Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια εδώ: Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα.
Στο ρητό· πρόσεχε τον εαυτό σου (Δευτ. 4, 9. 15, 9). Δώδεκα κεφάλαια
Κεφάλαιο δέκατο
Ας προσέξουμε τους εαυτούς μας, αγαπητοί, διότι έχουμε σκληρούς και άσπλαχνους εχθρούς, που χαίρονται με το πέσιμο του ανθρώπου, και που αυτή είναι η μοναδική χαρά τους. Γι’ αυτό, επειδή οι άγιοι Πατέρες γνώριζαν καλά τις εναντίον μας κακουργίες τους, δεν έδειχναν αμέλεια, δεν παρασύρονταν σε περισπασμούς, αλλά πρόσεχαν τον εαυτό τους, και προσέχοντας τον εαυτό τους, και τον Θεό ευαρεστούσαν και τους ανθρώπους παρακινούσαν με τη ζωή τους στο αγαθό.
Τέτοιος αναδείχθηκε ο άγιος Αντώνιος, όπως ανέφερε και ο άγιος Αθανάσιος, ο αρχιεπίσκοπος, στον βίο που έγραψε γι’ αυτόν. Και μάλιστα ζούσε με πολλή και εντατική άσκηση· διότι νήστευε πάντοτε και το ένδυμα του ήταν εσωτερικά τρίχινο, εξωτερικά όμως δερμάτινο, και αυτά τα κράτησε ως το θάνατο του, χωρίς να λούσει με νερό το σώμα του για να το καθαρίσει από τον ρύπο, και χωρίς καθόλου να πλύνει τα πόδια του ή και να τα βάλει μόνο μέσα στο νερό, δίχως κάποια ανάγκη· αλλά και ούτε τον έχει δει κανείς να γυμνωθεί, ούτε έχει δει κανείς γυμνό το σώμα του Αντωνίου, παρά μόνο όταν πέθανε και γινόταν η ταφή του.
Και ακόμη είπε· «Αν και αυτά είναι μικρά σε σχέση με την αρετή εκείνου, όμως έλα να αναλογισθούμε από αυτά, τι λογής ήταν ο άνθρωπος του Θεού Αντώνιος, που από τη νεανική ηλικία ως τα γηρατειά του κράτησε αμείωτη την προθυμία για την άσκηση. Και παρόλο που δεν υποχώρησε εξαιτίας των γηρατειών στην πολυτέλεια των φαγητών και δεν άλλαξε εξαιτίας της αδυναμίας του σώματος του το είδος του ενδύματος, αλλά και παρόλο που δεν έπλυνε ούτε τα πόδια του με νερό, διατηρήθηκε όμως σε όλα αβλαβής. Και μάλιστα, είχε και τα μάτια του γερά και τέλεια, και έβλεπε καλά» (Μεγάλου Αθανασίου, Βίος και πολιτεία Μεγάλου Αντωνίου (Migne P.G. 26, 973A).
Και για να μη λέμε για το καθένα χωριστά, φτάνει να πούμε ότι απ’ όλους αυτούς που χρησιμοποιούσαν πλούσια φαγητά και λουτρά και πολυτελή ενδύματα, φαινόταν ο ίδιος και λαμπρότερος και προθυμότερος, συγκριτικά με τη δύναμη του. Εμείς όμως που επινοούμε αυτά που αποχαυνώνουν το σώμα, υπερηφανευόμαστε για τον εαυτό μας, χωρίς να αντιλαμβανόμαστε πόσο σκληρούς αντιπάλους έχουμε· γι’ αυτό και οι ίδιοι οι αντίπαλοι μας βλέποντας την τόσο μεγάλη απροσεξία μας γίνονται πιο πρόθυμοι εναντίον μας και ρίχνουν επάνω μας συνεχώς τα βέλη της ασέλγειας.
Ας προσέξουμε λοιπόν τους εαυτούς μας, για να εξαφανίσει· ο Κύριος τα εναντίον μας εχθρικά τους σχέδια. Και αυτά τα λέω, αδελφοί, όχι επειδή έχω αποκτήσει καθαρή ζωή, γιατί αν ο Κύριος ξεσκεπάσει τις αμαρτίες μου, προτού να οδηγηθώ στην κόλαση, η ντροπή για τις πράξεις μου θα γίνει για μένα μέρος από την κόλαση. Αλλά αυτά τα είπα εγώ, με τη βοήθεια της χάριτος του Κυρίου, ώστε με το να ωφελείσθε εσείς με την καλή συμβουλή, να έχω εγώ ο τιποτένιος μισθό για τη δική μου καλή συμβουλή. Γιατί όπως ακριβώς αυτός που παρακινεί κάποιες ψυχές στην καταστροφή, θα έχει μερίδα στην απώλεια και στην καταστροφή, έτσι και αυτός που συμβουλεύει για τη διόρθωση, θα έχει από τον Κύριο καλή μερίδα, αν απέχει στο εξής και ο ίδιος από τα ανώφελα έργα.
Αν έχεις φιλία με κάποιον αδελφό και η συνείδηση σου σε κατακρίνει ότι βλάπτεται η ψυχή σου, από τη συναναστροφή του, απομακρύνσου απ’ αυτόν. Γιατί έχει πει κάποιος από τους Αγίους· «Με όλους να έχεις αγάπη, αλλά να κρατάς τον εαυτό σου μακριά από όλους», [Μετὰ πάντων ἀγάπην, ἀπὸ πάντων ἀπέχου]. Και τα λέω αυτά, αγαπητέ, όχι για να μισήσεις τους ανθρώπους, αλλά την αμαρτία. Διότι είναι γραμμένο· «Αν η καρδιά μας δε μας κατακρίνει, τότε έχουμε παρρησία να πλησιάσουμε τον Θεό, ώστε να πάρουμε από αυτόν ότι ζητούμε, διότι τηρούμε τις εντολές του και κάνουμε εκείνα που του είναι αρεστά (Α΄ Ιω. 3, 21-22). Αν λοιπόν η καρδιά μας, μάς κατακρίνει, ο Θεός είναι ανώτερος από την καρδιά μας, και τα γνωρίζει όλα» (Α΄ Ιω. 3, 20).
Κάποιος αδελφός συμβούλευε έναν αδελφό στην κατά Θεόν ζωή, και καθώς περνούσε άλλος αδελφός, είπε εκείνος που παρότρυνε αυτόν τον αδελφό·
– «Παροτρύνω τον αδελφό και δε θέλει να με ακούσει»·
και αυτός αποκρίθηκε·
– «Πρέπει να σε ακούσει· συγχώρησε διότι και το να ακούσει κανείς από σένα είναι καλό και το να εκτελέσει είναι χαρά».
Και αυτός είπε·
«Δεν είναι έτσι· αν δοκιμάσει και βρει ότι τα λόγια μου δεν είναι σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, ας μη με ακούσει· και όχι μόνο εμένα, αλλά ούτε και Προφήτη, αν συμβουλεύει παρά το θέλημα του Θεού· διότι ο Απόστολος λέει· “Και αν εμείς ή άγγελος από τον ουρανό σας κηρύξει διαφορετικό ευαγγέλιο απ’ αυτό που σας κηρύξαμε, να είναι αφορισμένος’’ (Γαλ. 1, 8). Διότι ποιοι ήταν αυτοί που ξεσηκώθηκαν στη Βαβυλώνα εναντίον της Σωσάννας (Σωσάννα 8 κ.έ); Δεν ήταν πρεσβύτεροι; Και όχι μόνο πρεσβύτεροι, αλλά κριτές και άρχοντες του λαού. Και επειδή δεν πρόσεχαν τον εαυτό τους, σε τι κατάντημα έπεσαν; Και το αξίωμα τους δεν τους ωφέλησε».
Ας ενδιαφερθούμε λοιπόν, αδελφοί, για την αλήθεια, για να μας περιφρουρήσει η αλήθεια. Διότι σ’ αυτή τη ζωή, αν κάποιος κάνει κάτι κακό και κατηγορηθεί στον άρχοντα, ίσως μπορέσει να σωθεί, φεύγοντας σε άλλους τόπους· αλλά από το πρόσωπο του Θεού του να φύγουμε; Σύμφωνα με τον Ψαλμωδό που λέει· «Πού να πορευθώ μακριά από το Πνεύμα σου, και που να φύγω μακριά από το πρόσωπο σου; Αν ανεβώ στον ουρανό, εσύ είσαι εκεί· αν κατεβώ στον άδη, είσαι παρών. Αν σαν πουλί σηκώσω τα φτερά μου, και τα χαράματα πετάξω και κατασκηνώσω στην άκρη της θάλασσας, και κει πραγματικά θα με καθοδηγεί το χέρι σου και θα με στηρίζει η παντοδυναμία σου» (Ψαλ. 138, 7-10).
Ας αγαπήσουμε την ησυχία, για να γλυτώσουμε από τους περισπασμούς. Ας αγαπήσουμε την εγκράτεια με αγάπη Θεού. Ας αγαπήσουμε την αγνότητα και την ταπεινοφροσύνη. Ας είμαστε ταπεινοί, ας είμαστε καταδεκτικοί και στους μικρούς και στους μεγάλους, για να αποφύγουμε την κενοδοξία και όλες τις παγίδες του Διαβόλου. Ας μισήσουμε τη μέθη και τα γέλια και τα ανώφελα λόγια των απερίσκεπτων ανθρώπων. Διότι όλα τα κάνουν, όλα τα επινοούν, για να μη χάσουν τις απολαύσεις τους.
Εσύ όμως, αγαπητέ, απόφευγε αυτά, επειδή υποσχέθηκες να αρέσεις στον Θεό· όλα να τα κάνεις σύμφωνα με το θέλημα του Θεού. «Διότι ο Θεός δεν εμπαίζεται», σύμφωνα με το λόγο του Αποστόλου, «διότι αυτό που θα σπείρει ο άνθρωπος, αυτό και θα θερίσει· διότι αυτός που σπέρνει στη σάρκα του, θα θερίσει από τη σάρκα του την καταστροφή· αυτός όμως που σπέρνει στο Πνεύμα, θα θερίσει από το Πνεύμα την αιώνια ζωή» (Γαλ. 6, 7-8).
Μην ασχολείσαι με τους ακάθαρτους λογισμούς, μήπως σε παρασύρουν και σε οδηγήσουν στην αισχρή πράξη· απεναντίας να τους σιχαθείς αυτούς τους λογισμούς και να τους απομακρύνεις, για να ηρεμήσει η διάνοια σου. Παρακάλεσε τον Κύριο να φωτίσει τα μάτια της καρδιάς σου· διότι «αυτά που είναι αδύνατα στους ανθρώπους είναι δυνατά στον Θεό» (Λουκ. 18, 27). Όταν στέκεσαι να προσευχηθείς, μην αφήνεις το νου σου να τρέχει αλλού, για να μην αποδειχθείς άνθρωπος που καταφρονεί.
Πρόσεχε τον εαυτό σου, αγαπητέ, μήπως, βλέποντας αυτούς που πλουτίζουν στην παρούσα ζωή να ζουν ακόλαστα και να διατρέφουν τα σώματα τους σαν ζώα για τη μέρα που θα τα σφάξουν, τους μακαρίσεις για την πρόσκαιρη ευημερία. Διότι το Πνεύμα το Άγιο δεν μακάρισε τον πλούσιο, ούτε τον φιλήδονο, ούτε τον βασιλιά, αλλά αυτούς που φοβούνται τον Κύριο· όπως είναι γραμμένο· «Είναι μακάριος ο άνθρωπος που φοβάται τον Κύριο» (Ψαλ. 111, 1. 123) και, «είναι μακάριοι όλοι όσοι φοβούνται τον Κύριο» (Ψαλ. 127, 1).
Σε έκαναν ηγούμενο; Γίνε ηγούμενος της ειρήνης, για να σου ανοιχθούν οι πύλες της βασιλείας των ουρανών και να μπεις μέσα μαζί μ’ αυτούς που υπηρετούν την ειρήνη. Διότι το Πνεύμα το Άγιο λέει· «Ανοίξτε τις πύλες· ας μπει μέσα ο λαός» (Ησ. 26, 2-3). Και ποιος λαός; Ο λαός που τηρεί τη δικαιοσύνη και μένει πιστός στην αλήθεια· ο λαός που δέχεται την αλήθεια και τηρεί την ειρήνη. Γι’ αυτό έλεγε κάποιος από τους Αγίους· «Ας επικρατήσει ειρήνη και δικαιοσύνη στις μέρες της ζωής μου» (Δ΄ Βασιλ. 20, 19).
Άκουσε ακόμη και τον άγιο Ιάκωβο που λέει· «Ποιος είναι μεταξύ σας σοφός και συνετός; Ας δείξει από την καλή συμπεριφορά του τα έργα του με σοφή πραότητα. Αν όμως έχετε μέσα στην καρδιά σας πικρό φθόνο και εριστική διάθεση, μην υπερηφανεύεσθε και μην ψεύδεσθε εναντίον της αλήθειας. Αυτή η σοφία δεν είναι εκείνη που κατεβαίνει από τον ουρανό, αλλά είναι σοφία γήινη, σαρκική, δαιμονική. Διότι, όπου υπάρχει φθόνος και εριστική διάθεση, εκεί υπάρχει ακαταστασία και κάθε κακό πράγμα. Η σοφία όμως που κατεβαίνει από τον ουρανό, πρώτα-πρώτα είναι αγνή, έπειτα είναι ειρηνική, επιεικής, πρόθυμη να πειθαρχεί, γεμάτη ευσπλαχνία και καλούς καρπούς, αμερόληπτη, ειλικρινής. Και ο καρπός της δικαιοσύνης σπέρνεται ειρηνικά από τους ειρηνοποιούς» (Ιακ. 3, 13-18).
Ας δώσει μάλιστα σ’ εσάς ο Κύριος την ομόνοια, σύμφωνα με το θέλημα του. Ευχηθείτε, παρακαλώ, και για μένα τον αξιολύπητο, ώστε να φωτίσει ο Κύριος τα σκοτισμένα εσωτερικά μου μάτια. Διότι δική του είναι η βασιλεία και η δόξα, στους απέραντους αιώνες. Αμήν.
Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Β΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1989
Ελληνική Πατρολογία 