Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια εδώ: Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα.
Στο ρητό· πρόσεχε τον εαυτό σου (Δευτ. 4, 9. 15, 9). Δώδεκα κεφάλαια
Κεφάλαιο ένατο
Αγαπητέ, πρόσεχε τον εαυτό σου, μήπως σε διδάξει ο Όφις να μιμείσαι αυτούς που καταφρονούν τη σωτηρία τους και να λες· «Δεν είσαι καλύτερος απ’ αυτούς που έπεσαν στα πάθη». Εσύ όμως να αντιληφθείς αυτό που είναι γραμμένο «Σε ένα μεγάλο σπίτι δεν υπάρχουν μόνο σκεύη χρυσά και ασημένια, αλλά και ξύλινα και πήλινα· και άλλα είναι προορισμένα για τιμητική χρήση, και άλλα για περιφρονητική» (Β΄ Τιμ. 2, 20-21). Αν λοιπόν παρακούσεις τον Κύριο, εκτελώντας τα έργα της αμαρτίας, θα είσαι σκεύος περιφρονημένο· αν όμως εκτελέσεις τα έργα του Κυρίου, θα είσαι σκεύος εκλεκτό, τιμημένο, αγιασμένο, χρήσιμο στον Δεσπότη Χριστό, σκεύος προετοιμασμένο για κάθε καλό έργο.
Παρακαλώ, πρόσεχε τον εαυτό σου, για να βρεις έλεος από τον Κύριο και σ’ αυτή τη ζωή και στη μέλλουσα. Αν όμως δεν προσέχεις τον εαυτό σου, και εδώ θα ταλαιπωρηθείς και εκεί δε θα βρεις ανάπαυση. Διότι αυτά που γίνονται έξω από τον ίσιο δρόμο δεν προξενούν τίποτε άλλο παρά κατάκριση και μεταμέλεια. Μη λοιπόν ζηλεύεις αυτούς που καταφρονούν τη σωτηρία τους και δείχνουν ενδιαφέρον μόνο για το σχήμα, για να μη γίνεις όμοιος με στρατιώτη που αιχμαλωτίσθηκε από τους εχθρούς, και έχεις βέβαια το σφράγισμα του βασιλιά.
Να είσαι άγρυπνος, αγαπητέ, να είσαι άγρυπνος και να υπομείνεις τους κόπους. Διότι ο Θεός δεν είναι άδικος, ώστε να λησμονήσει τον κόπο σου (πρβλ. Εβρ. 6, 10). Απεναντίας μάλιστα, για το σκοτάδι που υποφέρεις, καθώς κάθεσαι στο κελλί σου, θα λάμψει επάνω σου το φως της αλήθειας· όπως είναι γραμμένο «Ανέτειλε στο σκοτάδι φως για τους ευθείς ανθρώπους» (Ψαλ. 111, 4).
Να αγωνίζεσαι τον καλό αγώνα της πίστεως (Α΄ Τιμ. 6, 12), ώστε νικώντας τον Εχθρό να προσκυνήσεις τον Βασιλέα της δόξας, χωρίς ντροπή. Διότι δε θα στεφανώσει ο Κύριος μόνο αυτούς που φονεύθηκαν με ξίφος και μαρτύρησαν μπροστά σε τυράννους, αλλά και αυτούς που προόδευσαν στην άσκηση και την αγάπη. Διότι όπως εκείνοι υπέφεραν τα βασανιστήρια για τον Κύριο, έτσι και αυτοί υπέφεραν για τον Κύριο την ταλαιπωρία και την άσκηση.
Πρόσεχε τον εαυτό σου, μήπως συμβεί να δημιουργηθεί στην καρδιά σου πονηρός λογισμός (Δευτ. 15, 9). Μη συμφωνήσεις με τον πονηρό λογισμό· διότι αυτό έπαθε κάποιος από τους παλαιούς, κρύβοντας από τα αφιερώματα στη σκηνή του (Ιησ. Ναυή 7, 20-25). Το ίδιο και ο Γιεζί ο υπηρέτης του προφήτη Ελισαιέ (Δ΄ Βασιλ. 5, 20-27)· αλλά δεν έμειναν απαρατήρητοι από τον Θεό, ούτε από τους ανθρώπους· διότι παρόλο που κρυφά έκαναν το κακό, φανερά πήραν την ανταμοιβή. Ο ένας λιθοβολήθηκε μαζί με όλη την οικογένειά του από όλο το λαό, και ο άλλος κληρονόμησε τη λέπρα μαζί με τους απογόνους του, όσο θα υπάρχουν στη ζωή.
Διότι είναι αψευδής ο Απόστολος που είπε· «Ο Θεός δεν εμπαίζεται· γιατί αυτό που θα σπείρει κανείς, αυτό και θα θερίσει» (Γαλ. 6, 7). Μάθε να ζεις υπομονετικά, για να αποφύγεις τις βλάβες, που βρίσκουν αυτούς που δε ζουν στην ησυχία. Άκου αυτόν που λέει «Παιδί μου, αν γίνεις σοφός για τον εαυτό σου, θα είσαι σοφός και για τον πλησίον σου. Αν όμως γίνεις κακός, μόνος θα αντλήσεις τα κακά για τον εαυτό σου» (Παροιμ. 9, 12).
Ρωτάς· γιατί μας νικά ο Εχθρός; Ρωτάς γιατί γίνεται και περισσεύουν τα πάθη μας; Διότι, όταν μας διδάσκουν, δεν προσέχουμε, όταν μας ελέγχουν για τη διόρθωση των σφαλμάτων μας, αρνούμαστε τον έλεγχο. Τους ανθρώπους τους εμπαίζουμε και τον Θεό τον καταφρονούμε, με το να μην πειθόμαστε στον Κύριο που λέει· «Αλήθεια σας λέω· ότι αν αυτοί σωπάσουν, θα φωνάξουν οι πέτρες» (Λουκ. 19, 40). Ο φοβερός Όφις μας προσφέρει κρυφά εξυπνάδα για να νικήσουμε με δικαιολογίες αυτούς που θέλουν να μας διορθώσουν, και έτσι η αμαρτία περισσεύει σ’ εμάς, επειδή δεν υπάρχει αυτός που θα αντισταθεί.
Σε λαφυραγωγεί ο Εχθρός σου, και δεν το γνωρίζεις, ψυχή μου; Κάνει τις επιθυμίες του σ’ εσένα, και το ανέχεσαι; Απόφευγε, άνθρωπε μου, τις κακές συμβουλές του. Θυμήσου αυτά που συμφώνησες με τον Θεό, και πρόσεχε τον αγιασμό σου, για να βρεις χάρη ενώπιον του Κυρίου. Άκου τον Απόστολο που λέει· «Αποφεύγετε την πορνεία» (Α΄ Κορ. 6, 18).
Και θέλεις να μάθεις πόσο επικίνδυνη είναι η πορνεία; Αυτούς δηλαδή που δεν μπόρεσε να θανατώσει στην έρημο το δάγκωμα των φιδιών (Αριθ. 21, 6-9), αυτούς στην Μαδιάν τους έριξε κάτω νεκρούς η πορνεία (Αριθ. 25, 1-9), και δια μέσου της πορνείας προτίμησαν να φάνε ακόμη και θυσία ειδώλων· γι’ αυτό έπεσαν νεκροί, μέσα σε μια μέρα, είκοσι τρεις χιλιάδες.
Αν όμως έπεσες σε τέτοια αμαρτία, μην παραμένεις στην πτώση, ούτε να καταφρονείς τη μακροθυμία και την ανεκτικότητα του Θεού. Θυμήσου ότι ο θάνατος δε θα αργήσει (Σοφ. Σειρ. 14, 12). Θυμήσου ότι δεν είναι δυνατόν να ξεφύγεις από τα χέρια του Θεού. Μη λοιπόν αδιαφορείς, αλλά μετανόησε, χύσε δάκρυα, στέναξε, διότι σε έχει εμπαίξει ο Διάβολος. Γιατί και αν ακόμη εμείς αφήσουμε να λησμονηθεί το παράπτωμα, όμως ο Θεός που μας έπλασε γνωρίζει καλά το έργο του καθενός.
Μη λοιπόν αδιαφορείς, αλλά στάσου γενναία απέναντι στον Αντίπαλο και φράξε καλά το άνοιγμα, από το οποίο μπαίνοντας συνήθως ο Εχθρός σε λαφυραγώγησε, για να γυρίσει πίσω άπρακτος, καθώς δε θα βρει κατάλληλη την είσοδο. Και το φράξιμο του ανοίγματος είναι το να προφυλάσσουμε τις αισθήσεις από τις οποίες μπαίνει στην ψυχή το αγαθό ή το πονηρό: την όραση, την ακοή, την όσφρηση, την αφή, τη γεύση και να μην αφήνουμε τους λογισμούς να περιπλανιώνται άπρεπα.
Να έχεις, αγαπητέ, στο νου σου τους γίγαντες*, οι οποίοι κατέστρεψαν τη γη κατά τον καιρό της κυριαρχίας τους. Πώς τους εξαφάνισε ο Κύριος σε μια στιγμή με τον κατακλυσμό, από την επιφάνεια της γης, και η δύναμή τους δεν τους ωφέλησε. Συλλογίσου τη χώρα των Σοδόμων και της Γομόρρας, πως καταστράφηκε εξαιτίας της αμαρτίας αυτών που κατοικούσαν σ’ αυτή (Γεν. 18, 20 κ.ε. 19, 24-25), και ότι η άσωτη ζωή και η υπερηφάνεια δεν τους ωφέλησε.
* Γίγαντες, η αγία Γραφή (Γεν. 6, 4) ονομάζει έτσι τους ανθρώπους που έγιναν περιβόητοι όχι μόνο για τη σωματική δύναμη και το ανάστημα, αλλά και για την ασέβεια και υπερηφάνεια τους, ώστε να διαπράττουν κάθε αδικία. Υπήρχαν και στις παλαιότερες γενεές, αλλά αυξήθηκαν πολύ μετά τη μίξη των γενεών του Σηθ και του Κάιν.
Ας ενδιαφερθούμε λοιπόν, αγαπητοί, για τη σωτηρία μας, μήπως βρει ξαφνικά και εμάς το τέλος της ζωής μας και αναχωρήσουμε απ’ αυτή τη ζωή, τη στιγμή που είμαστε σε μεγάλη κατάκριση. Τι νομίζουμε γι’ αυτόν που πέθανε· ότι μετά από μια μέρα θα ξαναγυρίσει στο σπίτι του; Ή μετά από ένα χρόνο; Ή μετά από εκατό ή χίλια χρόνια; Γιατί λοιπόν προσπαθούμε να διεκδικήσουμε αυτά που δε μένουν, και καταφρονούμε αυτά που δε φεύγουν;
Πες σ’ αυτόν που σου υπαγορεύει ρυπαρές και ακάθαρτες επιθυμίες: «Εχθρέ της αλήθειας, θα ντροπιασθώ εγώ, για να πραγματοποιήσεις εσύ την επιθυμία σου; Πήγαινε προς τους όμοιους μ’ εσένα ασελγείς ανθρώπους. Ζήτησες για τον εαυτό σου την αγέλη των γουρουνιών; Καταποντίσου λοιπόν μαζί τους (Ματθ. 8, 31-32. Μαρκ. 5, 12-13. Λουκ. 8, 32-33). Δε θα με έχεις πια υπάκουο δούλο, για να εκτελώ τις επιθυμίες σου. Είναι αρκετός ο καιρός που πέρασε ανώφελα· από τώρα θα φροντίσω για την αλήθεια και θα ικετεύσω τον Θεό μου, ώστε να με σώσει εντελώς από τα έργα σου· διότι μου έχει δώσει Πνεύμα Άγιο, και εγώ το παρόργισα· μου έχει δώσει ψυχή και σώμα καθαρό, εγώ όμως τα μόλυνα». Έτσι να λες, αγαπητέ, σ’ αυτόν που σου υπαγορεύει τα ολέθρια πάθη.
Είπε κάποιος από τους Αγίους· η πορνεία μοιάζει με σκυλί· αν την κολακεύσεις, αφοσιώνεται σ’ εσένα· αν την διώξεις, θα φύγει. Άκου τον Δαβίδ που λέει· «Εγώ θα παραμένω μόνος μου ωσότου να παρέλθω» (Ψαλ. 140, 10). που σημαίνει, να προσέχει ο καθένας μας τον εαυτό του, ωσότου να αναχωρήσουμε από την παρούσα ζωή. Παρακαλώ, πρόσεχε τον εαυτό σου και μην καταφρονείς τον τρόπο της ζωής σου. Μη χάσεις για μικρή απόλαυση τους καρπούς των κόπων σου, ούτε να προδώσεις εξαιτίας της ακαθαρσίας το μισθό της εργασίας σου, το μισθό της ησυχίας, το μισθό της αγρυπνίας, της εγκράτειας και των υπόλοιπων αρετών, μην τον χάσεις εξαιτίας της ακαθαρσίας και ομοιωθείς μ’ αυτόν που βάζει τους μισθούς του μέσα σε φθαρμένο βαλάντιο. Λίγο προζύμι ζυμώνει όλο το ζυμάρι (Α΄ Κορ. 5, 6). αλλά εσύ να προφυλάγεις από παντού τον εαυτό σου στο φόβο του Κυρίου.
Άκου, αγαπητέ, αυτά που λέω· στην κοσμική ζωή ο γλυκόλογος θεωρείται ότι είναι μεγάλος άνθρωπος, στη μοναχική όμως ζωή αυτός που αγαπά την ησυχία είναι μεγάλος ενώπιον του Κυρίου. Επίσης, στην κοσμική ζωή, αυτός που αγαπά τον καλλωπισμό του σώματος του και αλλάζει κάθε τόσο ενδύματα, αποκτά ανθρώπινη δόξα· σ’ αυτήν όμως την υπόσχεση*, εκείνος που καταφρονεί αυτά και δίνει προσοχή μόνο σ’ εκείνα που είναι απαραίτητα για τις ανάγκες του σώματος, εξασφαλίζει για τον εαυτό του δόξα στους ουρανούς σύμφωνα με τον Απόστολο που λέει· «Αν έχουμε τροφές και ενδύματα, ας αρκεσθούμε σ’ αυτά» (Α΄ Τιμ. 6, 8).
* Εννοεί την υπόσχεση που δίνει ο μοναχός.
Ακόμη, στην κοσμική ζωή, αυτός που καυχιέται για τη δύναμη του σώματος του και για τον πλούτο του, θεωρείται ότι είναι μεγάλος ανάμεσα στους ανθρώπους· στη μοναχική όμως ζωή, αυτός που αγαπά αληθινά την ταπείνωση, δοξάζεται από τον Κύριο· όπως είναι γραμμένο· «Όσους ο κόσμος θεωρεί μωρούς, αυτούς διάλεξε ο Θεός, για να ντροπιάσει τους σοφούς· και όσους ο κόσμος θεωρεί ανίσχυρους, αυτούς διάλεξε ο Θεός, για να ντροπιάσει τους ισχυρούς· και όσους ο κόσμος θεωρεί άσημους και περιφρονημένους, αυτούς διάλεξε ο Θεός, και αυτούς που δεν τους λογαριάζει κανείς, για να καταργήσει αυτούς που νομίζουν πως είναι κάτι· ώστε να μην καυχηθεί κανείς άνθρωπος μπροστά στον Θεό» (Α΄ Κορ. 1, 27-29).
Ας αγαπήσουμε λοιπόν αυτά που είναι αρεστά στον Κύριο, ως δούλοι χρήσιμοι και ευγνώμονες· κι αν ακόμη υποστούμε τις επιθέσεις των κακούργων, κι αν ακόμη κυριευθούμε από βαρβάρους και μας πουλήσουν ως δούλους, ας μην απελπισθούμε για τη σωτηρία μας· διότι είναι γραμμένο «Στη θλίψη μου επικαλέσθηκα τον Κύριο και άκουσε την προσευχή μου και με ανακούφισε» (Ψαλ. 117, 5).
Και αυτό ας το κάνουμε φέρνοντας στο νου μας ότι και οι Προφήτες οδηγήθηκαν στην αιχμαλωσία και υπέφεραν δουλείες και ταλαιπωρίες σε ξένη χώρα, όμως η σκέψη τους ποτέ δεν αιχμαλωτίσθηκε και δεν απομακρύνθηκε από τον Θεό. Διότι, το να πουληθεί ή να μην πουληθεί ο εξωτερικός μας άνθρωπος, δεν εξαρτάται από μας· όμως το να αποκτήσει ο εσωτερικός μας άνθρωπος ή να μην αποκτήσει την ασέβεια, εξαρτάται από μας. Γι’ αυτό οι Άγιοι έλεγξαν τους άρχοντες και περιφρόνησαν τις απειλές του θανάτου, επειδή ζητούσαν να αποκτήσουν την αρετή.
Λοιπόν και εμείς, αγαπητοί, που είμαστε παιδιά των Προφητών και βαδίζουμε στα ίχνη τους, ας αποκτήσουμε την τέλεια πίστη τους· διότι είναι γραμμένο· «Αυτών εξετάζοντας το τέλος της ζωής τους, να μιμείσθε την πίστη τους» (Εβρ. 13, 7), για να μπούμε μαζί μ’ αυτούς στη βασιλεία των ουρανών, όπου μέσα στη λαμπρότητα των Αγίων δεν υπάρχει οδύνη, λύπη και στεναγμός (Ησ. 35, 10). Γι’ αυτό ας αγρυπνούμε προσευχόμενοι για να μην πέσουμε σε πειρασμό. Ας μελετήσουμε τα λόγια του Αγίου Πνεύματος για να σκύψουμε με ζήλο στη μελέτη των Γραφών, και χωρίς να κρατούμε βιβλίο στα χέρια μας, ας έχουμε στο νου μας τα λόγια του Θεού.
Αν κάποιος σου αποκαλύψει τους λογισμούς του ή σου φανερώσει τις αδυναμίες του, μην τον περιφρονήσεις με το νου σου, επειδή τάχα έκανε τέτοιες πράξεις, αλλά περισσότερο να θαυμάζεις για την αλλαγή του αδελφού. Διότι το να φανερώνει κανείς με τη θέληση του τα σφάλματά του σε πνευματικούς ανθρώπους δείχνει διόρθωση του τρόπου ζωής, το να κρύβει όμως τα σφάλματα του φανερώνει ψυχή κυριευμένη από τα πάθη. Γιατί κανείς ποτέ άνθρωπος που συμπράττει με τους κλέφτες και συμμερίζεται τις πράξεις των μοιχών (Ψαλ. 49, 18), δεν τους ξεσκεπάζει, επειδή έχει φιλική διάθεση απέναντι στο πάθος τους.
Πρέπει λοιπόν να συμβουλεύεις αυτόν που σου εμπιστεύθηκε το λογισμό του, με όλη σου την ταπεινοφροσύνη, προσέχοντας, όπως είναι γραμμένο, τον εαυτό σου, μήπως και συ πέσεις σε πειρασμό (Γαλ. 6, 1). Διότι ο Κύριος λέει με τον προφήτη Ιεζεκιήλ «Και συ, άνθρωπε, πες στα παιδιά του λαού σου, ότι η δικαιοσύνη του δίκαιου ανθρώπου δεν τον σώζει την ημέρα που θα παραπλανηθεί από την αμαρτία, και η αμαρτία του αμαρτωλού ανθρώπου δε θα μπορέσει να τον βλάψει την ημέρα που θα απομακρυνθεί από την αμαρτία του» (Ιεζ. 33, 12).
Αλλά ας δώσει σ’ εμάς ο Κύριος να βαδίζουμε τον σωστό δρόμο ως το τέλος της ζωής μας, το δρόμο τον στενό και γεμάτο θλίψεις· ώστε να φιμωθεί το στόμα του αντιδίκου μας Διαβόλου, για να μην μπορεί να λέει για μας κάτι κακό. Και αυτά, διότι στον Θεό αρμόζει η δόξα, στους αιώνες. Αμήν.
Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Β΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1989
Ελληνική Πατρολογία 