Μπορείτε να διαβάσετε και το υπόλοιπο βιβλίο εδώ: Αββάς Αμμωνάς. Διηγήσεις – Επιστολές – Διδασκαλίες.
IV. ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΠΑΡΑΙΝΕΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΒΒΑ ΑΜΜΩΝΑ
1. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου αγαπητέ, έχοντας την πεποίθηση και την πίστη, ότι ο Κύριος μας Ιησούς Χριστός, μολονότι ήταν Θεός και είχε απερίγραπτη δόξα και μεγαλοσύνη, έγινε άνθρωπος για να τον έχουμε υπόδειγμα μας και να βαδίζουμε στα χνάρια του (πρβλ. Α΄ Πετρ. 2:21). Υπερβολικά ταπεινώθηκε για μας, παίρνοντας μορφή δούλου (πρβλ. Φιλιπ. 2:7), αψηφώντας μεγάλη φτώχεια και ντροπή, υπομένοντας πολλές και αισχρές προσβολές.
Όπως έχει γραφεί, «σαν πρόβατο οδηγήθηκε στη σφαγή, και σαν το αρνί που παραμένει άφωνο μπροστά σ’ αυτόν που το κουρεύει, έτσι κι αυτός δεν ανοίγει το στόμα του. Καταδικάστηκε σε ταπεινωτικό θάνατο και του αρνήθηκαν τη δίκαιη κρίση» [ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη καὶ ὡς ἀμνὸς ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτὸν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα] (Ησ. 53:7-8. Πραξ. 8:32-33). Θανατώθηκε με πολλούς εξευτελισμούς για χάρη μας, ώστε κι εμείς, σύμφωνα με την εντολή του, πρόθυμα να υπομένουμε για τις αμαρτίες μας τις δίκαιες ή άδικες προσβολές, τους εξευτελισμούς, την περιφρόνηση, τις καταλαλιές, το μαστίγωμα μέχρι θανάτου, που θα μας έκανε οποιοσδήποτε άνθρωπος.
Σε τέτοιες περιπτώσεις κι εσύ καθόλου να μην αντιμιλάς, όπως το πρόβατο που οδηγείται στη σφαγή και όπως το άλαλο ζώο. Καλύτερα να προσεύχεσαι, αν μπορείς. Κι αν δεν μπορείς, να σωπαίνεις τελείως με πολλή ταπείνωση.
2. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, πιστεύοντας πως οι προσβολές, οι ατιμώσεις και οι εξευτελισμοί, που υπομένεις για τον Κύριο, σου προξενούν μεγάλο κέρδος και σου εξασφαλίζουν την ψυχική σωτηρία.
Πρόθυμα, λοιπόν, και ατάραχα να τις σηκώνεις, με την εξής σκέψη: “Μου αξίζουν και χειρότερα για τις αμαρτίες μου. Άλλωστε, είναι μεγάλο πράγμα για μένα το ότι αξιώνομαι να πάθω και να υποφέρω κάτι για τον Κύριο. Ίσως έτσι, με τις πολλές θλίψεις και ατιμώσεις, να μιμηθώ κάπως τα παθήματα του Θεού μου”.
Και όποτε θυμάσαι εκείνους που σε λύπησαν, να προσεύχεσαι ολόψυχα και ειλικρινά γι’ αυτούς, γιατί σου προξένησαν μεγάλη ωφέλεια. Ποτέ μη σκεφθείς κάτι εναντίον κανενός. Απεναντίας, αν κάποιος σε τιμά ή σε επαινεί, να λυπάσαι και να προσεύχεσαι, για να φυλαχθείς από τον κίνδυνο που εγκυμονεί αυτό.
Παρόμοια να προσεύχεσαι, για να φυλαχθείς και από κάθε πράγμα που προκαλεί δόξα ή υπεροχή, μέχρι και το πιο ασήμαντο. Να παρακαλάς τον Θεό από τα βάθη της ψυχής σου, με επιμονή και ειλικρίνεια, να διώξει μακριά σου τέτοιους κινδύνους, με τη σκέψη ότι είσαι ανάξιος και αδύναμος. Πάντοτε να αναζητάς με επιμέλεια τους πιο ταπεινούς τρόπους και τα πιο ταπεινά μέσα. Αυτά να σε οδηγούν στο να ζεις με πένθος, ταπείνωση και ανυποληψία, σαν να έχεις σχεδόν πεθάνει και νεκρωθεί για τον κόσμο τούτο, σαν να είσαι ο τελευταίος και ο πιο αμαρτωλός απ’ όλους, Αυτά αποτελούν μεγάλα κέρδη για την ψυχή σου.
3. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, ώστε σαν φοβερό θάνατο και ψυχική απώλεια και αιώνια κόλαση να μισήσεις και να αποστραφείς τη φιλαρχία, τη φιλοδοξία, την επιθυμία τιμών και επαίνων από τους ανθρώπους, τη σκέψη ότι κάτι είσαι ή ότι κατόρθωσες κάποιαν αρετή ή ότι είσαι καλύτερος από κάποιον άλλον ή έστω ίσος με κάποιον άλλον.
Να μισήσεις, επίσης, την παραμικρή αισχρή επιθυμία και σαρκική ηδονή, το να κοιτάξεις άνθρωπο χωρίς ανάγκη, το ν’ αγγίξεις ξένο σώμα χωρίς ανάγκη, το να ρωτήσεις κάποιον “Πού είναι αυτό;” χωρίς ανάγκη, το να φας λίγο ή και ελάχιστα χωρίς ανάγκη.
Αν προσέχεις και ασφαλίζεσαι στις λεπτομέρειες, δεν θα πέσεις σε μεγάλα σφάλματα, ούτε καν θα πειραστείς. Απεναντίας, αν δεν προσέχεις στα μικρά, κινδυνεύεις να πέσεις σιγά-σιγά και στα μεγάλα.
4. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, ώστε με ειλικρίνεια να προσεύχεσαι για τη συγχώρηση των αμαρτιών σου. Με κάθε τρόπο να επιδιώκεις τη σωτηρία της ψυχής σου και τη βασιλεία των ουρανών. Δυναμικά να προσπαθείς και με σκέψεις ταπεινές και με λόγια ταπεινά και με έργα ταπεινά και με ενδύματα ταπεινά και με διαγωγή ταπεινή να εξευτελίζεις τον εαυτό σου σαν κοπριά και χώμα και στάχτη, σαν τελευταίο απ’ όλους και σαν δούλο όλων.
Να πιστεύεις παντοτινά, ολόψυχα και αληθινά ότι είσαι ο χειρότερος και ο αμαρτωλότερος χριστιανός και ότι βρίσκεσαι μακριά από κάθε αρετή. Συγκρίνοντας τον εαυτό σου με οποιονδήποτε άλλο χριστιανό, να θεωρείς ότι είσαι χώμα και στάχτη (Γεν. 18:27), ότι όλη η αρετή σου είναι σαν ρούχο ρυπαρό (Ησ. 64:6), ότι δεν θα σωθείς χωρίς το πολύ έλεος και τη χάρη του Θεού, ότι προορίζεσαι μάλλον για την αιώνια κόλαση παρά για την αιώνια ζωή και ότι, γεμάτος καθώς είσαι από αμαρτίες, δεν θα τολμήσεις να σηκώσεις το κεφάλι σου, όταν ο Θεός θα θελήσει να σε κρίνει.
Έχοντας έτσι στην ψυχή σου πένθος και ταπείνωση και περιμένοντας καθημερινά τον θάνατο, να κραυγάζεις επίμονα στον Θεό, ζητώντας του να διορθώσει την ψυχή σου με το πολύ έλεος του και να σε σπλαχνιστεί. Να νιώθεις τον εαυτό σου τόσο αποκαμωμένο από τη λύπη και τους στεναγμούς, ώστε ποτέ να μη χαίρεσαι, ούτε να γελάς, αλλά πάντοτε το γέλιο σου να μεταβάλλεται σε πένθος και η χαρά σου σε λύπη (πρβλ. Ιακ. 4:9). Και ζώντας πάντοτε σκυθρωπός, να λες: «Η ψυχή μου είναι γεμάτη από πόνο» (πρβλ. Ψαλμ. 37:8).
5. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, θεωρώντας τον χειρότερο και αμαρτωλότερο από κάθε άλλον χριστιανό. Να έχεις πάντοτε στην ψυχή πένθος, ταπείνωση και πολλούς στεναγμούς. Να είσαι πάντοτε σιωπηλός και να μη μιλάς. Να συλλογίζεσαι το αιώνιο σκοτάδι και όσους θα καταδικαστούν να βασανίζονται εκεί. Να θεωρείς τον εαυτό σου προορισμένο μάλλον γι’ αυτή την κατάσταση παρά για τη ζωή, καθώς σου αξίζει μια τέτοια τιμωρία.
Από τώρα, όσο υπάρχει καιρός μετάνοιας και απαλλαγής από τις φοβερές εκείνες και μεγάλες τιμωρίες, βάζοντας με τον νου σου πως έχεις ήδη πεθάνει και βρίσκεσαι εκεί, βιάσου να προλάβεις το αδιάλειπτο εκείνο πένθος και το κλάμα και την πολλή σκυθρωπότητα και κατήφεια.
Ζήτα για τον εαυτό σου, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, κόπους και μόχθους ψυχής και σώματος. Μ’ αυτούς ν’ αγωνίζεσαι ακατάπαυστα, για να λυτρωθείς από τις αμαρτίες σου.
Το σώμα, όσο μπορείς, να το απασχολείς συνεχώς με εργόχειρα, νηστείες και πολλές άλλες ταπεινωτικές εργασίες, σύμφωνα με το θέλημα του Θεού, εκπληρώνοντας το «να είσαι ο τελευταίος απ’ όλους και ο δούλος όλων» (πρβλ. Μαρκ. 9:35. 10:44).
Την ψυχή, όσο μπορείς, να την απασχολείς πάντοτε και αδιάλειπτα με τη μελέτη των Γραφών, παρακινώντας την, στα μικρά διαλείμματα της μελέτης, να στενάζει και να προσεύχεται επίμονα. Έτσι ο νους σου θα είναι συνεχώς συγκεντρωμένος και οι δαίμονες δεν θα βρίσκουν ευκαιρία να σπέρνουν πονηρούς λογισμούς στην καρδιά σου.
6. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, πιστεύοντας ότι ο Κύριος για χάρη μας πέθανε και αναστήθηκε και μας εξαγόρασε με το αίμα Του. Επομένως κι εμείς δεν πρέπει να ζούμε πια για τον εαυτό μας, αλλά για τον Κύριο, που πέθανε και αναστήθηκε για μας (Β΄. Κορ. 5:15). Πρόσεχε τον εαυτό σου, έχοντας την πεποίθηση και την πίστη ότι βρίσκεσαι πάντοτε μπροστά στα μάτια του. Να αισθάνεσαι ότι πέθανες και έφυγες απ’ αυτόν τον κόσμο, ότι στέκεσαι και παραμένεις μπροστά του πάντοτε.
7. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, ώστε, σαν δούλος που ακολουθεί τον κύριο του με φόβο και τρόμο και πολλή ταπείνωση, μη φεύγοντας από κοντά του και υπακούοντας πρόθυμα στο θέλημα του, έτσι κι εσύ, είτε στέκεσαι, είτε κάθεσαι, είτε μόνος είσαι, είτε με κάποιον άλλο, να ενεργείς σωματικά και ψυχικά με φόβο και τρόμο μεγάλο, σαν να βρίσκεσαι μπροστά στον Θεό.
Πάντοτε το σώμα και η ψυχή σου να είναι γεμάτα φόβο και τρόμο. Όσο μπορείς, κράτα τον νου σου καθαρό από ρυπαρούς λογισμούς και κάθε κατάκριση. Να στέκεσαι μπροστά σ’ Εκείνον, που σε βλέπει, με βαθιά ταπεινοφροσύνη, πραότητα, ντροπή και σύνεση. Για τις αμαρτίες σου, μην τολμάς καθόλου να σηκώσεις το κεφάλι σου.
8. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, σαν να στέκεσαι και να παραμένεις πάντοτε μπροστά στον Θεό, έτοιμος να υπακούσεις στο θέλημα του με πολλή προθυμία και πίστη, είτε στη ζωή σε οδηγήσει αυτό, είτε στον θάνατο, είτε σε οποιαδήποτε θλίψη. Πρόσεχε τον εαυτό σου, σαν να περιμένεις πάντοτε ότι θα σε βρουν μεγάλοι και φοβεροί πειρασμοί, μεγάλες και φοβερές θλίψεις και βάσανα και φοβερός θάνατος.
9. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, ώστε, σε καθετί που θα σου συμβεί, σε κάθε λόγο ή έργο ή σκέψη, να μη ζητήσεις καθόλου την ικανοποίηση του δικού σου θελήματος. Να αναζητάς με επιμέλεια το θέλημα του Θεού. Να ποθείς την εκπλήρωση του με τελειότητα, ακόμα κι αν φαίνεται ότι προξενεί θλίψη ή θάνατο. Γιατί «η εντολή του, οδηγεί στην αιώνια ζωή» (Ιω. 12:50).
10. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, με τη σκέψη ότι βρίσκεσαι πάντοτε μπροστά στον Θεό, ώστε να μην κάνεις τίποτα χωρίς τη γνώμη του. Είτε να φας θέλεις, είτε να πιείς, είτε να κοιμηθείς, είτε να συναντήσεις κάποιον, είτε να κάνεις οτιδήποτε, πρώτα να εξετάζεις αν αυτό είναι σύμφωνα με το θέλημα του Θεού και μετά να το κάνεις, όπως πρέπει, μπροστά του. Έτσι, με όλα σου τα λόγια και τα έργα θα τον δοξολογείς, και με τον τρόπο αυτό θα έχεις στενή σχέση και ενότητα μαζί του.
11. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, γνωρίζοντας ότι έχει γραφεί: «Είμαστε τιποτένιοι δούλοι, κάνουμε αυτό που οφείλουμε να κάνουμε» (πρβλ. Λουκ. 17:10). Έτσι, οποιοδήποτε πνευματικό έργο δεν θα το κάνεις σαν μισθωτός αλλά σαν πραγματικά τιποτένιος δούλος, με πολλή ταπεινοφροσύνη, και σαν χρεώστης μεγάλου χρέους.
Ότι κι αν κάνεις, να πιστεύεις ότι οφείλεις ακόμα πολλά, ώσπου να εξοφλήσεις το χρέος σου, και ότι με την αμέλεια σου προσθέτεις σχεδόν καθημερινά αμαρτίες στις προηγούμενες. Γιατί «όποιος ξέρει να κάνει το καλό και δεν το κάνει, αμαρτάνει» (Ιακ. 4:17). Για τις θεϊκές εντολές στις οποίες υστερείς, πρέπει να στενάζεις πάντοτε και να ικετεύεις τον Θεό επίμονα και αδιάλειπτα, προκειμένου να συγχωρήσει τις αμαρτίες σου, ως πολυέλεος και φιλάνθρωπος, και να σε σπλαχνιστεί.
12. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, ώστε αν για οποιονδήποτε λόγο δοκιμάσεις θλίψη, ή λύπη, ή θυμό, να σωπάσεις, μη λέγοντας τίποτα το ανάρμοστο, ώσπου να ηρεμήσει πρώτα η καρδιά σου, και τότε να μιλήσεις στον αδελφό (που σου προξένησε τη θλίψη).
Αν, πάλι, είναι ανάγκη να ελέγξεις τον αδελφό, και τον βλέπεις οργισμένο ή αναστατωμένο, μην του πεις τίποτα, για να μην οργιστεί και ταραχθεί περισσότερο.
Αν, όμως, δεις ότι και εσύ και εκείνος βρίσκεστε σε απόλυτη ηρεμία και πραότητα, τότε πια μίλησε του, όχι πάντως ελέγχοντας τον, αλλά υπενθυμίζοντάς του (το σφάλμα του) με πολλή ταπεινοφροσύνη και πραότητα, ώστε να μη βγει οργισμένος λόγος από το στόμα σου.
Να αγωνίζεσαι πάντοτε με την πεποίθηση και την πίστη ότι βρίσκεσαι μπροστά στα μάτια του Θεού και ότι πάντοτε τον βλέπεις. Να τον φοβάσαι και να τον τρέμεις, γνωρίζοντας ότι μπροστά στην άρρητη δόξα και μεγαλοσύνη του είσαι σαν ανύπαρκτος, σαν χώμα και στάχτη και σαπίλα και σκουλήκι.
13. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, πιστεύοντας ότι ο Κύριος, ενώ ήταν πλούσιος (σε θεία δύναμη), για χάρη μας πέθανε και αναστήθηκε και μας εξαγόρασε με το αίμα του. Εφόσον, λοιπόν, σε αγόρασε ο Θεός πληρώνοντας το τίμημα (πρβλ. Α΄. Κορ. 6:20), να μη ζεις πια για τον εαυτό σου (πρβλ. Β΄. Κορ. 5:15), αλλά για τον Κύριο. Να είσαι τέλειος δούλος του σε όλα και να έχεις απόλυτη απάθεια. Όπως ένα πολύ ήμερο ζώο υποτάσσεται χωρίς αντίρρηση στον αφέντη του, έτσι να υποτάσσεσαι κι εσύ πάντοτε στον Θεό.
Να είσαι τελείως νεκρωμένος ως προς τα ανθρώπινα πάθη και κάθε ηδονή. Να μην έχεις κανένα δικό σου θέλημα, καμιά δική σου επιθυμία. Απεναντίας, με όλο σου το θέλημα και μ’ όλη σου την επιθυμία να εκπληρώνεις πάντοτε το θέλημα του Θεού. Έτσι, ποτέ δεν θα θεωρήσεις τον εαυτό σου ελεύθερο ή αυτεξούσιο, αλλά θα λες πως είσαι δούλος του Θεού, που πρέπει να υποτάσσεται στο θέλημα του και να το ακολουθεί.
Να προσέχεις τον εαυτό σου, περιμένοντας καθημερινά την επέλευση πειρασμών, είτε θανάτου είτε θλίψεων και μεγάλων κινδύνων, ώστε να τους υπομένεις πρόθυμα και ατάραχα με τη σκέψη: «Για να μπούμε στη βασιλεία των ουρανών, πρέπει να περάσουμε από πολλές θλίψεις» (Πραξ. 14:22).
14. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, με τη σκέψη ότι βρίσκεσαι πάντοτε μπροστά στον Θεό, ώστε ότι κι αν σου συμβεί, ότι κι αν κάνεις, ότι κι αν σκεφθείς, καθόλου να μην επιδιώξεις το δικό σου θέλημα ή τη δική σου ανάπαυση, αλλά το θέλημα του Θεού με πιστότητα και τελειότητα. Μολονότι αυτό φαίνεται δύσκολο, είναι αλήθεια ότι σου ανοίγει τη βασιλεία των ουρανών και σου εξασφαλίζει το στεφάνι της αιώνιας ζωής. Να ποθείς ολόψυχα, λοιπόν, το θέλημα του Θεού και να το εκπληρώνεις πάντοτε, πιστεύοντας μ’ όλη σου την καρδιά ότι αυτό σε συμφέρει πάνω από κάθε ανθρώπινη φρόνηση. Γιατί «ότι ορίζει ο Κύριος, οδηγεί στην αιώνια ζωή» (πρβλ. Ιω. 12:50), και όσοι τον αγαπούν «δεν θα στερηθούν κανένα αγαθό» (Ψαλμ. 33:11).
15. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, με τη σκέψη ότι βρίσκεσαι πάντοτε μπροστά στον Θεό, ώστε να μην κάνεις τίποτα χωρίς τη γνώμη του. Αν θέλεις να κάνεις κάτι, να εργαστείς, ή να πεις ακόμα και τον παραμικρό λόγο, ή να συναντήσεις κάποιον, ή να κοιμηθείς, ή να κάνεις οτιδήποτε άλλο, πρώτα να εξετάσεις αν υπάρχει εύλογη ανάγκη, ή αν είναι θέλημα του Θεού να γίνει αυτό. Να απευθύνεσαι έτσι στον Θεό με φόβο και τρόμο μεγάλο, έχοντας μαζί του ειλικρινή σχέση και κοινωνία.
Αλλά και σε όλα τα λόγια και τα έργα σου να καταφεύγεις σ’ Εκείνον. Και αν διαπιστώσεις ότι έπραξες κάτι αντίθετο μ’ αυτές εδώ τις αρχές, αγωνίσου να μετανοήσεις. Να λυπάσαι και να προσεύχεσαι στον Θεό να σε βοηθήσει, ώστε με την αυτοεξέταση να κατορθώσεις να μην ξανασφάλεις σύντομα.
16. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, με τη σκέψη ότι βρίσκεσαι πάντοτε μπροστά στον Θεό, ώστε να μην ελπίζεις τίποτε από κανέναν, παρά μόνο απ ̓ Αυτόν με πίστη.
Κι αν έχεις κάποιαν ανάγκη, ικέτευε τον Θεό να την ικανοποιήσει, σύμφωνα με το θέλημα του.
Για όσα σου προσφέρουν, πάντοτε να τον ευχαριστείς, σαν να σου τα πρόσφερε ο ίδιος.
Αν, πάλι, στερηθείς κάτι, εφόσον καθόλου δεν ελπίζεις σε άνθρωπο, ούτε να λυπηθείς, έστω και λίγο, ούτε να βαρυγγωμήσεις εναντίον κανενός, αλλά να σηκώσεις τη στέρηση πρόθυμα και ατάραχα, πιστεύοντας ότι για τις αμαρτίες σου, σού αξίζει να δοκιμάσεις πολλές θλίψεις.
Ο Θεός όμως, αν θελήσει να σ’ ελεήσει, μπορεί και με το λίγο και με το τίποτα να ικανοποιήσει κάθε σου ανάγκη.
17. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, ώστε να μην παίρνεις και να μη δέχεσαι κάτι, αν δεν έχεις τη συνειδησιακή βεβαιότητα ότι σου το προσφέρει ο Θεός. Να δέχεσαι εκείνα που βλέπεις ότι προήλθαν από τίμια εργασία και αποκτήθηκαν με απόλυτη ειρήνη και αγάπη.
Απεναντίας, όσα βλέπεις ότι προήλθαν από αδικία και αποκτήθηκαν με διαμάχη, δόλο και απάτη, αυτά να τα απομακρύνεις και να τα απορρίπτεις με τη σκέψη πως «είναι καλύτερα να έχει κανείς μικρή περιουσία με φόβο Κυρίου, παρά πολλά υλικά αγαθά με αδικία» (πρβλ. Παροιμ. 15:16. 29α).
18. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, θεωρώντας σπουδαίο αγώνισμα και άσκηση σου τη διαρκή σιωπή, την προσπάθεια να μη μιλάς καθόλου, να μη λες το παραμικρό, ούτε καν να ρωτάς κάποιον “Πού είναι αυτό;”, ή “Τι είναι εκείνο;”. Αν χρειαστεί να πεις κάτι, να αναλογιστείς πρώτα αν υπάρχει εύλογη ανάγκη και αν είναι θέλημα Θεού να γίνει αυτό, και τότε να μιλήσεις. Σε τέτοια περίπτωση ο λόγος αξίζει περισσότερο από τη σιωπή.
Την αιτία για την οποία θέλεις να μιλήσεις, να την αναφέρεις στον Θεό, κι έτσι πια, με τη σκέψη ότι υπηρετείς το θείο θέλημα, άνοιξε το στόμα σου και πες λόγο Θεού, μιλώντας λίγο ή πολύ με μεγάλη ταπεινοφροσύνη και πραότητα.
Και καθώς θα μιλάς, να τιμάς και να σέβεσαι τον συνομιλητή σου, τόσο με την έκφραση του προσώπου σου, όσο και με τη διάθεση της ψυχής σου.
Αν συναντήσεις κάποιον, αφού του πεις ένα-δυο λόγια με αγάπη, να σωπάσεις. Κι αν σε ρωτήσουν κάτι το αναγκαίο, υπάκουσε και απάντησε, αλλά τίποτα περισσότερο.
19. Πρόσεχε με ακρίβεια τον εαυτό σου, ώστε, όπως εγκρατεύεσαι από την πορνεία, έτσι να εγκρατεύεσαι και από τις επιθυμίες της οράσεως, της ακοής και της γεύσεως.
Τα μάτια σου να είναι προσηλωμένα μόνο στη δουλειά σου. Να μη σηκώνονται για να παρατηρήσουν οτιδήποτε άλλο, χωρίς εύλογη ανάγκη. Καθόλου να μην κοιτάξεις γυναίκα ή άνδρα με ωραίο πρόσωπο, αν δεν είναι απολύτως απαραίτητο.
Μην επιτρέπεις στ’ αυτιά σου ν’ ακούνε επικριτικά ή ανώφελα λόγια.
Το στόμα σου να είναι πάντοτε κλειστό.
Αν κάνεις έτσι, θα σ’ ελεήσει ο Κύριος και Θεός, στον οποίο ανήκουν η δόξα και η εξουσία στους απέραντους αιώνες. Αμήν.
Αββάς Αμμωνάς. Διηγήσεις – Επιστολές – Διδασκαλίες. Ιερά Μονή Παρακλήτου, Ωρωπός Αττικής, 2015. Έκδοση έκτη, αναθεωρημένη.
Ελληνική Πατρολογία 