Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια εδώ: Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα.
Για την αρετή·
προς νεώτερο ασκητή, τέσσερα κεφάλαια
Τρίτη παραίνεση
Τους λογισμούς άλλωστε, που έχεις στο νου σου, για τους οποίους μου μίλησες, δεν τους λησμόνησα· και μάλιστα εγώ ο ίδιος ενοχλούμαι από τα ίδια πάθη, και δεν κρύβω την αδυναμία μου. Πρέπει λοιπόν εμείς να προσευχόμαστε αδιάκοπα, για να μας σώσει ο Κύριος από την επιβουλή των δαιμόνων.
Διότι δε μας προξενούν θλίψη μόνο όταν είμαστε στην ησυχία και τη μοναξιά, αλλά μας πολεμούν σκληρά και όταν συναθροισθούμε στον οίκο του Κυρίου, και μας παρακινούν να παρατηρούμε τα σώματα των ανδρών με αισχρό και άσεμνο βλέμμα, και οδηγεί ο Διάβολος τη φαντασία μας, ως την ίδια τη σιχαμερή πράξη, και σπέρνει κρυφά κάποιους άπρεπους λογισμούς, για να διασπάσει την προσοχή του αδελφού, ώστε να μην προσέχει με καθαρό νου στα άχραντα μυστήρια του Σωτήρα μας Θεού.
Αλλά ο εγκρατής θα νικήσει τον Διάβολο με τη φύλαξη των οφθαλμών του και με την προσοχή του νου του, έχοντας βοηθό τη χάρη του Θεού. Πρέπει λοιπόν με κάθε τρόπο να φρουρούμε την καρδιά μας και τις αισθήσεις μας· γιατί σ’ αυτή τη ζωή βρισκόμαστε σε μεγάλο πόλεμο, και ο Εχθρός μας πολεμά με μανία· αλλά δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε τον αγώνα.
Αντίθετα, ας νικήσουμε με το σώμα μας τις απάτες που παρουσιάζει, και ας τον αφήσουμε να σκάει από το κακό του, διότι ο Κύριος γνωρίζει πόσο φοβερά δαυλιά φέρνει στις καρδιές μας, δια μέσου των λογισμών, ο Διάβολος που μας πειράζει. Διότι ο Κύριος δε βλέπει σαν άνθρωπος· γιατί ο άνθρωπος βλέπει στην επιφάνεια, ενώ ο Θεός βλέπει στην καρδιά του ανθρώπου (Α΄ Βασιλ. 16, 7).
Αλλά είναι συνήθεια των πυγμάχων να αποφεύγουν τα χτυπήματα του αντιπάλου, ενώ εκείνος που συμφιλιώνεται με τα πάθη, πως θα πολεμήσει εναντίον τους, αφού έχει κάνει πια τον εαυτό του δούλο στις ηδονές και με όλη του την προθυμία πληρώνει φόρο στον Τύραννο; Διότι, όπου υπάρχει έχθρα, εκεί υπάρχει και πόλεμος· και όπου υπάρχει πόλεμος, εκεί υπάρχει και ο αγώνας· και όπου υπάρχει ο αγώνας, εκεί υπάρχουν και τα στεφάνια· αν μάλιστα θα ήθελε κάποιος να ελευθερωθεί από την πικρή δουλεία, ας συνάψει πόλεμο με τον Διάβολο. Σ’ αυτόν τον πόλεμο νίκησαν οι Άγιοι και αξιώθηκαν να απολαύσουν τα επουράνια αγαθά.
Ίσως όμως θα παρουσιασθεί κάποιος και θα πει· «Αν λοιπόν, όπου υπάρχει έχθρα προς τα πάθη, εκεί είναι φυσικό να γίνεται και ο πόλεμος, πως βλέπουμε τους φιλήδονους να πολεμούνται φοβερά από τα αισχρά πάθη και να μη δέχονται να μετανοήσουν;».
Δε νομίζω, αγαπητέ, ότι αυτός ο πόλεμος είναι για χάρη της αρετής και για χάρη της αντίστασης προς τον Τύραννο, αλλά είναι πάθος εξαιτίας της δουλείας στα πάθη και εξαιτίας της φιληδονίας· γι’ αυτό και δε διαφωνούν με τον Εχθρό ως προς την προαίρεση· διότι αυτοί που πολεμούν δεν έχουν μεταξύ τους καμιά συμφωνία ή φιλικό ενδιαφέρον, όπως λέει ο αλλόφυλος Φιλισταίος στον Σαούλ: «Παρουσιάστε μου έναν πολεμιστή, και θα μονομαχήσουμε, και αν με φονεύσει, θα γίνουμε δούλοι σας· αν όμως εγώ τον φονεύσω, θα γίνετε εσείς δούλοι μας» (Α΄ Βασιλ. 17, 8-9).
Εφόσον λοιπόν έχουν γίνει αυτοί δούλοι στα θελήματα και στις ηδονές του Εχθρού, πως θα ήταν δυνατό να θεωρηθεί πόλεμος ο τρόπος της ζωής τους; Αν όμως πολεμούνται, δεν πολεμούνται, διότι επιδιώκουν την αρετή, αλλά διότι δε βρίσκουν πως να ανταποκριθούν στην παράνομη συμφωνία τους· γι’ αυτό και όσοι στρέφουν όλο τους το ενδιαφέρον σε τέτοια πράγματα, ρίχνουν τον εαυτό τους σ’ αυτά· και θέλοντας να γίνουν αρεστοί προσφέρουν δώρα και δίνουν μισθούς, για να εκπληρώσουν το θέλημα εκείνου που τους εξαπάτησε. Γι’ αυτό το λόγο, αφού πραγματοποιήσουν το κακό, δεν τους μένει καμιά διαφωνία ή εγκράτεια ή αποχή από το κακό.
Ο πόλεμος όμως και ο αγώνας των Αγίων δε γίνεται έτσι· διότι όταν τους πολεμά ο Διάβολος, τον πολεμούν και εκείνοι, και όταν φλέγονται από τη σαρκική επιθυμία, εγκρατεύονται, και όταν θλίβονται, κάνουν υπομονή, και όταν είναι παρόν το ίδιο το αντικείμενο του πειρασμού, το αποστρέφονται χάρη στο φόβο του Κυρίου.
Απεναντίας, εκείνοι πολεμούνται, όχι επειδή φρονούν ενάντια στον Τύραννο, αλλά για να ξεπληρώσουν τους συνηθισμένους φόρους και για να μην αρνούνται τις υπηρεσίες των κακών επιθυμιών. Γιατί στο πάθος από το οποίο κανείς έχει νικηθεί, σ’ αυτό και έχει υποδουλωθεί (Β΄ Πετρ. 2, 19).
Αν όμως συμβεί κάποιος από τους αγωνιστές να πεδικλωθεί και να πέσει, γρήγορα σηκώνεται· διότι αυτοί που αιχμαλωτίσθηκαν από βαρβάρους και έγιναν δούλοι τυράννου, δεν αισθάνονται όλοι ευχαρίστηση από τη δουλεία εκείνων που τους αιχμαλώτισαν, αλλά μόνο όσοι θέλουν να ληστεύουν και να φονεύουν αυτούς που συναντούν· αυτοί μόνο, κυριευμένοι από τα πάθη, τα προσμένουν με χαρά, χωρίς περιορισμούς και επαγρύπνηση, και γι’ αυτό το λόγο μάχονται για τους βαρβάρους και γίνονται κατάσκοποι τους εναντίον των συνανθρώπων τους, επειδή έχουν συνδεθεί με τη συνήθεια της κακίας.
Όσοι όμως λυπούνται για την αιχμαλωσία και εξολόθρευση των ομοεθνών τους, πενθώντας για την απώλεια της ψυχής τους, αυτοί βιάζονται να φύγουν, επειδή δεν μπορούν να ευχαριστηθούν από τον παράνομο τρόπο ζωής, και περιμένουν την ευκαιρία να κατακτήσουν την ελευθερία εκείνη που κάποτε χαίρονταν, και δεν προσφέρουν καμιά εξυπηρέτηση στους εχθρούς· γι’ αυτό το λόγο, αφού γλυτώσουν από τα χέρια εκείνων, θα είναι αντίπαλοι των ασεβών, με το να γίνουν σύμμαχοι της ευσέβειας.
Γι’ αυτό ο τωρινός καιρός είναι καιρός μετανοίας· όσοι λοιπόν θέλουν να απαλλαγούν από εκείνη την ασέβεια και να ελευθερωθούν από την πικρή δουλεία, πρέπει να αντιταχθούν στα θελήματα του Τυράννου και να τον πολεμούν, από αγάπη στον Δημιουργό τότε πραγματικά θα αποκτήσουν πείρα από τον ενάρετο αγώνα, στάζοντας κάτω στη γη τους ιδρώτες της αρετής, όταν θα πουν στον Τύραννο, όχι μόνο με τα χείλη, αλλά με τη διάθεση της καρδιάς· «Να το ξέρεις, Διάβολε, ότι εμείς δεν ακούμε τη φωνή σου και δε θα λατρεύσουμε πια τις απολαύσεις σου».
Πρέπει μάλιστα κατά τον καιρό του αγώνα να απευθύνουμε προσευχές στον Θεό μαζί μ’ εκείνους που λένε ότι «δεν ντροπιάζονται αυτοί που έχουν εμπιστοσύνη σ’ εσένα· και τώρα ακολουθούμε τις εντολές σου με όλη μας την καρδιά, και σε φοβόμαστε, και ζητούμε το πρόσωπο σου μην επιτρέψεις να ντροπιασθούμε, αλλά κάνε για τη σωτηρία μας σύμφωνα με την επιείκεια σου και σύμφωνα με το πλήθος του ελέους σου γλύτωσε μας σύμφωνα με τα θαυμαστά έργα σου, και δόξασε το όνομα σου, Κύριε, και ας ντροπιασθούν όλοι εκείνοι που συμπεριφέρονται σκληρά και κάνουν κακό στους δούλους σου, και ας καταισχυνθούν και ας απογυμνωθούν από κάθε δύναμη, και ας συντριβεί η ισχύς τους, και ας μάθουν ότι εσύ, Κύριε, είσαι ο μόνος αληθινός και ένδοξος Θεός σε όλη την οικουμένη» (Ύμνος τριών παιδιών 17-21).
Και αν ο Τύραννος φρυάξει από το κακό του και κάψει την κάμινο των ηδονών επτά φορές περισσότερο (Πρβλ. Δαν. 3, 19), όμως ας έχουν θάρρος αυτοί που εμπιστεύονται στον Κύριο, διότι σε λίγο η κάμινος θα μεταβληθεί σε δροσιά, και ο Τύραννος, που αυτοί φοβόνταν προηγουμένως, θα τρέμει ο ίδιος στο εξής τη σκιά τους χάρη στη βοήθεια που θα τους δοθεί από τον ουρανό.
Είναι λοιπόν μακάριοι αυτοί που φυλάττουν τον αγιασμό τους με την ταπεινοφροσύνη και την ευσπλαχνία, διότι τα μέλη του σώματος τους θα απολαύσουν βαθιά ειρήνη, καθώς η ψυχή τους θα ευφραίνεται μέσα στη χαρά που χορηγεί το Άγιο Πνεύμα. Κανείς όμως να μην ελπίζει ότι θα βρει ανάπαυση, εφόσον υπακούει στα θελήματα του Εχθρού· διότι ο ίδιος ο Τύραννος θα τους μεταχειρισθεί ως αιχμαλώτους, στρέφοντας την προσοχή τους σε κάθε ασεβή πράξη και διαφθείροντας τα σώματα μερικών μέσα σε σοδομιτικές πράξεις και καταμολύνοντας τα αισχρά.
Επειδή δεν γνώρισαν, λέει, γυναίκα, τους κάνει να διατείνονται ότι έχουν την παρθενία, παρόλο που είναι μολυσμένοι σ’ όλο τους το σώμα. Και ενώ βρίσκονται σ’ αυτή την κατάσταση, τους κάνει ο Εχθρός να καυχώνται ότι τάχα είναι ελεύθεροι από την αμαρτία, γεμίζοντας την καρδιά τους με το πικρό σαν χολή σταφύλι και το κατάπικρο τσαμπί (Δευτ. 32, 32).
Ω, τι φοβερός πόλεμος! Ω, τι δύσκολος πόλεμος! Με πόσους τρόπους μας κάνει ο φοβερός κυνηγός των ψυχών να παροργίζουμε τον Κύριο! Είναι μακάριοι εκείνοι που δε θα πέσουν στα δίχτυα του και αν συμβεί να πέσουν, ξεσχίζουν τα δίχτυα του και πηδούν έξω και φεύγουν μακριά απ’ αυτόν, σαν το ψάρι που γλύτωσε από το δίχτυ. Διότι το ψάρι που είναι στο νερό, αν πιασθεί και ξεσχίσει το δίχτυ και καταφύγει στο βυθό, σώζεται· όταν όμως συμβεί να το σύρουν στην ξηρά, δεν έχει τη δύναμη να βοηθήσει τον εαυτό του.
Έτσι και εμείς· όσο βρισκόμαστε σ’ αυτή τη ζωή, έχουμε τη δύναμη από τον Θεό να σπάσουμε από μόνοι μας τα δεσμά των θελημάτων του Εχθρού και να πετάξουμε από πάνω μας το φορτίο των αμαρτιών με τη μετάνοια, και να σωθούμε στη βασιλεία των ουρανών.
Αν όμως μας προφτάσει το φοβερό εκείνο πρόσταγμα, και βγει η ψυχή από το σώμα, και βάλουν το σώμα στον τάφο, δεν έχουμε πια τη δύναμη να βοηθήσουμε τον εαυτό μας, όπως και το ψάρι, όταν το ανασύρουν από το νερό και το κλείσουν στο αγγείο, δεν έχει πια τη δύναμη να βοηθήσει τον εαυτό του.
Ας φροντίσουμε λοιπόν, αγαπητοί, να αποφύγουμε τις παγίδες του Εχθρού με τα καλά έργα, προτού να έρθει εκείνη η μεγάλη και επίσημη μέρα, κατά την οποία θα αποκαλυφθούν όσα κάναμε στα κρυφά και στα σκοτεινά. Ας μην αναβάλλουμε λοιπόν, ως τη στιγμή που θα έρθει ο θάνατος, για να μην ντροπιασθούμε κατά την ανάσταση των νεκρών, όταν θα ντυθούν οι Άγιοι τη λαμπρή στολή που κατασκεύασαν για τον εαυτό τους με τα καλά έργα. Αν δούμε τότε τους εαυτούς μας όχι μόνο γυμνούς από την αστραφτερή δόξα, αλλά και κατάμαυρους και γεμάτους από δυσωδία, ποια ντροπή άραγε θα μας κυριεύσει;
Ας καταφρονήσουμε το έργο της κακής επιθυμίας και ας νικήσουμε, ως κάτι ασήμαντο, αυτό το μικρό εμπόδιο, για χάρη της ευσέβειας, και ας μη φανούμε ανίκανοι στο ελάχιστο. Μεγάλο ναυάγιο είναι το έργο της αμαρτίας· ας αγωνισθούμε λοιπόν να μην πέσουμε σε τόσο μεγάλο κίνδυνο. Διότι εμείς εξαιτίας της αμέλειας μας κατακυριευόμαστε από πάθη, επειδή θέλουμε να ζήσουμε χωρίς κόπους και γι’ αυτό επινοούμε άκαιρες δικαιολογίες.
Και ο ένας λέει· «Από τη βρεφική ηλικία κατοικώ στο μοναστήρι και γι’ αυτό το λόγο τα πάθη μου επιτίθενται σφοδρά». Ας ακούσει όμως αυτός ότι πολλοί Άγιοι αγωνίσθηκαν τον καλό αγώνα από τη νεανική ηλικία και έτσι νίκησαν τις ηδονές. Άλλος πάλι ισχυρίζεται και λέει· «Έχω μεγαλώσει μέσα στον κόσμο και δοκίμασα πολλά κακά, γι’ αυτό η συνήθεια με σπρώχνει στην ικανοποίηση των επιθυμιών». Ας ακούσει και αυτός ότι πολλοί Άγιοι, που έζησαν ζωή χειρότερη από τους αισχρούς αμαρτωλούς, στο τέλος αλλάζοντας ζωή έγιναν ενάρετοι και έτσι ευαρέστησαν τον Θεό.
Διότι έκαναν, με όλη τους την ψυχή, υπακοή στον Δαβίδ που είπε· «Μην παρακινείσαι από τη ζωή των πονηρών ανθρώπων και μη ζηλέψεις αυτούς που κάνουν την ανομία· διότι σαν το χορτάρι γρήγορα θα ξεραθούν, και σαν τη χλόη γρήγορα θα μαραθούν» (Ψαλ. 36, 1-2).
Ο Πονηρός μας εξαπατά παρακινώντας μας προς όλα τα βλαβερά, για να μας κάνει να καταφρονήσουμε το φόβο του Κυρίου. Εμείς όμως ας αποκρούσουμε το δηλητήριο του με πιο ισχυρά επιχειρήματα και με τη βοήθεια της χάριτος του Κυρίου μας Ιησού Χριστού· σ’ αυτόν ανήκει η δόξα και η εξουσία, στους αιώνες των αιώνων. Αμήν.
Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Β΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1989.
Ελληνική Πατρολογία 