Μπορείτε να διαβάσετε και τα υπόλοιπα κεφάλαια εδώ: Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα.
Στο ρητό· πρόσεχε τον εαυτό σου (Δευτ. 4, 9. 15, 9). Δώδεκα κεφάλαια
Κεφάλαιο όγδοο
Αν την ώρα που εργάζεσαι το έργο του Κυρίου με ταπεινοφροσύνη και ευσέβεια, ο αντίπαλος οπλίσει εναντίον σου κάποιους από τους πιο αμελείς, θέλοντας να σε αποσπάσει από τον ορθό τρόπο ζωής, μη φοβηθείς, ούτε να δειλιάσεις, ούτε να παρεκκλίνεις από τον ίσιο δρόμο, επειδή ο Απόστολος λέει «Πιεζόμαστε με κάθε τρόπο, αλλά δεν φτάνουμε σε αδιέξοδο, οδηγούμαστε σε αμηχανία, αλλά δεν απελπιζόμαστε, μας καταδιώκουν αλλά δε μας εγκαταλείπει ο Θεός, μας ρίχνουν κάτω σαν ηττημένους, αλλά δε χανόμαστε. Πάντοτε περιφέρουμε στο σώμα μας τη νέκρωση του Κυρίου Ιησού, για να φανερωθεί και η ζωή του Ιησού στο σώμα μας. Πάντοτε εμείς που ζούμε, παραδίνουμε τον εαυτό μας στο θάνατο για τη δόξα του Ιησού, για να φανερωθεί και η ζωή του Ιησού στο θνητό μας σώμα» (Β΄ Κορ. 4, 8-11).
Περίμενε λοιπόν με υπομονή τον Κύριο, εκλεκτέ του Θεού, για να εκπλαγούν για τη θαυμαστή σωτηρία σου αυτοί που τώρα σε θλίβουν, όπως είναι γραμμένο· «Ο δίκαιος αν συμβεί να πεθάνει πρόωρα, θα βρεθεί στην αιώνια ανάπαυση· διότι τιμημένα γηρατειά δεν είναι αυτά που διαρκούν πολλά χρόνια, ούτε μετριέται η αξία τους με τον αριθμό των ετών· και άσπρα μαλλιά για τους ανθρώπους είναι η σύνεση, και σεβαστή γεροντική ηλικία είναι η ακηλίδωτη ζωή. Επειδή έγινε ευάρεστος στον Θεό, αγαπήθηκε από αυτόν, και ενώ ζούσε ανάμεσα σε αμαρτωλούς, τον μετέθεσε ο Θεός στην άλλη ζωή. Τον άρπαξε για να μην αλλάξει η κακία τη σύνεση του, και για να μην εξαπατήσει ο δόλος την ψυχή του διότι η γοητεία της φαυλότητας αμαυρώνει τα ωραία, και ο ρεμβασμός της επιθυμίας διαστρέφει τον άκακο νου.
Αν και έγινε τέλειος μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα, είναι σαν να συμπλήρωσε πολλά χρόνια· διότι η ψυχή του ήταν ευάρεστη στον Κύριο γι’ αυτό βιάστηκε να φύγει ανάμεσα από την ανθρώπινη πονηρία. Οι λαοί όμως είδαν και δεν κατάλαβαν την αιτία, ούτε έβαλαν στο νου τους το γεγονός αυτό*, ότι δηλαδή είναι χάρη και έλεος στους εκλεκτούς του Θεού, και επίσκεψη στους αφοσιωμένους σ’ αυτόν.
Θα κατηγορήσει και θα δικάσει ο δίκαιος, όταν πεθάνει, τους ασεβείς που ζουν, και ο νέος, που έφτασε στην τελειότητα, τα πολύχρονα γηρατειά του άδικου ανθρώπου. Διότι θα δουν τον πρόωρο θάνατο του σοφού και δε θα καταλάβουν τι αποφάσισε ο Θεός γι’ αυτόν, και πως τον προστάτευσε και τον εξασφάλισε ο Κύριος. Θα δουν τον πρόωρο θάνατο του σοφού και θα τον ελεεινολογήσουν, αλλά ο Κύριος θα γελάσει μ’ αυτούς και θα τους εμπαίξει, και θα καταντήσουν έπειτα απ’ αυτά πτώμα περιφρονημένο και αιώνια ατιμία ανάμεσα στους νεκρούς.
Διότι ο Κύριος θα τους συντρίψει και θα τους ρίξει κάτω πρηνείς και άφωνους, και θα τους συγκλονίσει από τα θεμέλια, και θα γίνουν χέρσοι, χωρίς απογόνους, ως τον τελευταίο της γενιάς τους, και θα βρίσκονται μέσα σε οδύνη, και η ανάμνηση τους θα εξαφανιστεί. Θα θυμηθούν τα αμαρτήματα τους τρομαγμένοι και ο Κύριος θα ελέγξει ενώπιον του τις παρανομίες τους» (Σοφ. Σολ. 4, 7-20).
* Εννοεί τον πρόωρο θάνατο του ευσεβή ανθρώπου.
«Τότε θα σταθεί ο δίκαιος με πολλή παρρησία μπροστά σ’ αυτούς που τον καταπίεσαν και καταπάτησαν τους κόπους του. Όταν τον δουν, θα ταραχθούν κυριευμένοι από τρομερό φόβο, και θα καταπλαγούν για την απίστευτη σωτηρία του. Και θα ομολογήσουν μέσα τους μετανοώντας και θα αναστενάζουν από το ψυχικό βάρος, λέγοντας·
Αυτός ήταν εκείνος που κάποτε περιγελούσαμε και τον είχαμε κάνει εμείς οι ανόητοι παροιμία για χλευασμό· νομίσαμε ότι η ζωή του ήταν μια ανοησία και ότι ο θάνατός του ήταν άδοξος. Πώς όμως τώρα κατατάχθηκε ανάμεσα στους υιούς του Θεού, και πως η θέση του βρίσκεται ανάμεσα στους Αγίους; Λοιπόν πλανηθήκαμε μακριά από το δρόμο της αλήθειας, και το φως της δικαιοσύνης του Θεού δεν έλαμψε πάνω σ’ εμάς, και ο ήλιος δεν ανέτειλε για μας.
Στους δρόμους της ζωής μας χορτάσαμε από την ανομία και την απώλεια, και διασχίσαμε χώρες έρημες και αδιάβατες, αλλά το δρόμο του Κυρίου δεν τον γνωρίσαμε. Τι μας ωφέλησε η υπερηφάνεια; Και τι μας βοήθησε ο πλούτος που συνοδευόταν από την αλαζονεία; Πέρασαν όλα εκείνα σαν σκιά και σαν είδηση που έρχεται και φεύγει· σαν πλοίο που διασχίζει τα ταραγμένα νερά της θάλασσας, το οποίο όταν περάσει δεν μπορείς να βρεις σημάδι απ’ το πέρασμα του, ούτε το δρόμο που αφήνει η καρίνα του, ανάμεσα στα κύματα.
Ή σαν ένα άγριο πουλί που πέταξε και έσχισε τον αέρα, χωρίς να αφήνει κανένα ίχνος από το πέταγμα του, και με το χτύπημα των φτερών του μαστιγώνει τον ελαφρό αέρα και τον σχίζει με την ορμή της βοής από τα κινούμενα φτερά του, και πετά μέσα στον αέρα και έπειτα δε βρίσκεται κανένα σημάδι σ’ αυτόν από το πέρασμα του. Ή σαν ένα βέλος που εκτοξεύθηκε στο στόχο του, και αφού σχίστηκε ο αέρας, ξαναγύρισε αμέσως στη θέση του, ώστε να είναι άγνωστο το πέρασμα του.
Έτσι και μεις· γεννηθήκαμε και πεθάναμε και δεν έχουμε να παρουσιάσουμε κανένα σημάδι αρετής, αλλά σπαταλήσαμε τη ζωή μας στην κακία. Διότι η ελπίδα του ασεβή ανθρώπου μοιάζει με σκόνη, που την παρασύρει ο αέρας, και με λεπτή πάχνη, που την εξαφανίζει η λαίλαπα, και με καπνό, που τον σκόρπισε ο αέρας, και με ανάμνηση ενός περαστικού διαβάτη, που έμεινε μια μόνο μέρα και έφυγε.
Οι δίκαιοι όμως ζουν αιώνια, και η αμοιβή τους βρίσκεται στα χέρια του Κυρίου, και ο Ύψιστος φροντίζει γι’ αυτούς. Γι’ αυτό θα πάρουν από το χέρι του Κυρίου το μεγαλόπρεπο βασιλικό στέμμα και το ωραίο διάδημα, διότι ο Κύριος θα τους σκεπάσει με το δεξί του χέρι και θα τους υπερασπίσει με τον βραχίονα του» (Σοφ. Σολ. 5, 1-16).
Μη λοιπόν μισήσεις κάποιον μέσα στην καρδιά σου, ούτε να ανταποδώσεις κακό αντί κακού· αλλά απεναντίας, απόκτησε την αγάπη μέσα σου, την οποία η Αγία Γραφή ύψωσε περισσότερο από κάθε άλλη αρετή· διότι την παρομοίασε με τον ίδιο τον Δημιουργό των πάντων, λέγοντας: «Ο Θεός είναι αγάπη» (Α΄ Ιω. 4, 16).
Ένας αδελφός από κοινόβιο επισκέφθηκε κάποιον γέροντα και ο γέροντας τού είπε· «Τα κοινόβια μοιάζουν με σχολεία· διότι άλλοι φθάνουν στο παλάτι του βασιλιά και άλλοι καταλήγουν στα καμίνια». Και αφού ωφελήθηκε ο αδελφός με το λόγο τού γέροντα, έβαλε μετάνοια σ’ αυτόν. Γι’ αυτό λοιπόν ας μεταχειρισθούμε τη ζωή μας σαν εργασία, για να μη γίνουμε άχρηστοι και πεταχθούμε έξω από τη βασιλεία των ουρανών και οδηγηθούμε στην κάμινο του πυρός.
Όταν δεις αυτούς που έχουν γεράσει στο μοναχικό σχήμα να δείχνουν αμέλεια, τότε σου χρειάζεται πολλή προφύλαξη, μήπως τους μιμηθείς και βαδίσεις τον ίδιο δρόμο ή μήπως, αφού αποκτήσεις εγκράτεια, υπερηφανευθείς εις βάρος τους, κάτι που είναι ήττα εξαιτίας της υπερηφάνειας.
Αλλά άκου αυτόν που λέει· «Πρόσεχε τον εαυτό σου και προφύλαξε πάρα πολύ την ψυχή σου» (Δευτ. 4, 9), διότι ούτε εμείς δικαιωνόμαστε από τα έργα των άλλων, ούτε οι άλλοι θα καταδικασθούν για τα δικά μας έργα. Γιατί όταν θα οδηγηθούμε μπροστά στον Κριτή, γυμνοί και ξεσκεπασμένοι, για να δώσουμε λόγο γι’ αυτά που κάναμε, δε θα καταδικασθεί ο ένας για τον άλλο· διότι ο καθένας θα βαστάξει το δικό του φορτίο (Γαλ. 6, 5).
Αν κάποιος σου εξομολογηθεί τους λογισμούς του, μην ερευνάς την υπόθεση, αν είναι άρρωστο το μάτι του νου σου, μήπως κάποια στιγμή, ενώ εκείνος μιλά, ενοχληθείς από τα ίδια πάθη και γίνεις όμοιος με κυβερνήτη που έπεσε σε μεγάλη φουρτούνα. Πρέπει λοιπόν εμείς, αφού ακούσουμε την αρχή των λόγων, να καταλάβουμε τα επόμενα, και έτσι να παρηγορούμε αυτόν που θλίβεται, αντλώντας απ’ αυτά που έχουμε παραλάβει από τους αγίους ανθρώπους ή απ’ αυτά που διδαχθήκαμε από την πείρα μας. Διότι δεν είναι θέλημα του Κυρίου να πέσει στον γκρεμό άλλος εξαιτίας άλλου· επειδή ο Κύριος θέλει να σωθούν όλοι (Α΄ Τιμ. 2, 4).
Εσύ όμως, αγαπητέ, μη φανερώνεις τους λογισμούς σου σε κάθε άνθρωπο, αλλά σ’ εκείνους που θα δοκιμάσεις και θα βεβαιωθείς ότι είναι άνθρωποι πνευματικοί· επειδή οι ενέδρες του Διαβόλου είναι πολλές. Διότι ο Σωτήρας μας Χριστός είπε· «Προσέχετε και φυλάγεσθε από τους ψευδοπροφήτες, οι οποίοι έρχονται σ’ εσάς με ένδυμα προβάτων, από μέσα τους όμως είναι λύκοι αρπαχτικοί. Θα τους αναγνωρίσετε από τα έργα τους» (Ματθ. 7, 15-16).
Από τους πνευματικούς όμως ανθρώπους μην κρύψεις τους λογισμούς σου, μήπως τυχόν βρει ο Εχθρός απόμερο σημείο και φωλιάσει μέσα σου. Απεναντίας όμως με τους ανθρώπους που έχουν σαρκικό φρόνημα μη συζητάς, διότι οι φιλήδονοι άνθρωποι καθημερινά σωρεύουν για τον εαυτό τους αμαρτίες, λέγοντας τούτο· «Αυτή και μόνο η αμαρτία ας μου λογαριασθεί»· ενώ ο προφήτης Ησαΐας τους ελεεινολογεί από λύπη, και λέει· «Αλίμονο σ’ εκείνους που σύρουν προς τον εαυτό τους τις αμαρτίες τους σαν με ένα μακρύ σχοινί, και τις ανομίες τους σαν με το λουρί του ζυγού μιας δαμάλας» (Ησ. 5, 18).
Γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγουμε τα ανώφελα λόγια και να μην παρασυρόμαστε μαζί με αυτούς που περιφρονούν το φόβο του Κυρίου, διότι δε λένε τίποτε για την ωφέλεια μας, ούτε κάνουν για τον Κύριο κάτι που να είναι σχετικό με την αρετή και την ευσέβεια, ή κάτι σχετικό με τη σεμνότητα. Τα λόγια τους είναι παγίδες θανάτου· η συμβουλή τους είναι βαθύς λάκκος άδη. Η συναναστροφή μ’ αυτούς φέρνει παρρησία και γέλια, μέθη και απώλεια της ψυχής. Ο φοβερός Όφις* ομιλεί με το στόμα τους.
* Εννοεί τον Διάβολο.
Εσύ όμως, άνθρωπε του Θεού, να αποφεύγεις αυτά· να επιδιώκεις τη δικαιοσύνη, την ευσέβεια, την πίστη, την αγάπη, την υπομονή, την πραότητα. Να αγωνίζεσαι τον καλό αγώνα της πίστεως. Κράτησε την αιώνια ζωή, στην οποία σε κάλεσε ο Θεός και για την οποία έδωσες την καλή ομολογία μπροστά σε πολλούς μάρτυρες. Πρόσεχε, αγαπητέ δούλε του Κυρίου και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού, να μην παραπλανηθείς μέσα στην πρόσκαιρη απάτη αυτής της ζωής, για να μη στερηθείς την αιώνια ζωή.
Να προσέχεις καλά. Ονομάστηκες έμπορος, πρόσεχε μήπως χάσεις το μαργαριτάρι (πρβλ. Ματθ. 13, 45-46), μήπως αρπάξει ο Εχθρός το θησαυρό σου, μήπως βυθίσει το πλοίο μαζί με το εμπόρευμα και γυρίσεις με άδεια χέρια στο σπίτι σου. Επειδή ξέρει ο Εχθρός, ποια δόξα θα πάρει από τον Θεό, εκείνος που διατηρεί τον εαυτό του καθαρό από αυτά που μολύνουν το σώμα, τον πολεμά δυνατά με τους λογισμούς, θέλοντας να κυλίσει τον άνθρωπο μέσα στον βούρκο τους, για να μην επιτύχει τη μέλλουσα δόξα.
Και αν βρει μια ψυχή να έχει αρνηθεί τους ανώφελους λογισμούς, δεν την επισκέπτεται συχνά, αλλά ούτε απομακρύνεται για καλά. Πηγαίνει κατά προτίμηση εκεί όπου, μόλις χτυπήσει, θα του ανοίξουν αμέσως την πόρτα, και καταμολύνει με βρωμερές επιθυμίες το σώμα και την ψυχή εκείνου που δεν αντιστέκεται σ’ αυτόν. Στο τέλος σαν καλός σύμβουλος, τον συμβουλεύει τάχα· «Είναι καλύτερα για σένα να πας στον κόσμο και να πάρεις σύζυγο, παρά να καταστρέφεις έτσι το σώμα σου». Από εκείνον όμως που είναι προσεκτικός, όλα αυτά θα απομακρυνθούν.
Πρόσεχε λοιπόν τον εαυτό σου και τότε δε θα σε κυριεύσει κανένα απ’ αυτά. Γι’ αυτό είναι ανάγκη να αποφεύγεις την παρρησία· και πάλι το λέω· απόφευγε την παρρησία, μήπως σε κυριεύσει η αδιαντροπιά, και αφού σε δέσει σαν άθλιο αιχμάλωτο, σε παραδώσει δούλο στην αμαρτία· και τότε θα αρχίσεις να λες: «Βυθίστηκα στα βάθη της θάλασσας και καταιγίδα με καταπόντισε»· και επίσης· «Χώθηκα στη λάσπη του βυθού και δεν υπάρχει στέρεο έδαφος» (Ψαλ. 68, 3).
Γι’ αυτό πρέπει να αποφεύγεις τη συναναστροφή των κακόγνωμων ανθρώπων, όχι επειδή μισείς τους ανθρώπους, αλλά επειδή θέλεις να αποφύγεις τη βλάβη. Αν όμως σχετίσθηκες από πριν με αμελείς, πρόσεχε τον εαυτό σου, ώστε και κείνους να κερδίσεις με τον σωστό τρόπο ζωής και τον εαυτό σου να μην τον χάσεις. Μην εμπιστεύεσαι την ψυχή σου σ’ αυτούς που λένε ανώφελα λόγια και υπόσχονται ότι διδάσκουν τη σωφροσύνη. Διότι είπε ο Σωτήρας μας· «Από το περίσσευμα της καρδιάς μιλάει το στόμα» (Ματθ. 12, 32. Λουκ. 6, 45).
Γι’ αυτό λοιπόν να προφυλάγεσαι απ’ αυτούς που δείχνουν νεανική συμπεριφορά και συναναστρέφονται με ευτράπελους ανθρώπους, για να μην παρακούσεις τον Απόστολο που λέει· «Απόφευγε τις νεανικές επιθυμίες» (Β΄ Τιμ. 2, 22). Μη συμπαθήσεις άνθρωπο εις βάρος της ψυχής σου (Σοφ. Σειρ. 4, 22)· ούτε ασήμαντο, ούτε σπουδαίο, ούτε άρχοντα· διότι κανείς δε θα μπορέσει να σε γλυτώσει από την άσβηστη φωτιά. Άκου τον Κύριο που λέει· «Τι θα ωφεληθεί ο άνθρωπος, όταν κερδίσει τον κόσμο και χάσει την ψυχή του;» (Ματθ. 16, 26. Μαρκ. 8, 36. Λουκ. 9, 25).
Μη λοιπόν χάσεις την παρρησία σου προς τον Θεό, ούτε για τιμή και δόξα ανθρώπινη, ούτε για φαγητό ή ποτό ή ένδυμα· διότι όλα αυτά φθείρονται και χάνονται· οι πράξεις όμως του καθενός, είτε καλές είτε κακές, γράφονται. Να σκέφτεσαι τα ουράνια αγαθά και όχι τα γήινα πράγματα (Κολ. 3, 2), για να επιτύχεις την εκπλήρωση των υποσχέσεων του Θεού Πατέρα, που βρίσκεται στους ουρανούς, και να συναριθμηθείς με τους εκλεκτούς του Υιού, και να σε ευλογήσει το Πνεύμα το Άγιο μαζί με όλους τους Αγίους του· διότι σ’ αυτό αρμόζει η δόξα, στους αιώνες. Αμήν.
Οσίου Εφραίμ του Σύρου. Έργα. τ. Β΄.
μετ. Κωνσταντίνου Γ. Φραντζολά.
εκδ. Το Περιβόλι της Παναγίας, εκδ. Α΄ 1989
Ελληνική Πατρολογία 