Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια εδώ: Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα.
Ερμηνεία*
«Το να κυριεύεται κανείς από σαρκομανία, οφείλεται στην επιβουλή του Δαίμονα και στο κρασί»· διότι η σαρκομανία, δηλαδή η ακολασία της σάρκας, προξενείται όχι μόνο από την επιβουλή του Δαίμονα, αλλά και από τη μέθη.
«Η πύρωση της σάρκας δεν προξενείται μόνο από τον Δαίμονα, αλλά και από την απόλυτη εγκράτεια της φύσης, όταν αυτή ενοχλείται από ξηρούς αέρες. Πρέπει λοιπόν να τρώει κανείς με μέτρο, για να μη βλάπτεται, με την τέλεια αποχή από τις τροφές, το σώμα που αγωνίζεται». Η πύρωση της σάρκας δεν προξενείται αποκλειστικά από την επήρεια του Δαίμονα, αλλά συχνά προξενείται και από την υπερβολική εγκράτεια, καθώς ερεθίζουν τη φύση αέρες ξηρότεροι και θερμότεροι.
Αυτή δηλαδή είναι η γνώμη των πιο ικανών ερευνητών της ανθρώπινης φύσης. Επομένως πρέπει να κανονίζει με μέτρο την εγκράτεια του σώματος με τη λήψη τροφής, για να μην πιέζεται ο αγωνιστής από τα κινήματα της σάρκας, με την τέλεια αποχή από τις τροφές, δηλαδή με την τέλεια εγκράτεια.
«Το να μείνει κανείς ανίκητος είναι άριστο πράγμα· αν όμως κινδυνεύσει η ζωή σου, ας σχηματισθεί από σένα το σημείο που δίνει ζωή, και η επιβουλή του Εχθρού θα νικηθεί»· διότι είναι βέβαια προτιμότερο να μην κυριευθεί κανείς από τα πάθη, δηλαδή να μην υποχωρήσει στην επίθεση των πονηρών λογισμών· αν όμως κανείς κάποια στιγμή αισθανθεί σαν να κλονίζεται απ’ αυτούς, αμέσως ας σταυρώσει το σώμα του με το ζωοποιό σημείο του σταυρού, και ο Εχθρός νικιέται.
Αυτό μάλιστα το λέει ο λόγος, μεταφέροντας το από αυτούς που κάποτε ταράχθηκαν στον πόλεμο εξαιτίας των εχθρών, αλλά ασφαλίσθηκαν αμέσως με το σχήμα της ασπίδας, το οποίο είναι στη μορφή τετράγωνο, και έτσι διατηρήθηκαν απόρθητοι από την επιβουλή των εχθρών.
«Η νηστεία που φτάνει στα άκρα και ο κορεσμός στο φαγητό είναι πράγματα αξιοκατάκριτα»· διότι η εγκράτεια που παρατείνεται πολύ και ο κορεσμός από τροφή είναι πράγματα κακά. Διότι το ένα κάνει τον αγωνιστή αδύναμο και εντελώς αδρανή στις πράξεις, το άλλο διεγείρει ακόμη περισσότερο τα πάθη της σάρκας και ξεσηκώνει πιο ορμητικό τον πόλεμο εναντίον της ψυχής.
«Για το ύστατο πάθος είναι πολύ ωφέλιμη η ακραία και ακριβής εγκράτεια»· ύστατο πάθος ονομάζει όχι την ίδια την αμαρτία, αλλά το κίνημα της αμαρτίας, που είναι κοντά στην αμαρτία και αγωνίζεται να την πραγματοποιήσει, ονομάζει δηλαδή την επιθυμία. Λέει λοιπόν για την επιθυμία· όταν αυτή φαίνεται ότι επικρατεί εντελώς, τότε η ακριβής και πολύ μεγάλη εγκράτεια είναι σωτήρια.
«Για το πάθος που αποθρασύνεται, ας εντείνεται ο άγιος λιμός· ας προστίθεται όμως ανάλογα με τη δύναμη εκείνου που δοκιμάζεται· διότι ένα τέτοιο πάθος θα μπορούσε να το θεραπεύσει ο μακρός κόπος». Όταν το αμάρτημα γίνεται σφοδρό, ας αυξάνεται ο άγιος λιμός, δηλαδή η νηστεία· όμως ας κανονίζεται ανάλογα με τη δύναμη εκείνου που αμάρτησε διότι τα σφοδρότερα αμαρτήματα χρειάζονται πιο μακροχρόνιους κόπους για τη θεραπεία τους.
«Η αδικαιολόγητη οκνηρία είναι αγγελιοφόρος για το παραστράτημα προς τα φαύλα»· διότι η ραθυμία της θέλησης, χωρίς να προηγείται κάποια αιτία, δηλαδή κάποτε κάποια σωματική αρρώστια, ή κάποια δυσκολία, δείχνει ότι η ψυχή παρασύρεται στα χειρότερα. Αδικαιολόγητη δηλαδή οκνηρία ονομάζει την ακηδία και την αμέλεια για την εργασία της αρετής, που δεν οφείλεται σε καμιά δύσκολη περίσταση.
«Σ’ εκείνον που απομακρύνθηκε από την εργασία της αμαρτίας και κοπιάζει στη μελέτη των Γραφών, αν δεν παρουσιάσει κάποια πρόοδο στην αρετή, θα συμβεί κάτι φοβερό». Αν κάποιος ελευθερωθεί με τη φιλανθρωπία του Θεού από την αμαρτία και μελετά με επιμέλεια τους θείους λόγους, αλλά δεν προοδεύει διόλου στην αρετή μ’ αυτή τη μελέτη, υπάρχει φόβος να κυριευθεί αυτός πάλι από την αμαρτία.
«Ένας κοιλιόδουλος αρχάριος έχει κακό τέλος». Αυτός ο οποίος στην αρχή της κακοπάθειας γίνεται δούλος στην κοιλιά, δηλαδή στη γαστριμαργία, θα καταλήξει σε κακό τέλος.
«Η ασυγκράτητη έξοδος προξενεί σ’ εκείνον που μονάζει παρεκτροπή σε όλα»· διότι δεν πρέπει ο μοναχός να κάνει συχνές τις εξόδους· διότι συνήθως από αυτές προξενούνται τα παραπτώματα.
«Εκείνος που θέλει να διοικεί, από το σπίτι του θα αποκτήσει τη γνώση». Όποιος επιθυμεί να επιστατεί, ας διδαχθεί προηγουμένως από τον εαυτό του τα ζητήματα της επιστασίας· δηλαδή εκείνος που προηγουμένως διοίκησε τον εαυτό του, αυτός είναι κατάλληλος να διοικεί άλλους.
«Εκείνος που έδεσε τα σκιρτήματα της σάρκας και συγκράτησε το άπρεπο κίνημα της ψυχής, δεν αποκλείεται από το ποιμαντικό έργο». Εκείνος που δάμασε τις άπρεπες επιθυμίες του σώματος και της ψυχής, δηλαδή για το σώμα την πορνεία, τη γαστριμαργία και τα όμοια, και για την ψυχή την οργή, το θυμό, την κενοδοξία και τα παρόμοια, αυτός δεν εμποδίζεται από το ποιμαντικό έργο.
«Πριν από τα λόγια ας καλλιεργεί κάποιος το ήθος του»· διότι πρέπει ο ευλαβής πριν να προβάλει τη γλώσσα του για να διδάξει εκείνους που συναναστρέφεται, να τους διδάσκει με το ήθος του ονομάζει μάλιστα ήθος την πειθαρχία της κίνησης και την αξιοπρέπεια και την ιλαρότητα του βλέμματος και τη σεμνότητα της άλλης συμπεριφοράς· διότι είναι δυνατό να δούμε συχνά πολλούς να καταφρονούν το λόγο και να έχουν σεβασμό στο ήθος.
«Η θρασύτητα της γλώσσας εξευτελίζει την ησυχία»· διότι το να αποθρασύνεται κάποιος με τη γλώσσα είναι εξευτελισμός της ησυχίας.
«Η φλυαρία είναι αξιοκατάκριτη και ανεπιθύμητη». Εκείνοι που φλυαρούν, όχι μόνο είναι αξιοκατάκριτοι, αλλά και σ’ αυτούς που θέλουν να συναναστρέφονται μαζί τους και να τους πλησιάζουν, προξενούν αποστροφή.
«Για κείνον που ρωτά να μάθει, ας μη βγαίνει η απόκριση της γλώσσας αζύγιστα»· διότι πρέπει να απαντά κανείς σύμφωνα με την ερώτηση, και να μη δίνει την απάντηση αβασάνιστα.
«Εκείνος που φώτισε τη σκοτεινιά του με τη γλώσσα, διέκρινε θεία λάμψη»· σκοτεινιά ονομάζει την αμαρτία. Εκείνος που ομολόγησε και εξευτέλισε την αμαρτία με τη γλώσσα*, επειδή καθαρίσθηκε και φωτίσθηκε, αξιώθηκε να δει τη θεία λάμψη.
* Εννοεί την ομολογία των αμαρτιών κατά την εξομολόγηση.
«Άλλος που διασάλπισε το μυστικό του ξένου αμαρτήματος, επειδή αρπάζει από τον Θεό, γίνεται ένοχος για αρπαγή των δικαιωμάτων του». Φανερώνοντας σε άλλον την εξομολόγηση κάποιου, είναι ένοχος για κακά που έπραξε, επειδή άρπαξε τη δικαστική εξουσία του Θεού που θα πραγματοποιηθεί στον μέλλοντα καιρό· διότι τότε θα γίνει από τον Θεό η δημοσίευση των αμαρτημάτων που διαπράχθηκαν από τον καθένα.
«Δεν είναι εξασφαλισμένη η ίαση των θείων μυστηρίων γι’ αυτόν από τον οποίο έχει διακηρυχθεί κρυφό παράπτωμα». Όποιος ένα αμάρτημα που εξομολογήθηκε κάποιος σ’ αυτόν, δεν το κράτησε μέσα του και δεν το έκρυψε, αλλά το διαλάλησε σε άλλον, αυτός είναι ανάξιος να γίνει κοινωνός των θείων μυστηρίων.
«Η απόκρυψη του σφάλματος ευχαριστεί περισσότερο εκείνον που το πρότεινε, από όσο τον ευχαριστεί το διάστημα που γινόταν η διάπραξη». Αν κάποιος από τους ανθρώπους έκανε κάτι από αυτά που δεν είναι νόμιμα, και αυτό το κρατά κρυφό μέσα του, αυτός κάνει περισσότερο να χαρεί ο Δαίμονας που το πρότεινε και το υπαγόρευσε σ’ αυτόν, με το να το αποκρύπτει, παρά όταν το διέπραττε.
«Η νήψη δεν έχει οργή» διότι δεν πρέπει να θυμώνει, ούτε να οργίζεται ο μοναχός, με τους εξευτελισμούς των λόγων.
«Οι καρποί των καλών, που θερίσαμε στη νιότη, τρέφουν τα γηρατειά»· διότι η τροφή των καλών πράξεων, που κάναμε στον καιρό της νιότης, διατηρεί τα γηρατειά.
* Μεταθέσαμε και προτάξαμε τον τίτλο, διότι το κείμενο είναι ενιαίο και αποτελείται από φράσεις της διδασκαλίας του Οσίου, τις οποίες στη μετάφραση δηλώνουμε με την παρεμβολή τους σε εισαγωγικά, και από ερμηνευτικό υπομνηματισμό κάποιου άγνωστου σχολιαστή.
Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Ε΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1994.
Ελληνική Πατρολογία 