωνα με το λόγο του Αποστόλου, αλλά δεν έχει αγάπη, δε θα έχει καμιά ωφέλεια (Πρβλ. Α΄ Κορ. 13, 2), αλλά βρίσκεται μακριά από τον ίσιο δρόμο που οδηγεί προς τις ουράνιες πύλες.
Γι’ αυτό λοιπόν χρειαζόμαστε πολλά δάκρυα, για να ελευθερωθούμε εμείς από τα δεσμά του μίσους και του φθόνου και της υπερηφάνειας και κάθε διαβολικής ακαθαρσίας· διότι το να λυπούμαστε για την ανδρεία αυτών που προοδεύουν στην αρετή, είναι γνώρισμα δαιμονικής διάθεσης. Διότι οι δαίμονες, με το να δεχθούν μέσα τους το μίσος, επιδιώκουν με μανία να οδηγήσουν όλους στην απώλεια. Οι Άγιοι όμως, μιμούμενοι τον δικό τους Δεσπότη και Κύριο, θέλουν να σωθούν όλοι οι άνθρωποι και να προχωρήσουν σε τέλεια γνώση της αλήθειας (πρβλ. Α΄ Τιμ. 2, 4)· διότι καθώς έφθασαν, ως προς την αγάπη, στο ψηλότερο σημείο, αγάπησαν τον πλησίον τους, όπως τον εαυτό τους (Ματθ. 22, 39).
59. Αν είσαι εγκρατής, μην υπερηφανεύεσαι για την εγκράτεια σου, αλλά να παρακαλείς τον Κύριο με ταπεινοφροσύνη, να είναι φρουρός σου ως το τέλος· διότι πολλές φορές, κάποια επιδρομή των άγριων ζώων, που έγινε ξαφνικά σε αμπελώνα, κατέστρεψε στη στιγμή τον καρπό, από την αμέλεια του φύλακα.
60. Αν έχεις πλούτο, μη σκέφτεσαι υπερήφανα· διότι δεν απαλλάχτηκες ακόμη από τους κινδύνους και τις επιβουλές. Γι’ αυτό και είναι αβέβαιη η απόλαυση που προέρχεται απ’ αυτόν, εξαιτίας της πολύ γρήγορης και άγνωστης μεταβολής· όπως είναι γραμμένο· «Είδα δούλους να είναι επάνω στα άλογα, και άρχοντες να βαδίζουν στη γη, ως δούλοι» (Εκκλ. 10, 7).
61. Αν είσαι ακμαίος ως προς τα μέλη του σώματος σου, μην υπερηφανεύεσαι για τη δύναμη του σώματος, αλλά αναλογίσου πόσο μεγάλους και πόσο πολλούς κινδύνους αντιμετωπίζει το σώμα. Και μάλιστα, όσους βλέπουμε να υποφέρουν από αγιάτρευτες αρρώστιες, είτε να έχουν ακρωτηριασμένα τα μέλη του σώματος, είτε να ενοχλούνται από τα ακάθαρτα πνεύματα, αυτοί δε γεννήθηκαν έτσι από τη μητέρα τους, αλλά οι περισσότεροι βρέθηκαν σ’ αυτή την κατάσταση ξαφνικά· και οι άνθρωποι που χθες ήταν στο άνθος της ηλικίας τους, σήμερα βασανίζονται από δυσκολογιάτρευτες αρρώστιες και έχουν μαραθεί.
Πρόσεχε λοιπόν τον εαυτό σου, μήπως βρεθείς μετά από λίγο σ’ αυτή την κατάσταση, διότι έχεις και συ την ίδια ανθρώπινη φύση. Όταν λοιπόν δούμε σε κάποιον άλλο κάτι απ’ αυτά τα δυσάρεστα, ας διακρίνουμε σ’ εκείνον, όπως σε καθρέφτη, τον εαυτό μας, επειδή δεν ξέρουμε τι θα φέρει η αυριανή μέρα (Παροιμ. 27, 1). Διότι το σώμα μας είναι γεμάτο με πολλή λύπη και πόνους.
Γνωρίζοντας λοιπόν την αδυναμία της φύσης μας, ας μην είμαστε υπερήφανοι και άσπλαχνοι, αλλά δια μέσου της μεταξύ μας ευσπλαχνίας ας έχουμε ευδιάλλακτο τον Δημιουργό μας, ο οποίος έχει τη δύναμη να προξενεί πόνο και πάλι να τον θεραπεύει, και να κατεβάζει στον άδη και πάλι να ανεβάζει από αυτόν (Τωβ. 13, 2). Και αν, για λίγο καιρό, είναι δυνατό το σώμα μας, όμως δεν ξέρουμε τι θα φέρει η αυριανή μέρα.
62. Μην υπερηφανεύεσαι εις βάρος αυτού που αμάρτησε, ούτε να παρακινείς να αμαρτήσει αυτόν που δεν αμάρτησε· διότι και τα δύο αυτά είναι βλαβερά και επικίνδυνα. Αν όμως θέλεις να κάνεις τον εαυτό σου ωφέλιμο, να γίνεις και για τους δύο αυτούς παράδειγμα καλών πράξεων, χύνοντας άφθονα δάκρυα ενώπιον του Κυρίου, ώστε ο Κύριος αυτόν που έπεσε να τον ανασηκώσει, και αυτόν που στέκεται όρθιος να μην αφήσει να κυριευθεί από την αμαρτία. Άλλωστε ένας είναι ο Κριτής, αυτός που έχει τη δύναμη να σώσει και να καταδικάσει στην απώλεια (Ιακ. 4, 12).
63. Μην ταράζεις σύναξη ασκητών, που ψάλλουν και υμνούν τον Κύριο, παρακινούμενος από την αλαζονεία των λογισμών, για να μην πέσει επάνω σου κάποια τιμωρία, σταλμένη από τον Θεό· διότι το να αμαρτάνει κανείς στον Θεό είναι φοβερό και ασυγχώρητο. Τα χαρίσματα των προφητών υποτάσσονται στους προφήτες· διότι ο Θεός δεν είναι Θεός ακαταστασίας, αλλά ειρήνης (Α΄ Κορ. 14, 32-33).
64. Όταν είσαι νέος να ασκείς τη σιωπή και την εργατικότητα· διότι η εργατικότητα σε φυλάει να μη γίνεσαι βάρος στους άλλους. Η σιωπή πάλι διατηρεί το φως της ψυχής άσβηστο, και δεν αφήνει να σκοτεινιάζει η λάμψη του από την κακία.
65. Ας είναι παρούσα μαζί σου η ταπεινοφροσύνη σε κάθε τόπο και σε όλα τα έργα που κάνεις· διότι, όπως το σώμα χρειάζεται το ένδυμα, είτε υπάρχει καύσωνας είτε παρουσιάστηκε υπερβολικό κρύο, έτσι και η ψυχή χρειάζεται διαρκώς την ενδυμασία της ταπεινοφροσύνης. Η ταπεινοφροσύνη είναι απόκτημα καλό και εκλεκτό· και αυτό το ξέρουν όλοι όσοι έσυραν ανεπαίσχυντα τον ζυγό της. Προτίμησε, καλύτερα, να βαδίζεις γυμνός και ξυπόλυτος, παρά να είσαι απογυμνωμένος από αυτή, διότι αυτούς που την αγαπούν τους σκεπάζει με την προστασία του ο Κύριος.
66. Όπως δεν είναι δυνατό να παραμένουν συνεχώς στο πλοίο οι θαλασσοπόροι και να μην αναχωρήσει από τον τόπο αυτός που έμεινε σε πανδοχείο, έτσι και εμείς δεν είναι δυνατό να μείνουμε αιώνια σ’ αυτή τη ζωή· διότι, όπως στα παραδείγματα αυτά, ο άνθρωπος ονομάζεται οδοιπόρος και θαλασσοπόρος, έτσι και εμείς εδώ ονομαζόμαστε ξένοι και περαστικοί (Πρβλ. Α΄ Πετρ. 2, 11). Ατενίζοντας λοιπόν προσεκτικά σ’ αυτά με τα μάτια του νου, ας προετοιμασθούμε για την αναχώρηση μας από τη ζωή αυτή.
67. Όταν δεις τον εαυτό σου να είναι γεμάτος με αρετές και να έχει φτάσει στην κορυφή, τότε έχεις ανάγκη από πολλή ταπεινοφροσύνη, ώστε μένοντας άθικτα τα θεμέλια να διατηρηθεί το οικοδόμημα ακλόνητο και στερεό, και θα είναι σε μεγάλη ασφάλεια ο καρπός σου.
68. Εκείνος που σκάβει λάκκο για τον πλησίον του θα πέσει μέσα σ’ αυτόν ο ίδιος, και εκείνος που στήνει παγίδα για το δάσκαλο του, είναι άνθρωπος ασεβής και παραβάτης των εντολών· γι’ αυτό και θα καταδικαστεί μαζί με τον Ιούδα που παρέδωσε τον Ευεργέτη και Διδάσκαλο σε χέρια ανόμων.
69. Δεν κάνουν κοσμικό έναν άνθρωπο τα μαλλιά και η ενδυμασία, αλλά η κακή συμπεριφορά και η συγκατάθεση στις κοσμικές και γήινες επιθυμίες· διότι μ’ αυτά μολύνεται η ψυχή.
70. Δε δίνουν αξία στον μοναχό η κουρά και η ενδυμασία, αλλά ο ουράνιος πόθος και η θεάρεστη πολιτεία του, διότι σ’ αυτά παρουσιάζεται ενάρετη η ζωή.
71. Μη θεωρείς σπουδαίο τον εαυτό σου προτού να ενοχληθείς από πειρασμό, διότι συνήθως, όταν έρθει ο πειρασμός, νικά και αυτούς ακόμη που νομίζουν ότι είναι σταθεροί.
72. Νομίζω ότι, προτού να ενοχληθείς από πειρασμό, δε γνωρίζεις διόλου τον εαυτό σου, ποιος είσαι ως προς τη δύναμη. Πρέπει λοιπόν να ασφαλίζεις το νου σου και να γίνεις άγρυπνος στις επιθέσεις του Εχθρού.
73. Όπως η φωτιά, στο χυτήριο, δοκιμάζει το χρυσάφι και το ασήμι ως προς τη γνησιότητα, έτσι στους πειρασμούς δοκιμάζονται οι ψυχές των ανθρώπων, έχοντας βοηθό τον Κύριο.
74. Ας μη δειλιάσουμε στους πειρασμούς, αλλά με θάρρος ας προχωρήσουμε προς το βραβείο της ουράνιας κλήσης που μας έγινε εν Χριστώ (Φιλιπ. 3, 14). Διότι ο Κύριος στεφανώνει, ως νικητές, όλους αυτούς που τον αγαπούν.
75. Αν σκεπάζεις τα μέλη του σώματος σου, για να μη φανούν γυμνά σε κάποιον, πρόσεχε και συ ο ίδιος να μη βλέπεις τη γύμνωση άλλου, χωρίς κάποια ανάγκη ή αρρώστια, για να μην κάνεις να εντυπωθούν στο νου σου κάποιες άπρεπες εντυπώσεις.
76. Αν ενεργώντας από αγάπη, για να ωφελήσεις τον αδελφό, αλείφεις τον άρρωστο με λάδι, πρόσεχε τα μάτια σου και τα χέρια σου και τη γλώσσα σου, ώστε να μη ξεπερνά σε κάτι τα όρια της εγκράτειας· διότι αυτό αρμόζει στην ευσέβεια.
77. Να βάζεις τα χέρια σου πάνω στα μέλη του άλλου με τρόμο, σαν να αγγίζεις το ίδιο το θυσιαστήριο· και διότι αληθινά είναι άγιος ναός του Κυρίου, θαυμαστός μέσα στη δικαιοσύνη (Ψαλ. 64, 5) του Θεού· διότι ο Απόστολος λέει «Δεν ξέρετε ότι είστε ναός του Θεού και το Πνεύμα του Θεού κατοικεί μέσα σας; Αν κάποιος καταστρέφει το ναό του Θεού, θα τον καταστρέψει ο Θεός· διότι ο ναός του Θεού είναι άγιος, και ο ναός αυτός είστε εσείς» (Α΄ Κορ. 3, 16-17). Γνωρίζοντας λοιπόν αυτά, ας φυλάξουμε την καρδιά μας με κάθε προφύλαξη.
78. Φύλαγε τον εαυτό σου, ώστε να μην ασχολείσαι μ’ ένα παιδί, με εμπάθεια· διότι πολλοί διέφθειραν παιδί και έγιναν βδελυκτοί, και κατάντησαν ολότελα μωροί.
79. Όταν θέλεις να κοιμηθείς, μη στρώνεις για τον εαυτό σου περισσότερα απ’ όσα χρειάζονται· διότι, όπως είναι φυσικό, μπορεί η μαλθακότητα να ερεθίσει το σώμα σου και να ανάψει ακόμη περισσότερο τη φλόγα της ηδονής.
80. Αυτοί που κοιμούνται σε κοιτώνες με χρυσές οροφές και σε κλίνες ελαφαντοστέινες και στολισμένες με πολύτιμα πετράδια, μακαρίζουν αυτούς που πέρασαν τη ζωή τους μέσα στους κόπους, παρόλο που δεν τολμούν να τους μιμηθούν.
81. Όλα να τα κάνεις και να τα σκέφτεσαι, για να αρέσεις στον Θεό. Διότι, όταν λείπει αυτή η σκέψη, θα φύγει και θα χαθεί ο μισθός κάθε εργασίας.
82. Να υπομείνεις τους κόπους, σ’ αυτή τη σύντομη ζωή, για να βρεις ανάπαυση στους αιώνες· διότι εσύ θα μεταβείς εκεί, και το έργο σου θα παραμείνει.
83. Αν είσαι εργάτης των εντολών του Θεού, μην είσαι λυπημένος για εκείνη την καλή αποδημία. Διότι κανένας άνθρωπος, που επιστρέφει με πλούτο στην πατρίδα του, δε λυπάται.
84. Μη φέρνεις σε δύσκολη θέση τον πλησίον σου για χάρη της φιλαργυρίας, για να μην πέσεις σε αμαρτία εξαιτίας του. Απεναντίας σκέψου αυτό που είναι γραμμένο: «Μη θεωρείτε τους εαυτούς σας σοφούς (Ρωμ. 12, 16. 59. Α΄ Κορ. 6, 9)· διότι οι άδικοι δε θα κληρονομήσουν τη βασιλεία του Θεού» (Α΄ Κορ. 6, 9).
85. Ας μην είναι απλωμένο το χέρι σου για να παίρνει, αλλά καλύτερα να είναι απλωμένο για να δίνει (πρβλ. Πραξ. 20, 35)
86. Είσαι εσύ μακρόθυμος; Να είσαι και σπουδαίος ως προς τη φρόνηση. Διότι η μακροθυμία είναι ωραίο δώρο, επειδή διώχνει μακριά την οξυχολία και την οργή και την αμέλεια, και προξενεί μέσα στην ψυχή ειρηνική κατάσταση.
87. Αν προέρχεσαι από τη στρατιωτική τάξη, που αποκτά την πρόσκαιρη δόξα, η οποία μαραίνεται και πέφτει σαν άνθος χόρτου (Πρβλ. Ησ. 40, 6), και απαρνηθείς την απατηλή της αίγλη, να υπομείνεις τους κόπους ως το τέλος, μήπως κάποια στιγμή βλασφημηθεί ο Θεός εξαιτίας σου, με το να λένε οι άπιστοι· «Ούτε ο Θεός δεν τον έσωσε». Αλλά όπως είπε ο Κύριος· «Έτσι ας λάμψει το φως σας εμπρός στους ανθρώπους, ώστε να δουν τα καλά σας έργα και να δοξάσουν τον Πατέρα σας που είναι στους ουρανούς» (Ματθ. 5, 16).
Και βέβαια, αυτοί που στρατεύονται για χάρη του επίγειου βασιλιά, αν δεν δείξουν την ανδρεία τους εναντίον των εχθρών του βασιλιά, μένουν μακριά από τα μεγάλα δώρα που δίνει· αλλά και όταν τα κάνουν όλα, τα κέρδη τους είναι μικρά. Και ποια είναι αυτά: Αυτά είναι η κενοδοξία και οι απολαύσεις του στομάχου. Αυτοί όμως που νίκησαν στην πάλη με τα πονηρά πνεύματα και συναριθμήθηκαν με τους πολίτες της ουράνιας βασιλείας, δε θα έχει τέλος η χαρά τους· διότι θα είναι στους ουρανούς σαν άγγελοι.
88. Αν μένεις σε κοινόβιο, ή αν αναχωρήσεις μόνος και ησυχάζεις, μην αμελείς γι’ αυτά που προσπαθείς να αποκτήσεις, δηλαδή καθαρή καρδιά και πνεύμα που έχει συντριβεί από τη μετάνοια (πρβλ. Ψαλ. 50, 12 και 19). Διότι εκείνος που απέκτησε αυτά, δε θα περιφρονηθεί από τον Θεό· αν όμως συμβεί να καταφρονήσουμε αυτά, ο κίνδυνος θα είναι μεγάλος.
89. Μην υπερηφανεύεσαι για την ευγλωττία σου, επαινώντας τον εαυτό σου, αλλά με τις πράξεις σου να διδάσκεις τους απλοϊκούς και τους αγράμματους, για να είσαι μαθητής των Αποστόλων του Κυρίου· διότι το να καυχόμαστε για την κοσμική σοφία είναι απαγορευμένο, και μάλιστα στους Χριστιανούς. Εκείνος δηλαδή που καυχιέται, ας καυχιέται εν Κυρίω (Α΄ Κορ. 1, 31) .
90. Μην καυχηθείς για την ωραιότητα της ενδυμασίας σου, ενθυμούμενος τη μηλωτή του Ηλιού και τον σάκκο του Ησαΐα· όπως είναι γραμμένο «Πήγαινε και βγάλε τον σάκκο από τη μέση σου, και λύσε τα σανδάλια από τα πόδια σου» (Ησ. 20, 2). Και το ένδυμα του Βαπτιστού (Ματθ. 3, 4. Μαρκ. 1, 6) μην το ξεχνάς. Μη λοιπόν γίνεις αξιοθαύμαστος με το λαμπρό ένδυμα, αλλά ας λάμψει το φως σου μπροστά σε όλους με τα καλά έργα, για να δοξασθεί ο Κύριος (Πρβλ. Ματθ. 5, 16).
91. Μιλώντας στους άλλους για την πίστη, σκέψου, αν έχεις κάνει έργα πίστεως. Αν όμως επιθυμείς πολύ μόνο να λες και να ακούς, θα ειπωθεί για σένα αυτό που είναι γραμμένο: «Θέλεις να μάθεις, άνθρωπε ανόητε, ότι η πίστη χωρίς τα έργα είναι νεκρή;» (Ιακ. 2, 20). Διότι πραγματικά είναι νεκροί όλοι όσοι ομολογούν ότι γνωρίζουν τον Θεό, αλλά τον αρνούνται με τα έργα τους, σύμφωνα με τον Απόστολο, και είναι άνθρωποι σιχαμεροί και απείθαρχοι και ανίκανοι για κάθε καλό έργο (Τιτ. 1, 16).
Εσύ λοιπόν να έχεις ταπεινό φρόνημα, για να μην ανεβείς σε επικίνδυνο ύψος και υποστείς φοβερή πτώση. Να ικετεύεις καθημερινά τον Θεό, κραυγάζοντας προς αυτόν· «Βάλε φρουρά στο στόμα μου, και γύρω από τα χείλη μου βάλε θύρα, που να τα περιφράζει. Μην επιτρέψεις να παρεκκλίνει ή καρδιά μου σε πονηρούς λόγους, με συνέπεια να προφασίζομαι για τις αμαρτίες μου αμαρτωλές δικαιολογίες, κατά το παράδειγμα ανθρώπων που εργάζονται την ανομία», [θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόματί μου καὶ θύραν περιοχῆς περὶ τὰ χείλη μου. μὴ ἐκκλίνῃς τὴν καρδίαν μου εἰς λόγους πονηρίας τοῦ προφασίζεσθαι προφάσεις ἐν ἁμαρτίαις σὺν ἀνθρώποις ἐργαζομένοις τὴν ἀνομίαν] (Ψαλ. 140, 3-4). Διότι η γλώσσα είναι μικρό μέλος του σώματός μας, αλλά λέει μεγάλα και υπερήφανα λόγια (Ιακ. 3, 5).
92. Οι δημεύσεις των πραγμάτων και τα βασανιστήρια και οι απειλές του θανάτου πολλούς τους κλόνισαν, άλλοι όμως δια μέσου αυτών στεφανώθηκαν και άλλοι για χάρη της φιλαργυρίας έγιναν προδότες· άλλοι εξαιτίας της κενοδοξίας καταφρόνησαν την αλήθεια και άλλοι κινούμενοι από το παράφορο πάθος της φιληδονίας έπεσαν στην ανομία. Και μόνο αυτοί νίκησαν εκείνον που έχει την εξουσία του θανάτου, δηλαδή τον Διάβολο (Εβρ. 2, 14), όσοι έχουν πάντοτε μέσα τους τον Κύριο· διότι η νίκη μας είναι ο Κύριος.
Είτε λοιπόν προοδεύεις σε καλές πράξεις, μην υπερηφανεύεσαι· είτε κατηγορείς τον εαυτό σου για πολλά αμαρτήματα, μην απελπίζεσαι για τη σωτηρία σου· διότι είναι μακάριος εκείνος, που όχι μόνο έβαλε καλή αρχή, αλλά που έφτασε στο τέλος άμεμπτα. Ας μην παραδώσουμε λοιπόν τους εαυτούς μας στην αργία, όλη τη μέρα, αλλά ας εργασθούμε φιλότιμα στην ενδεκάτη ώρα, ώστε να γίνουμε και μεις άξιοι να πάρουμε από το χέρι του Κυρίου το δηνάριο (Ματθ. 20, 6 και 9).
93. Αν έχεις μαζί σου μαθητή και από την αμέλεια και απροσεξία του απομακρυνθεί από το ζυγό της ευσέβειας, μην παραξενεύεσαι γι’ αυτό, ούτε να αφήνεις την αθυμία να βασανίζει περισσότερο το νου σου, μήπως συμβεί, και τον εαυτό σου να βλάψεις και εκείνον να μην τον ωφελήσεις. Αλλά φέρε στο νου σου τον υπηρέτη του προφήτη Ελισαίου· αν όμως αυτός έπεσε σε μεγάλη κακία (Δ΄ Βασιλ. 5, 20-25), αναλογίσου εσύ τον απόστολο που έγινε προδότης (Ματθ. 26, 47-49). Άλλωστε ποιος είναι τόσο αχάριστος και ασεβής, ώστε να τολμήσει να καταλογίσει στο Διδάσκαλο την αιτία της πτώσης εκείνου, και όχι στην κακή προαίρεση του μαθητή;
Διότι ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο αυτεξούσιο, και γι’ αυτό τον περιμένουν τιμές και τιμωρίες· αυτούς βέβαια που αγωνίζονται καλά τους περιμένουν οι τιμές και τα στεφάνια, τους παραβάτες όμως και καταφρονητές τους περιμένουν οι τιμωρίες και τα βασανιστήρια. Διότι υπάρχει αμαρτία που οδηγεί στο θάνατο (Α΄ Ιω. 5, 16)· και προξενεί θάνατο στον εαυτό του, εκείνος που επιμένει στην κακία και δε μεταβαίνει από τα απαγορευμένα στα θεάρεστα.
94. Όταν δεις τον εαυτό σου να εναντιώνεται στην ανάγνωση των θείων λόγων και να αποφεύγει τις πνευματικές νουθεσίες, να καταλάβεις ότι η ψυχή σου έχει πέσει σε φοβερή αρρώστια διότι αυτό είναι η αρχή της αφροσύνης, απ’ την οποία, όσοι αρρώστησαν, τρύγησαν καρπό θανάτου.
95. Εκείνοι που ασχολούνται με τη χαλκευτική τέχνη δεν αποφεύγουν τη σκόνη, ούτε το χτύπημα του σφυριού, ούτε το ανακάτωμα της φωτιάς, αλλά παίρνοντας ένα βόλο από σίδερο, με την επιμέλεια και την επιμονή κατασκευάζουν χρήσιμα σκεύη.
Γι’ αυτό λοιπόν και μεις ας μην αποκάνουμε να παροτρύνουμε ο ένας τον άλλο, ώστε βγάζοντας κάτι πολύτιμο από κάτι άχρηστο να αξιωθούμε να μας δοθεί εκείνη η ονομασία και η εξαίσια δόξα· διότι είναι γραμμένο «Αν βγάλεις κάτι πολύτιμο από κάτι άχρηστο, θα είσαι εσύ σαν το δικό μου στόμα» (Ιερ. 15, 19). και, «μακάριος είναι εκείνος που έχει απογόνους στην Σιών και συγγενείς στην Ιερουσαλήμ» (Ησ. 31, 9).
96. Πότιζε την ψυχή σου με θεία νάματα, για να γεμίσει με άνθη και να καρποφορήσει τον καρπό που παράγεται μέσα στη δικαιοσύνη. Πρέπει μάλιστα εμείς να επιδιώκουμε την ωφέλεια της ψυχής μας, με όποιο τρόπο τα ζώα της στεριάς ζητούν τη χλόη. Διότι αν η ψυχή είναι υγιής, κρατά σταθερό το σώμα στους καλούς κόπους· αν όμως αυτή εξασθενήσει από τους αισχρούς λογισμούς, θα καταστραφεί αναγκαστικά από την κακία και το σώμα.
Γι’ αυτό είναι μακάριος εκείνος που εμπορεύεται καλά σ’ αυτό το βίο, όσα είναι κατάλληλα για τη ζωή, διότι πηγαίνει με πλούτο προς την αθάνατη ζωή, την οποία μακάρι να απολαύσουμε όλοι εμείς, με τις πρεσβείες όλων αυτών που ευαρέστησαν τον Κύριο μας Ιησού Χριστό. Αμήν.
Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Β΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1989.
Ελληνική Πατρολογία 