Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια του βιβλίου εδώ: Όσιος Θεοφάνης ο έγκλειστος. Ο δρόμος της ζωής. (Γράμματα σε μια ψυχή).
60
Η κάθαρση της καρδιάς.
Η χάρη του Θεού να είναι μαζί σου!
Υποθέτω ότι έχεις ήδη αρχίσει να εφαρμόζεις όσα είπαμε, δηλαδή να βιάζεις τον εαυτό σου στη συγκράτηση της μνήμη του Θεού, να παρακολουθείς την καρδιά σου, να διώχνεις με θυμό κάθε εμπαθή παρόρμηση και συνάμα να ικετεύεις τον Κύριο για βοήθεια. Μην περιμένεις, βέβαια, να δεις αμέσως εντυπωσιακά αποτελέσματα λογισμούς καθαρούς, συναισθήματα αγαθά επιθυμίες άγιες. Αυτό δεν συμβαίνει ποτέ και σε κανέναν. Απλώς οι λογισμοί θα γίνουν πιο ειρηνικοί και οι εμπαθείς κινήσεις των συναισθημάτων και των επιθυμιών θα αραιώσουν. Κάπου-κάπου, ωστόσο, θα ξεσπούν, ίσως μάλιστα και πολύ βίαια.
Ξεσπούν; Να τα διώχνεις. Ξαναξεσπούν; Να τα ξαναδιώχνεις. Αυτό, βέβαια, το ξέρεις. Τώρα θα σου πω μόνο πως πρέπει ν’ αντιδράς συνειδησιακά σ’ αυτά τα ξεσπάσματα και στις ακούσιες, έστω, πτώσεις σου πρέπει ν’ αντιδράς αδιάφορα, ή να λυπάσαι και να εξομολογείσαι στον Κύριο; Δεν πρέπει ν’ αντιμετωπίζεις με αδιαφορία τις πτώσεις. Κάθε φορά, μετά το ξέσπασμα του πάθους, να θλίβεσαι, να μετανοείς* και να εξομολογείσαι στον Θεό για ότι έγινε.
* Η προσευχητική εξομολόγηση, δηλαδή η ομολογία των σφαλμάτων με μετάνοια και η απευθείας αίτηση συγχωρήσεως από τον Θεό, απαντά πολλές φορές στην παράδοση της Εκκλησίας μας (βλ. ενδεικτικά: Διαδόχου Φωτικής, Κεφάλαια Γνωστικά Εκατό, ρ’· Ιωάννη Σιναΐτη, Κλίμαξ, ΚΗ΄, στ΄· Βαρσανουφίου και Ιωάννη, Ερωταποκρίσεις, υξη΄· Θεοδώρου Στουδίτη, Επιστολές, βιβλ. Α΄, Β΄), αλλά σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη μυστηριακή Εξομολόγηση σε ιερέα πνευματικό.
Βλέπεις, ακόμα και οι αυτόματες εμπαθείς κινήσεις, που γίνονται χωρίς συνειδητή συγκατάθεση της ψυχής, φανερώνουν πως η καρδιά είναι ακάθαρτη και πως απ’ αυτήν βγαίνουν, όπως λέει ο Ιησούς, διαλογισμοί πονηροί (Ματθ. 15:19). Οφείλεις να έχεις καρδιά αγνή και καθαρή. Να λυπάσαι, λοιπόν, που η καρδιά σου είναι ακάθαρτη, να μετανοείς γι’ αυτή την ακαθαρσία, να αγωνίζεσαι για την κάθαρση σου και να ζητάς τη θεία βοήθεια για την πραγμάτωση της.
Συχνά, πάντως, η εμπαθής κίνηση γίνεται με έμμεση άλλα σαφή συγκατάθεση της ψυχής: Από απροσεξία σου, ένας εμπαθής λογισμός μπήκε στην ψυχή σου και γέννησε ένα αντίστοιχο συναίσθημα. Είσαι ένοχη· γιατί δεν πρόσεξες; Στη συνέχεια, επειδή το εμπαθές συναίσθημα σου προξένησε κάποιαν ευχαρίστηση, δεν το έδιωξες έγκαιρα, κι έτσι γέννησε μιαν εμπαθή επιθυμία. Είσαι για δεύτερη φορά ένοχη γιατί υπέκυψες στον πειρασμό, αντί να τον πολεμήσεις αμέσως; Άφησες και την επιθυμία να προκαλέσει την τάση για εφάμαρτη πράξη. Είσαι για τρίτη φορά ένοχη· γιατί δεν έδιωξες αμέσως την επιθυμία;
Μην προσπαθήσεις να καλύψεις τη γυμνότητα σου μ’ ένα φύλλο συκιάς και να κρυφτείς, όπως ο Αδάμ και η Εύα, από τον Κύριο, που έρχεται στη συνείδηση σου και σε ξεσκεπάζει. Ομολόγησε την ενοχή σου, μετανόησε και ζήτησε συγχώρηση, χωρίς να μεταθέτεις σε κανέναν και σε τίποτ’ άλλο την ευθύνη, Ας υποθέσουμε, π.χ., ότι θύμωσες με την υπηρέτρια σας και της μίλησες με σκληρότητα. Δεν έκανες καλά.
Έπεσε σε κάποιο σφάλμα; Τα σφάλματα είναι ανθρώπινα και αναπόφευκτα. Δεν θα μπορούσες να τη συμβουλέψεις, χωρίς να θυμώσεις; Όλα διορθώνονται πολύ καλύτερα δίχως οργή. Στο παράδειγμά μας, λοιπόν, ξέσπασε η οργή και ακολούθησαν το μάλωμα, η έχθρα, η οίηση. Για όλα αυτά, βέβαια, υπήρξαν εξωτερικές αιτίες και αφορμές. Δεν φταίνε αυτές, όμως, αλλά εσύ, που άφησες την ψυχή σου να κυριευθεί από τέτοια εμπαθή συναισθήματα.
Εξομολογήσου στον Κύριο χωρίς προφάσεις και ζήτα του άφεση. Το ίδιο να κάνεις κάθε φορά που αντιλαμβάνεσαι οποιαδήποτε εμπαθή κίνηση μέσα σου, έστω κι αν αυτή δεν εκδηλώνεται εξωτερικά. Με τη μετάνοια θα συμφιλιώνεσαι με τον Θεό και θα τον ατενίζεις πάλι ειρηνικά μέσ’ από τη συνείδηση σου. Αν, όμως, δεν μετανοείς, δεν θα μπορείς να τον αντικρύζεις έτσι.
Η μετάνοιά σου πρέπει να είναι άμεση, ταυτόχρονη, θα έλεγα, με την εμπαθή κίνηση. Έτσι, καθώς οι εμπαθείς κινήσεις, στα πρώτα τουλάχιστον χρόνια του πνευματικού σου αγώνα, θα είναι συχνές, θα περνάς ολόκληρη την ημέρα μέσα στην ευλογημένη και σωτήρια κατάσταση της μετάνοιας. Τέλος, κάθε βράδυ, πριν από το Απόδειπνο, να κάνεις έναν απολογισμό των ημερήσιων εμπαθών εκδηλώσεων της ψυχής σου και να μετανοείς πάλι γι’ αυτές με συντριβή.
Ο όσιος Ησύχιος διδάσκει σχετικά: «Τα καθημερινά μας έργα πρέπει να τα ζυγίζουμε κάθε στιγμή και να τα προσέχουμε, και το βράδυ να τα ελαφρώνουμε όσο μπορούμε περισσότερο με τη μετάνοια, αν θέλουμε να νικήσουμε την κακία με τη βοήθεια του Χριστού. Και για να μην παρασυρόμαστε παράλογα από τις αισθήσεις μας, πρέπει να παρατηρούμε προσεκτικά, αν εκτελούμε όλα τα αισθητά και φανερά έργα μας σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, ενώπιον του Θεού και μόνο για τον Θεό» (κεφ. 124).
Αν ενεργείς με αποφασιστικότητα και χωρίς να λυπάσαι τον εαυτό σου, όπως είπαμε, σύντομα θα δεις τον καρπό: Η καρδιά σου θα γίνει γαλήνια και μια θεία χαρά θ’ αρχίσει ν’ ακτινοβολεί μέσα της. Για τι είναι ταραγμένη η καρδιά; Επειδή τη βασανίζουν τα πάθη. Καθάρισε την από τα πάθη, λοιπόν, και θ’ αποκτήσει ειρήνη.
Κάποιος από τους πατέρες παρομοιάζει την καρδιά με λάκκο γεμάτο φίδια. Φίδια είναι τα πάθη. Όταν ένα πάθος ξεπροβάλλει από την καρδιά, είναι σαν ένα φίδι που βγάζει το κεφάλι του από το λάκκο. Μόλις, λοιπόν, το βγάλει, χτύπα το στο όνομα του Χριστού. Αμέσως θα τραβηχθεί πίσω. Μόλις ξεπροβάλει άλλο, χτύπα το κι αυτό. Χτύπα τα όλα. Δίνε αλλεπάλληλα, αναρίθμητα χτυπήματα σ’ αυτά τα φίδια, τα πάθη, ώσπου να μη σηκώνουν πια κεφάλι, ώσπου ν’ αφανιστούν εντελώς. Όμως τα φίδια πεθαίνουν και αν φράξεις το φιδόλακκο ή δεν τα τρέφεις. Έτσι και τα πάθη σβήνουν αν δεν τα τρέφεις με τη συμπάθεια σου, αν δηλαδή δεν έλκεσαι απ’ αυτά, αλλ’ απεναντίας τα δηλητηριάζεις με το θυμό μόλις εμφανίζονται.
Να ποιος είναι ο πιο σύντομος δρόμος για την κάθαρση της καρδιάς από τα πάθη. Αυτόν το δρόμο τράβηξε κι εσύ, αν έχεις αγαπήσει, όπως πιστεύω, την καρδιακή καθαρότητα. Διαφορετικά, τα πάθη θα παραμείνουν στην καρδιά σου. Μπορεί, βέβαια, η εξωτερική συμπεριφορά σου να είναι άψογη, η καρδιά σου όμως θα παραμείνει εμπαθής. Και με τέτοια καρδιά ποτέ δεν θ’ αντικρύσεις τον Κύριο. «Μακάριοι είναι όσοι έχουν καθαρή καρδιά, γιατί αυτοί θα δουν το πρόσωπο του Θεού» (Ματθ. 5:8).
Μην ξεχνάς τις μωρές παρθένες! Ο Θεός βοηθός σου!
Οσίου Θεοφάνη του εγκλείστου
Ο δρόμος της ζωής. (Γράμματα σε μια ψυχή).
Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής 2020, έκδοση 6η
Ελληνική Πατρολογία 