Μπορείτε να διαβάσετε το υπόλοιπο βιβλίο εδώ : Όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης. Κλίμαξ.
Πρόλογος
Διάφορα συνέδρια, συμβούλια και συμπόσια συγκροτούνται συχνά στις μέρες μας. Τα θέματα τους ποικίλα: από τις υψηλότερες αξίες του πολιτισμού μέχρι τη «νομιμοποίηση» στυγερών εγκλημάτων.
Ο όσιος Κασσιανός περιγράφει σ’ ένα κείμενο του («Επιστολή προς Λεόντιον ηγούμενον») μια ιερή σύναξη οσίων πατέρων, που έγινε στην αιγυπτιακή έρημο στα μέσα του 4ου αιώνα. Θέμα της η αρετή και η σωτηρία και συμπέρασμα της, ότι μεγαλύτερη απ’ όλες τις αρετές είναι η διάκριση.
Διάκριση λέγεται η ικανότητα να διαπιστώνει κανείς την αλήθεια, να κρίνει με δικαιοσύνη, ν’ αποφασίζει σύμφωνα με το θέλημα του Θεού και να ενεργεί σε κάθε περίσταση με αγάπη, από αγάπη και για την αγάπη του Θεού και του πλησίον.
Στην αρετή της διακρίσεως, την «αρετή των αρετών», είναι αφιερωμένος ένας από τους σπουδαιότερους λόγους της «Κλίμακος» του οσίου Ιωάννη του Σιναΐτη. Απ’ αυτόν τον βαθύ λόγο ανθολογήσαμε ορισμένα εκλεκτά αποσπάσματα και τα προσφέρουμε σ’ ελεύθερη νεοελληνική απόδοση, ώστε, και όσοι από τους αδελφούς μας που ζουν στον κόσμο δεν έχουν εξοικειωθεί με την ασκητική ορολογία, να πάρουν μια γεύση του θαυμάσιου κειμένου.
Στο λόγο προβάλλονται περιπτώσεις πλάνης από το δρόμο της σωτηρίας, δυνατότητες εμφανίσεως παθών με μορφή αρετών, τρόποι συμπλοκής παθών και αρετών μεταξύ τους, χαρακτηριστικά γνωρίσματα γνησιότητας των αρετών, μέθοδοι διερευνήσεως του θείου θελήματος και διαγνώσεως των δαιμονικών επηρειών.
Γενικά, τονίζεται η αρετή της διακρίσεως ως ασφαλής και αναγκαία πυξίδα στο επικίνδυνο πέλαγος της επίγειας ζωής.
ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ
Η διάκριση
Φοβερό είναι το πέλαγος που διαπλέουμε. Φοβερό και γεμάτο σκοπέλους, δίνες, υφάλους, θηρία, πειρατές, κύματα και ανεμοστρόβιλους. Σκόπελος είναι ο άγριος κι αιφνίδιος θυμός. Δίνη είναι η απελπισία που κυκλώνει το νου και τον τραβάει στο βυθό της απογνώσεως. Ύφαλος είναι η άγνοια, που θεωρεί το κακό για καλό. Θηρίο είναι το βαρύ και άγριο σώμα. Πειρατές είναι οι φοβεροί δαίμονες της κενοδοξίας, που ληστεύουν τον πνευματικό πλούτο. Κύμα είναι η κοιλιά, που με τη γαστριμαργία εξογκώνεται και μας ρίχνει με ορμή στα σαρκικά πάθη. Ανεμοστρόβιλος είναι η υπερηφάνεια, που άλλοτε μας ανεβάζει στον ουρανό κι άλλοτε μας καταποντίζει στην άβυσσο.
*
Όπως το φίδι δεν μπορεί ν’ αποβάλει το παλαιό δέρμα χωρίς να περάσει από στενή τρύπα, έτσι κι εμείς δεν μπορούμε ν’ απαλλαγούμε από τον παλαιό άνθρωπο χωρίς να περάσουμε από τον στενό και δύσκολο δρόμο της νηστείας και του εξευτελισμού.
*
Όπως τα πολύσαρκα πουλιά δεν μπορούν να πετάξουν στον ουρανό, έτσι κι εκείνος που τρέφει και περιποιείται τη σάρκα του, δεν μπορεί να υψωθεί πνευματικά.
*
Όπως ο ξεραμένος βόρβορος δεν ικανοποιεί τους χοίρους, έτσι και η μαραμένη σάρκα δεν ικανοποιεί τους δαίμονες.
*
Όπως τα πολλά ξύλα πνίγουν τη φωτιά και δημιουργούν καπνό, έτσι και η υπερβολική λύπη θολώνει και σκοτίζει την ψυχή.
*
Όπως ο τυφλός τοξότης χάνει το στόχο του, έτσι αποτυχαίνει στη ζωή του όποιος αντιλέγει στον πνευματικό του πατέρα.
*
Όπως το κατεργασμένο σίδερο μπορεί να διαμορφώσει το ακατέργαστο, έτσι κι ο ζηλωτής και θερμός μπορεί να σώσει τον ράθυμο και ψυχρό.
*
Όπως τ’ αυγά που θερμαίνονται ζωογονούνται, έτσι κι οι αμαρτωλοί λογισμοί που δεν φανερώνονται στην εξομολόγηση, μετατρέπονται σε αμαρτωλά έργα.
*
Όπως τ’ άλογα που τρέχουν στον ιππόδρομο συναγωνίζονται μεταξύ τους, έτσι στην καλή συνοδεία ο ένας αδελφός παρακινεί στον αγώνα τον άλλο.
*
Όπως τα σύννεφα κρύβουν τον ήλιο, έτσι κι οι πονηρές σκέψεις σκοτίζουν το νου.
*
Όπως ο μελλοθάνατος δεν ασχολείται με τις θεατρικές παραστάσεις, έτσι κι εκείνος που πραγματικά πενθεί, αποφεύγει την καλοπέραση.
*
Όπως ο φτωχός, βλέποντας τους βασιλικούς θησαυρούς, νιώθει περισσότερο τη φτώχεια του, έτσι κι εκείνος που μελετάει τις αρετές των μεγάλων οσίων, αποκτάει πιο ταπεινό φρόνημα.
*
Όπως το σίδερο έλκεται από το μαγνήτη, έτσι κι εκείνος που χρόνισε στα πάθη, έλκεται απ’ αυτά και χωρίς να το θέλει.
*
Όπως το λάδι γαληνεύει τη θάλασσα, έτσι και η νηστεία κατευνάζει τις διεγέρσεις του σώματος.
*
Όπως το νερό που πιέζεται ανεβαίνει ψηλά, έτσι και η ψυχή που δοκιμάζεται, υψώνεται προς το Θεό.
*
Όπως εκείνος που κρατάει αρώματα, προδίδεται, και χωρίς να το θέλει, από την ευωδία, έτσι κι όποιος έχει μέσα του το Άγιο Πνεύμα, προδίδεται από τα λόγια και την ταπείνωση του.
*
Όπως ο ήλιος φανερώνει το χρυσάφι που λάμπει, έτσι και η αρετή φανερώνει τον άνθρωπο που την έχει.
*
Όπως ο άνεμος ταράζει τη θάλασσα, έτσι και ο θυμός ταράζει το νου.
*
Όπως δεν πολυορέγεται κανείς φαγητά που ποτέ δεν γεύθηκε, έτσι νιώθουν ελαφρότερους και σπανιότερους σαρκικούς πειρασμούς οι αγνοί στο σώμα.
*
Όπως οι κλέφτες αποφεύγουν το σπίτι που φυλάγεται από οπλισμένους φρουρούς, έτσι και οι νοητοί ληστές, οι δαίμονες, αποφεύγουν την προσευχόμενη ψυχή.
*
Όπως είναι αδύνατο η φωτιά να γεννήσει χιόνι, έτσι είναι αδύνατο και η απόλαυση της πρόσκαιρης δόξας να γεννήσει την απόλαυση της αιώνιας.
*
Όπως μια σπίθα μπορεί να κάψει ολόκληρο δάσος, έτσι και μια ενάρετη πράξη μας μπορεί να καλύψει πλήθος αμαρτιών.
*
Όπως χωρίς όπλο δεν μπορεί κανείς να σκοτώσει θηρίο, έτσι και χωρίς ταπείνωση δεν μπορεί να νικήσει το θυμό.
*
Όπως είναι αδύνατο να ζήσει κανείς χωρίς τροφή, έτσι είναι αδύνατο να δείξει την παραμικρή αμέλεια αυτός που ποθεί τη σωτηρία του.
*
Όπως η ακτίνα, που μπαίνει από μια μικρή τρύπα μέσα στο σπίτι, φωτίζει τόσο, ώστε να φαίνεται ακόμα και η λεπτή σκόνη, έτσι κι ο φόβος του Θεού, που μπαίνει μέσα στην καρδιά, φανερώνει όλα τ’ αμαρτήματα μας.
*
Όπως δεν ξεφεύγουν τον κίνδυνο και πιάνονται εύκολα τα καβούρια, που βαδίζουν πότε μπροστά και πότε πίσω, έτσι δεν προοδεύουν και δεν ωφελούνται οι άνθρωποι που άλλοτε γλεντούν και άλλοτε πενθούν.
*
Όπως εύκολα κλέβονται οι κοιμισμένοι, έτσι εύκολα χάνουν την αρετή όσοι την ασκούν μέσα στον κόσμο.
*
Όπως γρήγορα κατασπαράζεται όποιος, ενώ παλεύει με λιοντάρι, στρέφει αλλού το βλέμμα, το ίδιο παθαίνει κι όποιος, ενώ παλεύει με τη σάρκα, ταυτόχρονα την αναπαύει.
*
Όπως κινδυνεύουν να πέσουν όσοι ανεβαίνουν σε σάπια σκάλα, έτσι κινδυνεύουν όσοι απολαμβάνουν κοσμικές δόξες, τιμές και εξουσίες.
*
Όπως είναι αδύνατο να μη σκέφτεται ο πεινασμένος το ψωμί, έτσι είναι απίθανο να μη συλλογίζεται το θάνατο και την κρίση αυτός που αγωνίζεται να σωθεί.
*
Όπως το νερό σβήνει τα γράμματα, έτσι και το δάκρυ σβήνει τις αμαρτίες.
*
Όπως μερικοί που δεν έχουν νερό, σβήνουν με άλλους τρόπους τα γράμματα, έτσι και οι ψυχές που δεν έχουν δάκρυα, σβήνουν τις αμαρτίες τους με τη λύπη και τους στεναγμούς.
*
Όπως ή πολλή κοπριά γεννάει πολλά σκουλήκια, έτσι κι από τα πολλά φαγητά γεννιούνται πολλές σαρκικές πτώσεις, πολλοί πονηροί λογισμοί και πολλά αισχρά όνειρα.
*
Όπως δεν μπορεί να βαδίζει όποιος έχει δεμένα τα πόδια, έτσι δεν μπορεί ν’ ανεβεί στον ουρανό ο δούλος της φιλαργυρίας.
*
Όπως είναι αδύνατο να περπατήσει ο νεκρός, έτσι είναι αδύνατο να σωθεί ο απελπισμένος.
*
Όποιος, ενώ δεν έχει πίστη, κάνει το καλό, μοιάζει μ’ εκείνον που αντλεί νερό και το χύνει σε τρύπιο πιθάρι.
*
Όπως το πλοίο που έχει καλό καπετάνιο, φτάνει με τη βοήθεια του Θεού σώο στο λιμάνι, έτσι και η ψυχή που έχει καλό πνευματικό οδηγό, εύκολα ανεβαίνει στον ουρανό, έστω κι αν είχε πολλές αμαρτίες.
*
Όπως δεν μπορεί εκείνος που ασθένησε βαριά να γιατρευτεί μέσα σε μια στιγμή, έτσι δεν είναι δυνατό να νικήσουμε αμέσως ένα πάθος.
*
Όπως ζημιώνονται όσοι δίνουν χρυσάφι και παίρνουν λάσπη, έτσι ζημιώνονται όσοι χωρίς σοβαρό λόγο φανερώνουν στους άλλους τις πνευματικές τους εμπειρίες και καταστάσεις.
*
Όπως δεν αρμόζει να πάει σε γάμο κάποιος που μόλις κήδεψε τον πατέρα του, έτσι δεν αρμόζει να ζητάει πρόσκαιρη κοσμική δόξα όποιος πενθεί για τις αμαρτίες του.
*
Πολλοί έλαβαν σύντομα τη συγχώρηση των αμαρτιών τους, όχι όμως και την απάθεια, γιατί αυτή απαιτεί μακροχρόνιο αγώνα και πόθο και θεία βοήθεια.
*
Οι δαίμονες μας πολεμούν, είτε εξαιτίας της αμέλειας μας, είτε εξαιτίας της υπερηφάνειας μας, είτε επειδή μας φθονούν.
*
Στην αρχή οι δαίμονες προσπαθούν να μας εμποδίσουν να κάνουμε το καλό. Αν νικηθούν στην προσπάθεια αυτή, αγωνίζονται να πετύχουν να μην το κάνουμε με τρόπο θεάρεστο. Αν και σ’ αυτό το στάδιο αποτύχουν, έρχονται ύπουλα και προσπαθούν να μας ρίξουν στην κενοδοξία, λέγοντάς μας πως είμαστε ενάρετοι.
*
Κανείς να μην προφασιστεί αδυναμία στην τήρηση των θείων εντολών. Κι αυτό, γιατί υπήρξαν ψυχές που τις ξεπέρασαν. Έχουμε ως παράδειγμα αυτόν που αγάπησε τους αδελφούς του περισσότερο από τον εαυτό του και θυσίασε για χάρη τους την ίδια τη ζωή του, μολονότι δεν τον υποχρέωνε σ’ αυτό η εντολή της αγάπης*.
* Εννοεί τον αββά Λέοντα τον Καππαδόκη, που, για να σώσει τρεις μοναχούς, αιχμαλώτους των βαρβάρων Μαζίκων, παραδόθηκε στη θέση τους και τελικά μαρτύρησε με αποκεφαλισμό (Ιωάννη Μόσχου, Λειμωνάριον, κεφ. 112).
*
Δεν είναι μικρή η προσοχή και η επαγρύπνηση που απαιτείται, όταν ασθενεί το σώμα μας. Γιατί οι δαίμονες, καθώς μας βλέπουν ξαπλωμένους και σχεδόν ανήμπορους να χρησιμοποιήσουμε τα πνευματικά όπλα, μας πολεμούν σκληρά.
*
Είδα αρρώστους να ταλαιπωρούνται από το πάθος της πορνείας. Κι ήταν καταπληκτικό να σκιρτάει και να μαίνεται η σάρκα μέσα στους φρικτούς πόνους της αρρώστιας. Αντίθετα, είδα άλλους αρρώστους να δέχονται τη θεία χάρη ενώ ήταν στα κρεβάτια τους, και με τη θεία παρηγορία ν’ αποκρούουν τους πόνους σε τέτοιο βαθμό, που να μη θέλουν να θεραπευθούν. Είδα επίσης άλλους, που με τον πόνο του σώματος θεράπευαν πάθη της ψυχής. Και δόξασα Εκείνον, που με τη σωματική ασθένεια καθαρίζει τη σαρκική αμαρτία.
*
Μερικές φορές κάτι που για τον ένα είναι φάρμακο, για τον άλλο αποτελεί δηλητήριο. Αλλά και στον ίδιο άνθρωπο το ίδιο παρασκεύασμα, αν προσφέρεται στον καιρό του, είναι φάρμακο, αν όχι, δηλητήριο.
*
Ορισμένοι έχουν μια φυσική κλίση στην εγκράτεια, στην ησυχία, στην αγνεία, στην πραότητα, στην κατάνυξη. Άλλοι έχουν την ίδια τους τη φύση εχθρική σ’ όλες αυτές τις αρετές. Αναγκάζονται λοιπόν να παλεύουν σκληρά με τον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτούς τους δεύτερους αγωνιστές, έστω κι αν κάποτε νικιούνται, τους εκτιμώ πολύ περισσότερο από τους πρώτους.
*
Ας μην υπερηφανευόμαστε για αρετές, προτερήματα και χαρίσματα που αποκτήσαμε χωρίς κόπο. Ο Θεός μας τα χάρισε για να μας βοηθήσει στη σωτηρία μας, προβλέποντας τη δική μας αδυναμία.
*
Η διαπαιδαγώγηση και η ανατροφή που πήραμε από τη νηπιακή ηλικία, παίζουν σημαντικό ρόλο στην πνευματική μας πρόοδο.
*
Πρέπει ο φόβος μας προς το Θεό να είναι τόσο μεγάλος, όσο μεγάλος είναι ο φόβος ενός άοπλου που αντιμετωπίζει θηρία. Πρέπει η αγάπη μας προς το Θεό να είναι τόσο δυνατή, όσο δυνατή είναι η αγάπη ενός εραστή στην αγαπημένη του.
*
Όταν δούμε κάποιον αγωνιστή ν’ αρρωσταίνει, ας μην προσπαθούμε κακόβουλα να εξακριβώσουμε γιατί ο Θεός παραχώρησε τη δοκιμασία αυτή. Αλλ’ ας επιδιώκουμε να τον θεραπεύσουμε με απλή και απονήρευτη αγάπη, σαν να είμαστε εμείς στη θέση του και σαν να είναι συναγωνιστής μας που πληγώθηκε στον πόλεμο.
*
Υπάρχουν αρρώστιες που μας εξαγνίζουν. Υπάρχουν και αρρώστιες που μας ταπεινώνουν. Ο πανάγαθος Κύριος, βλέποντας συχνά την απροθυμία μας για άσκηση, παραχωρεί την ασθένεια ως ευκολότερο μέσο αγιασμού, ταπεινώσεως, απαλλαγής από τα πάθη και τους πονηρούς λογισμούς.
*
Ότι μας συμβαίνει, σωματικό ή ψυχικό, μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε, είτε με καλό τρόπο, είτε με κακό, είτε με αδιάφορο. Είδα τρεις αδελφούς που έπαθαν την ίδια συμφορά: Ο πρώτος αγανάκτησε, ο δεύτερος αδιαφόρησε, ενώ ο τρίτος χάρηκε.
*
Είδα γεωργούς που έσπερναν τον ίδιο σπόρο, αλλά με διαφορετικό σκοπό: Ο ένας για να ξεχρεώσει, ο δεύτερος για να θησαυρίσει, ο τρίτος για να προσφέρει δώρα, ο τέταρτος για να επαινεθεί από τους διαβάτες, ο πέμπτος για να προκαλέσει ζήλεια στους εχθρούς του και ο έκτος για να μην κατηγορηθεί σαν οκνηρός. Είτε λοιπόν νηστεύεις, είτε αγρυπνείς, είτε ελεείς ή εξυπηρετείς τον αδελφό σου, φρόντισε να διακρίνεις για ποιον από τους παραπάνω σκοπούς το κάνεις.
*
Μερικές φορές μαζί με το καθαρό νερό αντλούμε και τον σιχαμερό βάτραχο. Έτσι, πολλές φορές, ενώ καλλιεργούμε τις αρετές, ικανοποιούμε, χωρίς να το καταλαβαίνουμε, πάθη που συμπλέκονται μαζί τους: Με τη φιλοξενία συμπλέκεται η γαστριμαργία, με την αγάπη η πορνεία, με τη σύνεση η πονηρία, με την πραότητα η υπουλότητα και η νωθρότητα, με τη σιωπή η υπεροψία, με την ελπίδα η οκνηρία, με την αγνεία η πικρία.
*
Ας μη θλιβόμαστε, όταν για χρόνια ζητάμε κάτι από το Θεό και δεν μας το δίνει. Δεν μας το δίνει, είτε γιατί το ζητάμε σε ακατάλληλο χρόνο, είτε γιατί το ζητάμε με ακατάλληλο τρόπο, είτε γιατί είμαστε ανάξιοι να το λάβουμε είτε γιατί, παίρνοντας το, θα πέσουμε στην υπερηφάνεια ή στην αμέλεια.
*
Ας μη ζητάμε, από υπερηφάνεια, πνευματικούς καρπούς πριν από τον καιρό τους. Γιατί δεν είναι λογικό να ζητάμε μέσα στο χειμώνα τα αγαθά του καλοκαιριού, ούτε πάλι στον καιρό της σποράς τους καρπούς του θερισμού. Άλλος είναι ο καιρός που θα σπείρουμε τους κόπους, κι άλλος ο καιρός που θα θερίσουμε τα δώρα της χάριτος. Διαφορετικά, θα έρθει ο καιρός της σοδειάς και δεν θα έχουμε τίποτα να μαζέψουμε.
*
Απομακρύνονται μερικές φορές οι δαίμονες από την ψυχή, για να μας κάνουν να ξενοιάσουμε, κι έπειτα να μας επιτεθούν ξαφνικά και να κυριαρχήσουν επάνω μας. Απομακρύνονται επίσης οι δαίμονες, όταν η ψυχή συνηθίσει τόσο πολύ την αμαρτία, ώστε να γίνει η ίδια εχθρός του εαυτού της.
*
Όταν έχουμε μπροστά μας δύο κακά και πρέπει να διαλέξουμε οπωσδήποτε το ένα, ας διαλέγουμε το ελαφρότερο.
Παράδειγμα: Ενώ προσευχόμαστε, μας έρχονται επισκέπτες. Τι θα κάνουμε; Θα σταματήσουμε την προσευχή ή θα λυπήσουμε τους αδελφούς, αφήνοντας τους να περιμένουν; Στην περίπτωση αυτή θα προτιμήσουμε το πρώτο, γιατί η αγάπη είναι ανώτερη από την προσευχή. Η προσευχή είναι μερική αρετή, ενώ η αγάπη κλείνει μέσα της όλες τις αρετές.
Άλλο παράδειγμα: Όταν ήμουν νέος, κάθισα σ’ ένα τραπέζι. Μου επιτέθηκαν τότε δύο ειδών λογισμοί: της γαστριμαργίας (να φάω πολύ και απολαυστικά) και της κενοδοξίας (να φανώ στους άλλους ασκητικός και νηστευτής). Προτίμησα να νικηθώ από την κενοδοξία. Κι αυτό γιατί, ως νέος που ήμουν, φοβήθηκα τα επακόλουθα της κοιλιοδουλείας (δηλαδή την πορνεία).
*
Όσοι έχουν καλή όσφρηση, αντιλαμβάνονται αμέσως όποιον κρύβει πάνω του αρώματα. Έτσι και η μία καθαρή ψυχή αντιλαμβάνεται την άλλη.
*
Με τρεις τρόπους μπορούμε να πολεμήσουμε τους κακούς λογισμούς: Με την προσευχή, με την αντιλογία (φέρνοντας αντίθετους λογισμούς) και με την περιφρόνηση.
*
Κάθε προσπάθεια μας, όταν δεν συνοδεύεται από την ταπείνωση, είναι ξένη προς το θείο θέλημα. Αυτό ας αποτελεί κριτήριο για όλες τις πράξεις μας και για ολόκληρη τη ζωή μας.
*
Η ατμόσφαιρα που καθάρισε από τα σύννεφα, καταυγάζεται από τον ήλιο. Η ψυχή που καθάρισε από τις αμαρτίες, λαμπρύνεται από το θείο φως.
*
Όσοι θέλουν να διακρίνουν το θείο θέλημα, πρέπει πρώτα να νεκρώσουν το δικό τους. Οφείλουν επίσης να προσευχηθούν με πίστη, κι έπειτα να ρωτήσουν ταπεινά τους διακριτικούς πατέρες. Ότι τους συμβουλέψουν οι πνευματικοί, πρέπει να το δεχθούν ανεπιφύλακτα σαν θεϊκό λόγο, όσο κι αν δεν συμφωνεί με το δικό τους θέλημα, αρκεί να μην είναι αντίθετο στις εντολές του Θεού. Αυτό ισχύει και στην περίπτωση που οι πνευματικοί δεν είναι και τόσο τέλειοι και άγιοι. Ο Θεός δεν θ’ αφήσει να πλανηθούν ψυχές που με ταπείνωση δείχνουν εμπιστοσύνη στη συμβουλή και στην κρίση άλλων.
*
Μερικοί, θέλοντας να διακρίνουν το θείο θέλημα για ένα ζήτημα τους, νέκρωσαν πρώτα κάθε δική τους επιθυμία. Προσευχήθηκαν έπειτα θερμά για ορισμένες μέρες, ώσπου πληροφορήθηκαν τη θεία βουλή.
*
Μερικοί κατάλαβαν το θείο θέλημα, για το δρόμο που πήραν, από τις δυσκολίες που αντιμετώπισαν. Άλλοι το κατάλαβαν από την απροσδόκητη βοήθεια που συνάντησαν στην προσπάθειά τους.
*
Σε πολλές περιπτώσεις κρύβει ο Θεός από μας το άγιο του θέλημα, όταν προβλέπει πως, κι αν το μάθουμε, θα το παραβούμε, οπότε και θα τιμωρηθούμε αυστηρότερα.
*
Μεγάλη, ύπουλη και δυσδιάκριτη είναι η πονηρία των δαιμόνων. Ελάχιστοι την αντιλαμβάνονται, και αυτοί όχι ολόκληρη. Πώς άραγε συμβαίνει, όταν τρώμε απολαυστικά και χορταίνουμε, πολλές φορές να είμαστε νηφάλιοι και ν’ αγρυπνούμε, ενώ όταν νηστεύουμε και κακοπαθούμε, να μας αιχμαλωτίζει ο ύπνος; Πώς συμβαίνει στη μοναξιά να είμαστε σκληροί και ασυγκίνητοι, ενώ στη συναναστροφή με άλλους να είμαστε ευκατάνυκτοι; Πώς συμβαίνει πεινασμένοι να πειραζόμαστε και χορτάτοι να ησυχάζουμε; Βέβαια, όλα αυτά τα παράδοξα δεν οφείλονται πάντοτε στη δαιμονική επήρεια. Πολλές φορές οφείλονται και στην εμπαθή ψυχοσωματική μας κατάσταση.
*
Όλα τα τεχνάσματα οφείλει κανείς να χρησιμοποιήσει για ν’ ανεβεί στο θρόνο του Θεού. Κι ας μην προφασίζεται ότι αυτό είναι αδύνατο. Δεν είναι αδύνατο, γιατί ήδη είναι ανοιγμένη η πόρτα κι ελεύθερος ο δρόμος.
Ελληνική Πατρολογία 