Μπορείτε να διαβάσετε και υπόλοιπα κεφάλαια του βιβλίου εδώ: Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ: «Υἱέ, δός μοι, σὴν καρδίαν…».
ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΚΑΛΛΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΙΓΝΑΤΙΟΣ, ΟΙ ΞΑΝΘΟΠΟΥΛΟΙ
Ο Άγιος Κάλλιστος Ξανθόπουλος ήταν μαθητής του Αγίου Γρηγορίου του Σιναΐτη και πέρασε τη Μοναχική ζωή του στο Όρος Άθω. Ασκήθηκε πρώτα για τη Μοναχική ζωή σε κοινόβιο. Αργότερα, σαν φάνηκε πως ήταν έτοιμος γι’ αυτή εισήλθε στη ζωή του ησυχαστή. Έμαθε τη νοερά προσευχή κάνοντας υπακοή στον μάγειρα της Μονής.
Είχε επίσης μορφωθεί κατά κόσμο. Αυτό μπορεί να το δει κανείς καθαρά από τα βιβλία που έγραψε. Προς το τέλος της ζωής του ανήλθε στο αξίωμα του Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης. Ο Άγιος Ιγνάτιος ήταν ο πιο στενός του φίλος και συμμέτοχος στους Μοναχικούς του αγώνες. Κι’ οι δυο έγιναν πολύ έμπειροι στην προσευχή. Το βιβλίο τους* γράφτηκε αποκλειστικά για ησυχαστές.
* Φιλοκαλία, Εκδ. «’Αστέρος», Αθήναι 1971, Τόμ. Α ́, «Περὶ τῶν Αἱρουμένων Ησύχως βιώναι». – Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, Μέθοδος και κανόνας ακριβής για όσους διαλέγουν την ησυχαστική ζωή. μετ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, ε΄ τόμος, σελ. 20-125.
Στον τρόπο που είχε εκθέσει ο Άγιος Νικηφόρος προσθέτουν πως κατά την εφαρμογή του το στόμα πρέπει να είναι κλειστό. Λένε πως ένας αρχάριος στην ησυχαστική ζωή, πρέπει να ασκείται στην προσευχή του Ιησού με τον τρόπο του Αγίου Νικηφόρου κι’ αδιάλειπτα να οδηγεί την προσευχή στο εσωτερικό της καρδιάς ήρεμα. εισπνέοντας με τη μύτη και εκπνέοντας με τον ίδιο τρόπο ήσυχα με το στόμα κλειστό (Κεφ. 19 και 45).
Είναι πολύ σημαντικό να ξέρει κανείς τη σημασία που οι άγιοι διδάσκαλοι της νοεράς προσευχής δίνουν στην τεχνική που μας προσφέρουν, η οποία, όντας ένα υλικό βοήθημα, δεν πρέπει να συγχέεται με την πραγματική ενέργεια της προσευχής και στην οποία δεν πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη σπουδαιότητα σαν να βασίζεται σ’ αυτή η όλη επιτυχία της προσευχής.
Στην επιτυχία της προσευχής είναι η δύναμη και η Χάρη του Θεού που αποτελούν την αποτελεσματική αιτία κι’ αυτές πραγματοποιούν το κάθε τι. Τα βοηθήματα παραμένουν βοηθήματα που μας χρειάζονται εξ αιτίας της αδυναμίας μας και απορρίπτονται σαν άχρηστα και περιττά σαν φτάσει κανείς στην επιτυχία. Είναι πολύ επικίνδυνο να εναποθέσει κανείς τις ελπίδες και την εμπιστοσύνη του σ’ αυτά τα βοηθήματα, γιατί τέτοια στάση οδηγεί σε μια λαθεμένη υλική αντίληψη της προσευχής κι’ απομακρύνει τον άνθρωπο από μια πνευματική κατανόηση της που είναι κι’ η πιο αληθινή. Μια λαθεμένη αντίληψη ή σύλληψη του νοήματος της προσευχής οδηγεί πάντα σε μιαν άκαρπη ή επιβλαβή εφαρμογή της.
«Πρὸς δὲ τοῖς δηλωθείσι, καὶ τοῦτο ἴσθι, ἀδελφέ, ὅτι πᾶσα μέθοδος καὶ πᾶς κανών, εἰ βούλει δέ, καὶ πράξις διάφορος, διὰ τὸ μὴ δύνασθαι ἡμᾶς ἔτι ἐν καρδίᾳ καθαρῶς καὶ ἀρρεμβάστως προσεύχεσθαι, τετύπωται οὕτω καὶ κεκανόνισται· ἐπεί, τούτου, εὐδοκίᾳ καὶ χάριτι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἀπαρτισθέντος, τὰ πολλὰ καὶ ποικίλα καὶ διαιροῦντα μαθέντες, τῷ ἑνὶ καὶ ἑνιαίῳ καὶ ἑνωτικῷ ἀμέσως ὑπὲρ λόγον ἐνούμεθα» (Φιλοκαλία, Εκδ. «Αστέρος», Αθήναι 1971, Τόμ. Δ΄, σελ. 238, κεφ. λη’).
[Μετάφραση]
Κοντά σ’ αυτά, να γνωρίζεις αδελφέ και τούτο· κάθε μέθοδος και κάθε κανόνας, κι αν θέλεις, και κάθε διαφορετική πράξη, έχει οριστεί και κανονιστεί, επειδή δεν μπορούμε ακόμη εμείς να προσευχόμαστε μέσα στην καρδιά μας καθαρά και αρρέμβαστα. Όταν όμως το κατορθώσουμε αυτό, με την εύνοια και τη χάρη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, τότε αφού εγκαταλείψουμε τα πολλά και ποικίλα που διαιρούν, ενωνόμαστε με το Ένα και ενιαίο και ενωτικό κατά τρόπο άμεσο και πάνω από κάθε λόγο.
(Μέθοδος και κανόνας ακριβής για όσους διαλέγουν την ησυχαστική ζωή. 38. Η καθαρή προσευχή είναι ανώτερη από κάθε εργασία. Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μετ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, Ε΄ τόμος).
«Ἐκ τοῦ προσμένειν τῇ εἰρημένῃ μεθόδῳ τῆς καρδιακῆς καθαρᾶς καὶ ἀρρεμβάστου προσευχῆς», ὅπως ἐξηγήθηκε πιο πάνω – μπορεῖ ὅμως νὰ εἶναι μερικῶς ἀκάθαρτη καὶ ὄχι ἐλεύθερη ἀπὸ περισπασμούς. προφανῶς ἐξ αἰτίας τῶν σκέψεων καὶ ἀναμνήσεων τοῦ παρελθόντος ποὺ ἀνεβαίνουν στὴν ἐπιφάνεια καὶ τὴν παρεμποδίζουν* – «ἔρχεται ὁ ἀγωνιζόμενος ἐν ἕξει τοῦ ἀβιάστως καὶ ἀρρεμβάστως καὶ καθαρῶς καὶ ἀληθῶς προσεύχεσθαι· δηλαδὴ τῷ προσμένειν ἐν τῇ καρδίᾳ τὸν νοῦν καὶ μὴ μετὰ βίας καὶ ὀλιγώρως διὰ τῆς εἰσπνοῆς εἰσάγεσθαι καὶ αὖθις ἀποπηδᾶν» (Φιλοκαλία, Εκδ. «Αστέρος», ̓Αθῆναι 1971, Τόμ. Δ’, σελ. 252, κεφ. νγ’).
* Τα λόγια αυτά που δίνονται παρενθετικά είναι του Μπριαντσιανίνωφ
[Μετάφραση]
Από την επιμονή στη μέθοδο που αναφέραμε της καρδιακής και αρρέμβαστης προσευχής, έστω κι αν η προσευχή είναι ίσως όχι τελείως καθαρή και αρρέμβαστη καθώς εμποδίζεται από τις εμπαθείς μνήμες και τους λογισμούς, φτάνει ο αγωνιζόμενος στην έξη να προσεύχεται αβίαστα, αρρέμβαστα, καθαρά και αληθινά. Δηλαδή με το να παραμένει ο νους μέσα στην καρδιά και όχι να εισάγεται σ’ αυτήν με τη βία και χωρίς όρεξη μέσω της εισπνοής και να ξεφεύγει αμέσως, αλλά να παραμένει πάντοτε εκεί και να προσεύχεται έτσι αέναα.
(Μέθοδος και κανόνας ακριβής για όσους διαλέγουν την ησυχαστική ζωή. 53. Η μη καθαρή προσευχή και πώς φτάνει κανείς στην καθαρή και αρρέμβαστη προσευχή. Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μετ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, Ε΄ τόμος).
Το αγώνισμα της νοεράς προσευχής της καρδιάς «τῷ νῷ κατορθούται, τῇ συνάρσει τῆς θείας Χάριτος, τῇ ἐκ τῆς μονολογίστου καρδιακῆς καθαρᾶς καὶ ἀρρεμβάστου ἐπικλήσεως τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐν πίστει ἐπιγενομένῃ, οὐ ψιλῇ μόνῃ τῇ προεκτεθείσῃ φυσικῇ μεθόδῳ, τῇ δι’ εἰσπνοῆς ρινὸς ἢ τῇ ἐν ἡσύχῳ καὶ σκοτεινῷ χώρῳ καθέδρας, ἄπαγε! τὰ τοιαῦτα γάρ, οὐ δι’ ἕτερόν τι τοῖς θείοις Πατράσιν έπινενόηται, ἀλλ ̓ ἢ ὡς συνεργὰ πως ὄντα πρὸς τὴν τῆς διανοίας ἐπισυναγωγὴν καὶ πρὸς ἑαυτὴν ἐκ τοῦ συνήθους ρεμβασμοῦ ἐπάνοδόν τε καὶ προσοχήν» (Φιλοκαλία, Εκδ. «Αστέρος», Αθήναι, 1971, Τόμ. Δ’, σελ. 224, κεφ. κδ’).
«Πρό γε πάντων διὰ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ τῆς τοῦ ̔Αγίου Θεοῦ ὀνόματος μετὰ πίστεως ἐν καρδίᾳ ἐπικλήσεως τὸ ἀρρέμβαστον τῷ νοῖ ἐπιχορηγεῖται· συνεργεί δέ πως καὶ ἡ ἐν καρδίᾳ δι’ εἰσπνοῆς ρινὸς φυσική μέθοδος καὶ ἡ ἐν ἡσύχῳ καὶ ἀφεγγεῖ χώρῳ καθέδρα καὶ τὰ παρόμοια» (Επικεφαλίδα, κεφ. κδ ́).
[Μετάφραση]
Και πριν από αυτά, ή μάλλον πριν απ’ όλα, αυτό το αγώνισμα το κατορθώνει ο νους με τη βοήθεια της θείας χάρης, με τη μονολόγιστη καρδιακή καθαρή και αρρέμβαστη επίκληση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, που γίνεται με πίστη, και όχι μόνο με την απλή φυσική μέθοδο της εισπνοής από τη μύτη που αναφέραμε ή με το κάθισμα σε ήσυχο και σκοτεινό χώρο —άπαγε! Γιατί αυτά δεν τα επινόησαν οι θείοι Πατέρες για άλλο τίποτε, παρά για να βοηθήσουν κάπως στη συγκέντρωση της διάνοιας και στην επάνοδο στον εαυτό της από τη συνηθισμένη περιπλάνηση και στην προσοχή. (Μέθοδος και κανόνας ακριβής για όσους διαλέγουν την ησυχαστική ζωή. 24. Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μετ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, Ε΄ τόμος).
Η απουσία ρεμβασμού χορηγείται στο νου πρώτα απ’ όλα μέσω του Κυρίου μας Ιησού Χριστού και της επικλήσεως με πίστη μέσα στην καρδιά του αγίου ονόματός Του. Συντελεί δε κάπως και η φυσική μέθοδος της εισόδου με την εισπνοή μέσα στην καρδιά, και η παραμονή σε ήσυχο και σκοτεινό χώρο και τα παρόμοια. (Μέθοδος και κανόνας ακριβής για όσους διαλέγουν την ησυχαστική ζωή. 24. Επικεφαλίδα. Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μετ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, Ε΄ τόμος).
Οι Άγιοι Κάλλιστος και Ιγνάτιος απαγορεύουν αυστηρά κάθε πρόωρη προσπάθεια για ότι σύμφωνα με το πνευματικό σύστημα της Μοναχικής ζωής έχει την ορισμένη του ώρα. Επιθυμία τους είναι ο Μοναχός να ενεργεί με την τάξη που του ορίζεται σύμφωνα με τους νόμους που διδάσκονται από τη θεία Χάρη.
«Καὶ αὐτός», λέγουν, «ταῦτα μετὰ συνέσεως καταμαθὼν καὶ τὴν ἀγαθὴν μερίδα καὶ ἀναφαίρετον τῆς αἰθεροδρόμου ἡσυχίας ἐξασκεῖν γλιχόμενος, ὅπου τοῖς καλῶς τεθεσπισμένοις, ὥς σοι δεδήλωται νόμοις. Καὶ πρῶτον ἀσπασίως ἄσπασαι τὴν ὑπακοήν. Είθ’ οὕτω τὴν ἡσυχίαν· ὥσπερ γὰρ ἡ πρᾶξις τῆς θεωρίας ἐπίβασις, οὕτω καὶ ἡ ὑπακοὴ τῆς ἡσυχίας. Καὶ μὴ θέλε μεταίρειν ὅρια, καθώς γέγραπται, ἃ ἔθεντο οἱ πατέρες (Παροιμ. 29, 28). Καὶ οὐαὶ δὲ τῷ ἑνί (Εκκλ. 4, 10). Τούτῳ γὰρ τῷ τρόπῳ, καλὴν ἀρχὴν θεμέθλου καταβαλών, καιροῦ προϊόν τος, καὶ εὐκλεέστατον όροφον ἐπιθήσεις, τῇ ἀρχιτεκτονίᾳ τοῦ πνεύματος· ὡς γὰρ οὗ ἡ ἀρχή, κατὰ τὸν εἰπόντα, ἀδόκιμος, καὶ τὸ πᾶν ἀπόβλητον· οὕτως αὖ· οὗ ἡ ἀρχὴ δόκιμος, καὶ τὸ ὅλον εὐπρεπές, ναὶ μήν, καὶ εὔτακτον, εἰ καὶ τοὐναντίον ἔσθ’ ὅτε συμβαίνει» («Φιλοκαλία», Εκδ. «Αστέρος», Αθήνα, 1971, Τόμ. Δ΄, σελ. 207, κεφ. ιδ΄.).
[Μετάφραση]
Επομένως και συ, μάθε τα αυτά καλά σε βάθος, κι επιθυμώντας να εξασκείς την αγαθή και αναφαίρετη μερίδα της ουρανοδρόμου ησυχίας, να ακολουθείς όπως σου δηλώθηκε τους νόμους που έχουν ορθά θεσπιστεί. Αποδέξου πρώτα μετά χαράς την υπακοή. Όμοια έπειτα την ησυχία. Γιατί όπως η πράξη είναι η βάση της θεωρίας, έτσι και η υπακοή της ησυχίας. και όπως έχει γραφεί, μη θέλεις να μετακινείς όρια που έβαλαν οι Πατέρες (Παροιμ. 22, 28), και: «Αλοίμονο στον μόνο» (Εκκλ. 4, 10). Με αυτό τον τρόπο βάζοντας καλή αρχή στη θεμελίωση, με τον καιρό θα βάλεις και λαμπρότατη οροφή με την αρχιτεκτονική του Πνεύματος. Γιατί, όπως έχει λεχθεί, όπου η αρχή είναι ακατάλληλη, είναι για πέταμα και το σύνολο, και αντίστροφα, όπου η αρχή είναι κατάλληλη, θα είναι και το σύνολο ωραίο, όπως και αρμονικό, παρ’ όλο που καμιά φορά συμβαίνει το αντίθετο· πράγμα βέβαια που γίνεται από τη δική μας πρόθεση και προαίρεση (Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, Μέθοδος και κανόνας ακριβής για όσους διαλέγουν την ησυχαστική ζωή. μετ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, Ε΄ τόμος).
Γενικά αναγνωρίζεται πως μέχρι που ν’ αποκτήσει κανείς συγκέντρωση που δεν είναι φανταστική ή λιγόπνοη, αλλά αδιάλειπτη και πραγματική. είναι χρήσιμο να ασκείται στην προσευχή του Ιησού σε Μοναχικό κοινόβιο, ενώ θα υποβοηθεί την άσκηση της προσευχής με την έμπρακτη εφαρμογή των εντολών του Ευαγγελίου ή με την ταπείνωση, που είναι το ίδιο.
Όταν δεχτεί κανείς τη δωρεά της συγκέντρωσης του επιτρέπεται να αναλάβει το έργο της ησυχίας. Έτσι ενήργησαν οι Άγιοι Βασίλειος ο Μέγας και Γρηγόριος ο Θεολόγος. Σύμφωνα με τον Άγιο Ισαάκ το Σύρο, απασχολήθηκαν πρώτα με την προσπάθεια να εφαρμόζουν τις εντολές εκείνες που αφορούν όσους ζουν στην ανθρώπινη κοινωνία και ασκήθηκαν στην προσευχή που αντιστοιχεί με κείνη την κατάσταση. Απ’ αυτή τη ζωή ο νους τους άρχισε να νοιώθει γαλήνη και συγκέντρωση. Ύστερα αποσύρθηκαν στη μοναξιά της ερήμου, όπου επιδόθηκαν σε δράση μέσα στον εσωτερικό άνθρωπο κι’ έφτασαν στη θεωρία (Ισαάκ του Σύρου, κεφ. 55).
Είναι δύσκολη, σχεδόν αδύνατη η άσκηση της τέλειας ησυχίας στην εποχή μας. Ο Σεραφείμ του Σάρωφ, ο Ιγνάτιος Νικηφορόφσκυ και ο Νίκανδρος Παπαγιέφσκυ, Μοναχοί, που ήταν πολύ έμπειροι στη νοερά προσευχή, ζούσαν κάποτε στην ησυχία και κάποτε σε κοινόβιο. Ιδιαίτερα ο τελευταίος, ποτέ δεν αποσύρθηκε σε ησυχία, που ήταν αντιληπτή στους ανθρώπους, παρόλο που ψυχικά ήταν ένας μεγάλος ησυχαστής.
Ο τρόπος ησυχίας, από τον οποίο καθοδηγείτο ο Άγιος Αρσένιος ο Μέγας, πάντα υπήρξε εξαιρετικός και τώρα πρέπει να αναγνωριστεί σαν ο καλύτερος. Ο Πατέρας αυτός συνέχεια βρισκόταν στην ησυχία, δεν πήγαινε στα κελλιά των αδελφών. δεχόταν επισκέπτες στο δικό του κελλί μοναχά σε περιπτώσεις μεγίστης ανάγκης, στεκόταν στην εκκλησία κάπου πίσω από κάποια κολώνα, δεν έγραφε ούτε έπαιρνε επιστολές. γενικά αποσυρόταν απ’ όλες τις επαφές που θα μπορούσαν να διαταράξουν την προσοχή του και είχε σα σκοπό της ζωής του κι’ όλων του των πράξεων τη διατήρηση της προσοχής (Αλφαβητική Πατρολογία και Αξιομνημόνευτοι λόγοι του Αγ. Αρσενίου του Μεγάλου (στα ρωσικά)).
Ο τρόπος ζωής και ησυχίας με τον οποίο ο Άγιος Αρσένιος έφτασε τη μεγάλη εμπειρία εγκωμιάζεται πολύ και συστήνεται, σαν παράδειγμα για μίμηση. από τον Άγιο Ισαάκ τον Σύρο σαν μέθοδος εξαιρετικά εύκολη. σοφή και καρποφόρα (Αγίου Ισαάκ του Σύρου. Κεφ. 41).
Σαν συμπέρασμα και κατακλείδα των χωρίων που πήραμε από τα έργα των Αγίων Καλλίστου και Ιγνατίου, ας παραθέσουμε την έμπειρη γνώμη τους, που συμφωνεί με τη γνώμη άλλων αγίων Πατέρων, πως για ν’ αποκτήσει κανείς την απεριπλάνητη προσευχή της καρδιάς. χρειάζεται πολύς χρόνος και πολλή προσπάθεια:
«Καὶ τοῦτο δὲ τὸ ἀεὶ ἔνδον καρδίας προσεύχεσθαι». λέγουν, «ὁμοίως δὲ καὶ τὰ τούτου ἐπέκεινα. οὐχ ἁπλῶς καὶ ὡς ἔτυχε καὶ διὰ βραχέος πόνου καὶ μικροῦ κατορθούται· εἴπερ ἄρα καὶ τοῦτο σπανίως ἔν τισι κατὰ ἀπόρρητον οἰκονομίαν εὕρηται· ἀλλὰ καὶ χρόνου μακροῦ καὶ καμάτου καὶ ἀγῶνος σωματικοῦ τε καὶ ψυχικοῦ καὶ βίας πολλῆς καὶ ἐπιτεταμένης πρὸς κατόρθωσιν δεῖται. Κατὰ γὰρ τὸ ἐπιβάλλον μέρος τῆς ἐλπιζομένης ἐν μεθέξει γενέσθαι ἡμῖν δωρεάς τε καὶ Χάριτος, ἀναλόγους τὸ κατὰ δύναμιν χρὴ καὶ τοὺς ὑπὲρ αὐτῆς ἀγῶνας καταβαλέσθαι καὶ τὰς ὥρας ἐπιμετρεῖν· ἡ δὲ ἐστι κατὰ τοὺς ἱεροδιδασκάλους τὸ ἐκβληθῆναι ἐκ τῶν τῆς καρδίας νόμων τὸν ἐχθρὸν καὶ κατοικῆσαι ἐναργῶς ἐν αὐτῇ τὸν Χριστόν.
Λέγει καὶ γὰρ ὁ ̔́Αγιος Ισαάκ· ὁ θέλων ἰδεῖν τὸν Κύριον, μηχανᾶται καθαρίσαι αὐτοῦ τὴν καρδίαν ἐν ἀδιαλείπτῳ μνήμῃ τοῦ Θεοῦ· καὶ οὕτως ἐν τῇ λαμπρότητι τῆς διανοίας αὐτοῦ ἐν πάσῃ ὥρα ὄψεται τὸν Κύριον.
Καὶ ὁ ̔́Αγιος Βαρσανούφιος· ἐὰν μὴ ἡ ἔσωθεν ἐργασία μετά γε Θεοῦ βοηθήσῃ τῷ ἀνθρώπῳ, ἐπὶ ματαίῳ πρὸς τὴν ἔξωθεν κοπιᾷ ἡ γὰρ ἐσωτέρα ἐργασία σὺν πόνῳ καρδίας φέρει την καθαρότητα, ἡ δὲ καθαρότης τὴν ἀληθινὴν τῆς καρδίας ἡσυχίαν· ἡ δὲ ἡσυχία αὕτη την ταπείνωσιν· ἡ δὲ ταπείνωσις κατοικητήριον Θεοῦ κατασκευάζει τὸν ἄνθρωπον· ἀπὸ δὲ τῆς κατοικήσεως ταύτης, συν τοῖς πάθεσιν οἱ δαίμονες ἐξορίζονται· καὶ γίνεται ὁ ἄνθρωπος οὕτω ναὸς τοῦ Θεοῦ πλήρης ἁγιάσματος, πλήρης φωτισμοῦ, καθαρότητός τε και Χάριτος. Μακάριος οὖν ἐκεῖνος, ὁ τὸν ἑαυτοῦ Κύριον ἐν ἀδύτοις καρδίας ἐνοπτριζόμενος, ἐκχέων τὴν ἑαυτοῦ δέησιν μετὰ κλαυθμοῦ ἐνώπιον τῆς αὐτοῦ ἀγαθότητος.
Καὶ ὁ ὅσιος Ιωάννης ὁ Καρπάθιος· πολλοῦ ἀγῶνος καὶ χρόνου χρεία ἐν ταῖς προσευχαῖς, ὅπως εύρωμεν ἐν τῇ ἀπαρενοχλήτῳ τῆς διανοίας καταστάσει έτερόν τινα ἐγκάρδιον οὐρανόν, ἔνθα οἰκεῖ ὁ Χριστός, ὡς φησὶν ὁ ̓Απόστολος· ἢ οὐκ ἐπιγινώσκετε, ὅτι Ίησοῦς Χριστὸς οἰκεῖ ἐν ὑμῖν; εἰ μήτι ἄρα ἀδόκιμοί έστε» (B΄ Koρ. 13, 5) ( Φιλοκαλία», Εκδ. «Αστέρος», Αθήνα, 1971, Τόμ. Δ΄, σελ. 251-252, κεφ. νβ΄).
[Μετάφραση]
Το να προσεύχεται κανείς αδιάλειπτα μέσα στην καρδιά, επίσης και τα πέρα από αυτό, δεν κατορθώνονται απλώς και ως έτυχε και με σύντομο και μικρό κόπο· μ’ όλο που κι αυτό μπορείς να το συναντήσεις σε κάποιες σπάνιες περιπτώσεις κατά απόρρητη θεία οικονομία. Αλλά για να κατορθωθεί αυτό χρειάζεται και μακρό χρονικό διάστημα και κόπο και αγώνα σωματικό και ψυχικό και βία πολλή και εντατική.
Γιατί ανάλογα με το μερίδιο της δωρεάς και της χάρης που ελπίζουμε να μετάσχουμε, πρέπει να καταβάλουμε και τους αγώνες γι’ αυτήν και να προσθέσουμε επιπλέον ώρες. Και αυτή, σύμφωνα με τους διδασκάλους των θείων, είναι το να εξοριστεί από τα μέρη της καρδιάς ο εχθρός και να κατοικήσει σ’ αυτήν φανερά ο Χριστός. Λέει σχετικά ο άγιος Ισαάκ: «Εκείνος που θέλει να δει τον Κύριο, επινοεί τρόπους να καθαρίσει την καρδιά του με την αδιάλειπτη μνήμη του Θεού. Κι έτσι μέσα στη λαμπρότητα της διάνοιάς του θα βλέπει κάθε στιγμή τον Κύριο».
Και ο άγιος Βαρσανούφιος: «Αν η εσωτερική εργασία μαζί με τη χάρη του Θεού δε βοηθήσει τον άνθρωπο, μάταια κοπιάζει με την εξωτερική. Η εσωτερική εργασία με πόνο καρδιάς φέρνει την καθαρότητα κι η καθαρότητα την αληθινή ησυχία της καρδιάς· η ησυχία αυτή φέρνει την ταπείνωση, κι η ταπείνωση κάνει τον άνθρωπο κατοικητήριο του Θεού. Από την κατοίκηση αυτή εξορίζονται τα πάθη και οι δαίμονες και γίνεται έτσι ο άνθρωπος ναός Θεού γεμάτος από αγιασμό, γεμάτος φωτισμό, καθαρότητα και χάρη.
Μακάριος λοιπόν εκείνος που βλέπει σαν μέσα σε καθρέφτη στα άδυτα της καρδιάς του τον Κύριο και ξεχύνει εμπρός στην αγαθότητα του με κλαυθμό τη δέηση του». Και ο όσιος Ιωάννης ο Καρπάθιος: «Χρειάζεται πολύς αγώνας και χρόνος στις προσευχές για να βρούμε στην ολότελα απαλλαγμένη από ενοχλήσεις κατάσταση της διάνοιας έναν άλλο καρδιακό ουρανό, όπου κατοικεί ο Χριστός, όπως λέει ο Απόστολος· «Ή δεν καταλάβατε ότι ο Ιησούς Χριστός κατοικεί μέσα σας; Εκτός βέβαια αν είστε αδόκιμοι» (Β΄ Κορ. 13, 50), (Μέθοδος και κανόνας ακριβής για όσους διαλέγουν την ησυχαστική ζωή. Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών, μετ. Αντώνιος Γαλίτης, εκδ. Το περιβόλι της Παναγίας, 1986, Ε΄ τόμος, σελ. 20-125).
Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ. «Υἱέ, δός μοι, σὴν καρδίαν…». (Ορθόδοξη αναφορά στην καρδιακή ή νοερά προσευχή του Ιησού).
Μετάφραση: Επιφανίου Ασσιώτη
Εκδόσεις: Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1978.
Ελληνική Πατρολογία 