Μπορείτε να διαβάσετε το υπόλοιπο βιβλίο εδώ : Όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης. Κλίμαξ.
28. Περί προσευχής
(Για την ιερά προσευχή, την μητέρα των αρετών,
και για το πώς πρέπει να παρίσταται κάποιος
σ’ αυτήν νοερά και σωματικά)
1. Η προσευχή, ως προς την ποιότητα της, είναι συναναστροφή και ένωση του ανθρώπου με τον Θεό [1], και ως προς την ενέργεια της, σύσταση και διατήρηση του κόσμου, συμφιλίωση με τον Θεό, μητέρα των δακρύων, καθώς επίσης και θυγατέρα, συγχώρηση των αμαρτημάτων, γέφυρα που σώζει από τους πειρασμούς, τοίχος πού μας προστατεύει από τις θλίψεις, συντριβή των πολέμων, έργο των Αγγέλων, τροφή όλων των ασωμάτων, η μελλοντική ευφροσύνη, εργασία που δεν τελειώνει, πηγή των αρετών, πρόξενος των χαρισμάτων, αφανής πρόοδος, τροφή της ψυχής, φωτισμός του νου, πέλεκυς πού κτυπά την απόγνωση, απόδειξη της ελπίδας, διάλυση της λύπης, πλούτος των μοναχών, θησαυρός των ησυχαστών, μείωση του θυμού, καθρέπτης της πνευματικής προόδου, φανέρωση των μέτρων, δήλωση της πνευματικής καταστάσεως, αποκάλυψη των μελλοντικών πραγμάτων, σημάδι της πνευματικής δόξας που έχει κανείς. Η προσευχή είναι γι΄ αυτόν που προσεύχεται πραγματικά δικαστήριο και κριτήριο και βήμα του Κυρίου, πριν από το μελλοντικό βήμα.
2. Ας εγερθούμε και ας ακούσουμε την ιερή αυτή βασίλισσα των αρετών να φωνάζει με υψωμένη την φωνή και να μας λέει: «Δεύτε προς με πάντες οι κοπιώντες και πεφορτισμένοι, καγώ αναπαύσω υμάς. Άρατε τον ζυγόν μου εφ΄ υμάς, και ευρήσετε ανάπαυσιν ταίς ψυχαίς υμών -και ίασιν ταίς πληγαίς υμών- ο γάρ ζυγός μου χρηστός – και πταισμάτων μεγάλων ιαματικός – υπάρχει» (πρβλ. Ματθ. Ια΄ 28-30).
3. Όσοι πηγαίνουμε να παρασταθούμε ενώπιον του Βασιλέως και Θεού και να συνομιλήσουμε μαζί Του, ας μη προχωρούμε χωρίς την κατάλληλη προετοιμασία. Διότι υπάρχει φόβος, εάν μας δει από μακρυά να μην έχουμε τα όπλα και την στολή που αρμόζουν για την παρουσίαση ενώπιον του Βασιλέως, να διατάξει τους υπηρέτες και λειτουργούς Του να μας δέσουν και να μας εξορίσουν μακρυά από το πρόσωπο Του, και τις δεήσεις μας να τις σχίσουν και να τις πετάξουν στο πρόσωπο μας.
4. Όταν ξεκινάς να σταθείς ενώπιον του Κυρίου, ας είναι ο χιτώνας της ψυχής σου υφασμένος εξ ολοκλήρου με το νήμα ή μάλλον με το λήμμα της αμνησικακίας. Ειδεμή τίποτε δεν πρόκειται να ωφεληθείς από τον προσευχή. Όλο το ύφος και το λεκτικό της προσευχής σου ας είναι ανεπιτήδευτο, διότι ο τελώνης και ο άσωτος με έναν μόνο λόγο συμφιλιώθηκαν με τον Θεό.
5. Μία είναι εξωτερικά η στάση στην προσευχή, αλλά παρουσιάζει εσωτερικά πολλές ποικιλίες και διαφορές. Άλλοι συνομιλούν μαζί Του σαν με φίλο και Κύριο τους, και Του προσφέρουν τον ύμνο και την ικεσία χάριν των άλλων και όχι του εαυτού τους. Άλλοι ζητούν πλούτο και δόξα και περισσότερη παρρησία. Άλλοι παρακαλούν να απαλλαγούν τελείως από τον εχθρό τους. Μερικοί ικετεύουν να τους δοθεί κάποια τιμή, και μερικοί για την τελεία εξάλειψη του χρέους τους. Άλλοι ζητούν απελευθέρωση από τα δεσμά των παθών, και άλλοι συγχώρηση των ανομημάτων τους.
6. Πριν απ΄ όλα ας βάλουμε στον κατάλογο της δεήσεως μας την ειλικρινή ευχαριστία. Στην δεύτερη σειρά, την εξομολόγηση των αμαρτιών μας και την συντριβή της ψυχής μας με συναίσθηση. Και εν συνεχεία ας αναφέρουμε τα αιτήματα μας προς τον Παμβασιλέα. Ο τρόπος αυτός της προσευχής είναι άριστος, όπως αποκαλύφθηκε σε κάποιον από τους αδελφούς από Άγγελο του Κυρίου.
7. Εάν κάποτε στάθηκες ως υπόδικος εμπρός σε επίγειο δικαστή, δεν χρειάζεσαι άλλο υπόδειγμα για την παράσταση στην προσευχή σου. Εάν δε δεν στάθηκες ακόμη, αλλά ούτε και άλλους είδες να δικάζονται, τουλάχιστον ας το διδαχθείς αυτό από τις ικεσίες των ασθενών προς τους ιατρούς, όταν πρόκειται να χειρουργηθούν ή να καυτηριαστούν.
8. Μην επιτηδεύεις τα λόγια της προσευχής σου. Διότι πολλές φορές τα απλά και ανεπιτήδευτα ψελλίσματα των μικρών παιδιών ευχαρίστησαν και ικανοποίησαν τον ουράνιο Πατέρα τους.
9. Μη ζητάς να λες πολλά στην προσευχή σου, για να μη διασκορπισθεί ο νους σου, αναζητώντας λόγια. Ένας λόγος πίστης έσωσε τον ληστή. Η πολυλογία στην προσευχή πολλές φορές δημιούργησε στο νου φαντασίες και διάχυση, ενώ αντιθέτως η μονολογία συγκεντρώνει τον νου.
10. Όταν αισθάνεσαι γλυκύτητα ή κατάνυξη σε κάποιο λόγο της προσευχής σου, σταμάτησε σ΄ αυτόν, διότι τότε συμπροσεύχεται μαζί μας ο φύλαξ Άγγελός μας.
11. Μην προσεύχεσαι με παρρησία, έστω και εάν διαθέτεις καθαρότητα. Αντιθέτως πλησίασε με πολλή ταπεινοφροσύνη, και έτσι θα αποκτήσεις περισσότερη παρρησία.
12. Και αν ακόμη έχεις ανεβεί όλη την κλίμακα των αρετών, και τότε πάλι να προσεύχεσαι υπέρ αφέσεως των αμαρτιών σου, ακούγοντας τον Παύλο να βοά: «Αμαρτωλών πρώτος ειμί εγώ» (Α΄ Τιμοθ. α΄ 15).
13. Τα φαγητά τα αρτύουν με το λάδι και το αλάτι. Και στην προσευχή δίνουν φτερά η ζωή της σωφροσύνης και αγνότητας, και τα δάκρυα.
14. Αν ενδυθείς καλά την πραότητα και την αοργησία, τότε δεν θα κοπιάσεις πολύ να ελευθερώσεις τον νου σου από την αιχμαλωσία.
15. Έως ότου αποκτήσουμε προσευχή εναργή, θα ομοιάζουμε με εκείνους που γυμνάζουν στις αρχές τα νήπια πώς να βαδίζουν.
16. Να πυκτεύεις, ώστε να ανυψώνεις ή μάλλον να περικλείεις τη σκέψη σου μέσα στα λόγια της προσευχής. Και εάν, λόγω της νηπιακής σου πνευματικής καταστάσεως, ατονήσει και ξεφύγει, συμμάζεψε την πάλι. Διότι ίδιον του νου είναι το άστατον, και ίδιον του Θεού το να μπορεί όλα να τα σταθεροποιεί.
17. Αν αγωνίζεσαι συνεχώς και αποφασιστικώς, τότε θα σε επισκεφθεί και εσένα Εκείνος πού θέτει όρια στην θάλασσα του νου και κατά την ώρα της προσευχής σου θα της πει: «Μέχρι τούτου ελεύση, και ούχ υπερβήση» (Ιώβ λη΄ 11).
18. Είναι αδύνατο να δεσμεύσει κάποιος ένα πνεύμα, (όπως τον νου). Όπου όμως παρουσιασθεί ο Κτίστης του πνεύματος, τα πάντα υποτάσσονται.
19. Εάν κάποτε αντίκρυσεις καθαρά τον Ήλιο, (δηλαδή τον Χριστό), τότε θα κατορθώσεις και να συνομιλήσεις μαζί Του όπως πρέπει. Ειδεμή, πώς μπορείς να συνομιλείς πραγματικά με κάποιον πού δεν τον έχεις ιδεί;
20. Αρχή της προσευχής είναι το να διώκονται οι εχθρικές προσβολές στην αρχή τους, με ένα αποφασιστικό λόγο. Μέσον, το να παραμένει ο νους στα λόγια και στα νοήματα της προσευχής. Και τέλος, το να αρπαγεί ο νους προς τον Κύριο.
21. Άλλη είναι η αγαλλίαση που δοκιμάζουν στην προσευχή τους οι κοινοβιάτες, και άλλη οι ησυχαστές. Διότι η πρώτη ίσως να επηρεάζεται κάπως από την κενοδοξία, ενώ η δεύτερη είναι γεμάτη από ταπεινοφροσύνη.
22. Εάν γυμνάζεις πάντοτε τον νου σου να μη φεύγει μακρυά, τότε και κατά την ώρα της τραπέζης θα βρίσκεται κοντά σου. Εάν όμως συνηθίζει να περιπλανάται ελεύθερα, ποτέ δεν θα κατορθωθεί να παραμένει πλησίον σου.
23. Ο μεγάλος εργάτης της μεγάλης και τελείας προσευχής (δηλαδή ο Απόστολος Παύλος), λέει: «Θέλω ειπείν πέντε λόγους τώ νοί μου» κ.τ.λ. (Α΄ Κορ. ιδ΄ 19), πράγμα που είναι ξένο για τους νήπιους και αρχαρίους. Γι΄ αυτό εμείς σαν ατελείς, εκτός από την ποιότητα, έχουμε ανάγκη και από την ποσότητα της προσευχής. Το δεύτερο άλλωστε είναι πρόξενο του πρώτου. «Ο Θεός -λέει η Γραφή- δίνει προσευχή καθαρή σ΄ εκείνον πού προσεύχεται, έστω και ρυπαρά, αλλά χωρίς να υπολογίζει κόπο και πόνο» (πρβλ. Α΄ Βασ. Β΄ 9).
24. Άλλο πράγμα είναι ο ρύπος της προσευχής και άλλο ο αφανισμός και άλλο η κλοπή και άλλο ο μώμος. Ο ρύπος είναι το να ίστασαι ενώπιον του Θεού και να έχεις αισχρές σκέψεις. Ο αφανισμός είναι το να αιχμαλωτίζεται ο νους σου από μάταιες φροντίδες και μέριμνες. Η κλοπή είναι το να πέφτει η σκέψη ανεπαίσθητα σε ρεμβασμούς. Και μώμος είναι ο οιοσδήποτε πειρασμός πού έρχεται να μας θίξει την ώρα της προσευχής.
25. Όταν δεν είμαστε μόνοι μας κατά την ώρα της προσευχής τότε ας λαμβάνουμε μόνο εσωτερικά την αρμόζουσα ικετευτική στάσι. Όταν όμως απουσιάζουν εκείνοι πού θα μας επαινούσαν, τότε ας συμμορφώσουμε αναλόγως και την εξωτερική μας στάση. Διότι στους ατελείς πολλές φορές ο νους συμμορφώνεται προς την στάση του σώματος.
26. Όλοι βέβαια, αλλά περισσότερο εκείνοι πού πηγαίνουν στον βασιλέα για να ζητήσουν άφεση του χρέους τους, έχουν ανάγκη από απερίγραπτη συντριβή.
27. Εάν ακόμη βρισκόμαστε στο δεσμωτήριο, ας ακούσουμε τα λόγια του Αγγέλου προς τον Πέτρο: «Ζώσου την ποδιά της υπακοής, βγάλε από πάνω σου τα θελήματα σου, και έτσι γυμνός πλησίασε και προσευχήσου στον Κύριον, ζητώντας το δικό Του μόνο θέλημα» (πρβλ. Πράξ. ιβ΄ 8), και θα αποκτήσεις τότε τον Θεό, ο οποίος θα κρατά το τιμόνι της ψυχής σου και θα σε κυβερνά ακίνδυνα.
28. Αφού εγερθείς από την φιλοκοσμία και την φιληδονία, πέταξε από πάνω σου τις μέριμνες, βγάλε από πάνω σου τις σκέψεις, απαρνήσου το σώμα, (και τότε προσευχήσου). Διότι η προσευχή δεν είναι τίποτε άλλο, παρά αποξένωση από όλο τον ορατό και αόρατο κόσμο.
Θεέ μου, «τι γάρ μοι υπάρχει έν τώ ουρανώ»; Τίποτε! «Και παρά σού τι ηθέλησα επί της γής»; (πρβλ. Ψαλμ. οβ΄ 25). Τίποτε! Παρά μόνο το να προσκολλώμαι πάντοτε σ΄ Εσένα απερίσπαστα μέσω της προσευχής. Μερικοί ζουν με την επιθυμία του πλούτου, άλλοι με της δόξας και άλλοι με κάποιου άλλου κτίσματος. «Εμοί δε το προσκολλάσθαι τώ Θεώ επιθυμητόν εστί, τίθεσθαι έν αυτώ την ελπίδα της απαθείας μου» (πρβλ. Ψαλμ. Οβ΄ 28).
29. Η πίστη έδωσε φτερά στην προσευχή. Χωρίς αυτήν η προσευχή δεν μπορεί να πετάξει στον ουρανό.
30. Όσοι είμαστε εμπαθείς ας παρακαλέσουμε γι΄ αυτό με επιμονή τον Κύριον, διότι όλοι οι απαθείς από την εμπάθεια προχώρησαν και έφθασαν στην απάθεια.
31. Παρ΄ όλον ότι σαν Θεός πού είναι δεν φοβάται τον Θεό ο «Κριτής» (πρβλ. Λουκ. ιη΄ 2), εν τούτοις όμως, επειδή τον ενοχλεί η χήρα, η ψυχή δηλαδή πού χήρεψε από Αυτόν με τις αμαρτίες και τις πτώσεις της, θα εκδικηθεί και θα την σώσει από τον αντίδικό της, από το σώμα δηλαδή και από τους εχθρούς της δαίμονες.
32. Ο Θεός, ο καλός μας οικονόμος, τους ευγνώμονες τους εφελκύει στην αγάπη Του με την σύντομη εκπλήρωση του αιτήματός τους. Ενώ τις αχάριστες και όμοιες με τους σκύλους ψυχές τις αναγκάζει να κάθονται πλησίον Του προσευχόμενες, πεινασμένες και διψασμένες για το αίτημα τους. Διότι ο αγνώμων σκύλος, μόλις πάρει το ψωμί, απομακρύνεται αμέσως από εκείνον πού του το έδωσε.
33. Να μη λες ότι, αν και προσευχήθηκες πολύ καιρό, δεν κατόρθωσες τίποτε, διότι ήδη κάτι σπουδαίο κατόρθωσες. Τι, αλήθεια, υπάρχει ανώτερο από την προσκόλληση στον Κύριο και από την συνεχή παραμονή σ΄ αυτήν την ένωση;
34. Δεν φοβάται τόσο ο κατάδικος την απόφαση της τιμωρίας του, όσο φοβάται ο εργάτης της προσευχής την στάση του στην ώρα της προσευχής. Γι΄ αυτό, αν είναι σοφός και έξυπνος, με την ανάμνηση αυτής της ώρας θα μπορεί να αποστρέφεται κάθε λοιδορία και οργή και μέριμνα και ασχολία και θλίψη και χορτασμό και λογισμό και πειρασμό.
35. Να προετοιμάζεσαι με την αδιάλειπτη εσωτερική προσευχή προκειμένου να σταθείς να προσευχηθείς, και έτσι σύντομα θα προοδεύσεις (στην προσευχή).
36. Είδα μερικούς να λάμπουν στην υπακοή τους και να μην αμελούν, όσο τους ήταν δυνατό, την νοερά μνήμη του Θεού. Και μόλις στάθηκαν στην προσευχή, κυριάρχησαν σύντομα στον νου τους, αυτοσυγκεντρώθηκαν και έχυναν κρουνηδόν τα δάκρυα. Και αυτό, διότι ήταν προετοιμασμένοι από την οσία υπακοή.
37. Στην ψαλμωδία πού γίνεται με πολλούς ακολουθούν αιχμαλωσίες και ρεμβασμοί. Στην κατά μόνας όμως προσευχή δεν παρατηρούνται αυτά. Αλλά αυτή την πολεμάει η ακηδία, ενώ την πρώτη την βοηθάει η προθυμία.
38. Την αγάπη του στρατιώτη προς τον βασιλέα την έδειξε η ώρα του πολέμου. Και την αγάπη του μοναχού προς τον Θεό την δοκίμασε ο καιρός και ο τρόπος της προσευχής. Την πνευματική σου κατάσταση θα σου την φανερώσει η προσευχή σου. Οι θεολόγοι άλλωστε χαρακτήρισαν την προσευχή καθρέπτη του μοναχού.
39. Εκείνος που ασχολείται με κάτι και το συνεχίζει, ενώ σήμανε η ώρα της προσευχής, αυτός εμπαίζεται από τους δαίμονες. Διότι αυτό επιδιώκουν οι κλέπτες, ώρα με την ώρα να κλέβουν τον χρόνο της προσευχής μας.
40. Μην αρνείσαι να προσεύχεσαι για κάποια ψυχή (πού σου το ζήτησε), έστω και αν δεν διαθέτεις καρποφόρα προσευχή. Διότι η πίστη εκείνου πού ζήτησε την προσευχή, έσωσε πολλές φορές κι εκείνον που προσευχήθηκε και μάλιστα με συντριβή καρδίας. Μην υπερηφανεύεσαι, εάν προσεύχεσαι για άλλους και εισακούεσαι, διότι η πίστη αυτών ενήργησε, ώστε να εισακουσθεί η προσευχή σου.
41. Κάθε μαθητής θα εξετάζεται από τον διδάσκαλο του καθημερινά στα μαθήματά πού διδάχθηκε. Και από κάθε νου θα ζητηθεί, και δικαίως, να παρουσιάσει σε κάθε προσευχή του την δύναμη εκείνη πού έλαβε από τον Θεό. Γι΄ αυτό ας προσέχουμε.
42. Όταν προσευχηθείς με προσοχή και επιμέλεια, τότε σύντομα θα πολεμηθείς από το πάθος της οργής, διότι έτσι είναι το σχέδιο των δαιμόνων. Κάθε αρετή, προ πάντων όμως την προσευχή, ας την εργαζόμαστε πάντοτε με πολλή συναίσθηση. Και η ψυχή τότε προσεύχεται με συναίσθηση, όταν υπερνικήσει τον θυμό.
43. Όσα αποκτούμε με πολλές ικεσίες και σε πολύ χρόνο, αυτά είναι μόνιμα. Όποιος απέκτησε μέσα του τον Κύριο, δεν ρυθμίζει πλέον ο ίδιος τα λόγια και το σχέδιο της προσευχής, διότι τότε «το πνεύμα εντυγχάνει υπέρ αυτού στεναγμοίς αλαλήτοις» (Ρωμ. Η΄ 26).
44. Να μη δεχθείς στην προσευχή σου καμμία αισθητή εικόνα και φαντασία για να μη (πλανηθείς και) παραφρονήσεις.
45. Για κάθε αίτημα, η πληροφορία εμφανίζεται στην προσευχή. Πληροφορία είναι, η απαλλαγή από την αμφιβολία. Πληροφορία είναι, η βέβαιη και ασφαλής φανέρωση ενός αγνώστου πράγματος.
46. Να γίνεσαι υπερβολικά ελεήμων και συμπονετικός, εσύ πού καλλιεργείς την προσευχή. Διότι με την ελεημοσύνη οι μοναχοί «εκατονταπλασίονα λήψονται» στην παρούσα ζωή. Και το επόμενο του ευαγγελικού λόγου, (δηλαδή το «ζωήν αιώνιον κληρονομήσουσι), (Ματθ. ιθ΄ 29), θα το απολαύσουν στον μέλλοντα αιώνα.
47. Ήλθε το πυρ (του θείου πόθου) μέσα στην καρδιά και ανέστησε την προσευχή. Αφού δε η προσευχή αναστήθηκε και αναλήφθηκε στους ουρανούς, έγινε στο ανώγειο της ψυχής η κάθοδος του πυρός (του Αγίου Πνεύματος).
48. Μερικοί ισχυρίζονται ότι η προσευχή είναι ανώτερη από την μνήμη του θανάτου. Εγώ όμως γνωρίζω να ανυμνώ εξ ίσου τις δύο ουσίες της μιας υποστάσεως.
49. Ο ικανός ίππος συνήθως, καθώς αρχίζει να τρέχει, θερμαίνεται και προχωρώντας αυξάνει την ταχύτητα του δρόμου του. Ως δρόμο εννοώ την υμνωδία και ως ίππο τον ανδρείο νου, ο οποίος «πόρρωθεν οσφραίνεται πολέμου» (Ιώβ λθ΄ 25) και προετοιμάζεται για την μάχη και πάντοτε δείχνεται ανίκητος.
50. Είναι βαρύ να αρπάξεις το νερό από το στόμα του διψασμένου. Βαρύτερο όμως είναι να διακόψεις μία ψυχή πού προσεύχεται με κατάνυξη από την πολυπόθητη αυτή προσευχή της πριν την τελειώσει.
51. Μην αναχωρήσεις από την προσευχή σου, πριν δεις να σταματούν, σύμφωνα με την οικονομία του Θεού, το πυρ (της χάριτος) και το ύδωρ (των δακρύων). Διότι ίσως να μη σου δοθεί πάλι σε ολόκληρη την ζωή σου τέτοια ευκαιρία για την συγχώρηση των αμαρτιών σου. Εκείνος πού γεύθηκε την χάρη της προσευχής, συνέβη ώστε πολλές φορές από έναν (απρόσεκτο) λόγο πού είπε να μολύνει τον νου του, και έτσι μόλις στάθηκε στην προσευχή δεν βρήκε το ποθούμενο όπως συνήθως.
52. Άλλο είναι να επισκοπείς (να εποπτεύεις δηλαδή) συχνά την καρδιά σου και άλλο το να επισκοπεύσεις (να κάνεις δηλαδή χρέος επισκόπου) σ΄ αυτήν. Στην πρώτη περίπτωση ο νους ομοιάζει με άρχοντα, ενώ στην δεύτερη με αρχιερέα, ο οποίος προσφέρει στον Χριστό λογικές θυσίες [2]. Και όπως λέει κάποιος πού έλαβε την προσωνυμία του θεολόγου,[3] το Άγιο και Υπερουράνιο πυρ, (δηλαδή το Άγιο Πνεύμα), τους πρώτους τους επισκέπτεται ως φλόγα και τους καταφλέγει, διότι έχουν ακόμη ανάγκη καθάρσεως, ενώ τους δεύτερους ως φως και τους φωτίζει, διότι έφθασαν στα μέτρα της τελειότητας.
Το ίδιο δηλαδή Άγιο Πνεύμα ονομάζεται και «πύρ καταναλίσκον» (Εβρ. ιβ΄ 29) και «φως φωτίζον» (πρβλ. Β΄ Κορ. δ΄ 6). Γι΄ αυτό και μερικοί όταν εξέρχονται από την προσευχή, είναι σαν να εξέρχονται από φλογισμένο καμίνι, αισθανόμενοι συγχρόνως μία ελάφρωση και ένα καθαρισμό από τον ρύπο και το βάρος της αμαρτίας.
Και άλλοι πάλι αισθάνονται σαν να φωτίσθηκαν με φως και σαν να φόρεσαν την διπλοΐδα της ταπεινώσεως και της αγαλλιάσεως. Όσοι εξέρχονται από την προσευχή τους χωρίς να αισθάνονται καμμία από τις δύο αυτές ενέργειες, αυτοί προσεύχονται όχι πνευματικά, αλλά σωματικά, για να μην πω ιουδαϊκά. Διότι, εάν ένα ανθρώπινο σώμα πού εγγίζει σε άλλο υφίσταται κάποια επίδραση και αλλοίωση, πώς δεν θα δοκιμάσει επίδραση και αλλοίωση εκείνος πού με καθαρά χέρια εγγίζει (διά της προσευχής και της θεωρίας) το «σώμα» του Θεού;
53. Ο πανάγαθος Βασιλιάς μας, όπως ακριβώς και ο επίγειος βασιλιάς, προσφέρει τα δώρα του στους στρατιώτες του άλλοτε ο ίδιος, άλλοτε με έναν φίλο του, άλλοτε με ένα υπηρέτη του και άλλοτε με άγνωστο τρόπο. Αλλά και ανάλογα με τον χιτώνα της ταπεινώσεως πού ο καθένας φοράει.
54. Στον επίγειο βασιλέα είναι αποκρουστικός εκείνος πού παρίσταται ενώπιον του και εν συνεχεία γυρίζει το πρόσωπο του και συζητάει με τους εχθρούς του βασιλιά. Παρόμοια είναι αποκρουστικός στον Κύριο αυτός πού, ενώ προσεύχεται, δέχεται ακάθαρτους λογισμούς.
55. Όταν βλέπεις τον κύνα να έρχεται (για να σε αποσπάσει με κάποια πρόφαση από την προσευχή), κυνήγα τον με το όπλο. Και κάθε φορά πού γαυγίζει με αναίδεια, μην υποχωρείς.
56. Να αιτείς με δάκρυα και πένθος. Να ζητάς με υπακοή. Να κρούεις με μακροθυμία. Διότι «ο ούτως αιτών λαμβάνει, και ο ζητών ευρίσκει, και τω κρούοντι ανοιγήσεται» (Λουκ. ια΄ 10). Πρόσεξε μήπως προσευχηθείς χωρίς την απαιτούμενη προσοχή για κάποια γυναίκα, και σε κλέψει εκ δεξιών ο διάβολος.
57. (Όταν προσεύχεσαι), μη θέλεις να εξομολογείσαι τις σαρκικές αμαρτίες σου λεπτομερώς και όπως ακριβώς έγιναν, για να μη γίνεις εσύ ο ίδιος επίβουλος και επικίνδυνος στον εαυτό σου.
58. Ο καιρός της προσευχής ας μη γίνει για σένα ώρα πού θα σκεφθείς σπουδαία και αναγκαία θέματα, έστω και πνευματικά. Διαφορετικά άφησες και σου έκλεψαν το πολυτιμότερο.
59. Όποιος κρατά στα χέρια του το ραβδί της προσευχής, δε πρόκειται να σκοντάψει. Αλλά και αν ακόμη σκοντάψει, δε θα πέσει εντελώς. Διότι η προσευχή είναι ένας ευσεβής τύραννος του Θεού. Την ωφέλεια εκ της προσευχής μπορούμε να την καταλάβουμε από τα εμπόδια πού μας φέρνουν οι δαίμονες κατά τις ώρες των Ακολουθιών. Τον δε καρπό της προσευχής, από την ήττα του εχθρού, καθώς το λέει και ο Ψαλμωδός: «Εν τούτω έγνων ότι τεθέληκάς με, ότι ού μη επιχαρή ο εχθρός μου επ΄ εμέ» (Ψαλμ. μ΄ 12) τον καιρό του πολέμου. Λέγει δε επίσης: «Εκέκραξα έν όλη καρδία μου» (πρβλ. Ψαλμ. ριη΄ 145), δηλαδή και με το στόμα μου και με την ψυχή μου και με το πνεύμα μου, διότι όπου ευρίσκονται συγκεντρωμένοι οι δύο τελευταίοι, (η ψυχή και το πνεύμα), εκεί ανάμεσά τους ευρίσκεται και ο Θεός (πρβλ. Ματθ. ιη΄ 20).
60. Ούτε τα σωματικά ιδιώματα, αλλά ούτε και τα πνευματικά είναι σε όλους όμοια. Και γι΄ αυτό σε άλλους φαίνεται πιο κατάλληλος η σύντομη ψαλμωδία και σε άλλους η μακρότερη. Και οι πρώτοι ισχυρίζονται ότι πολεμούν έτσι την αιχμαλωσία του νου τους, ενώ οι δεύτεροι την αμάθεια τους.
61. Εάν αδιάκοπα προσεύχεσαι στον Βασιλιά κατά των εχθρών σου, οσάκις έρχονται να σε πειράξουν, έχε θάρρος και δεν πρόκειται να κοπιάσεις πολύ. Διότι αυτοί οι ίδιοι θα απομακρυνθούν από κοντά σου σύντομα, επειδή δεν θέλουν οι ανόσιοι να σε βλέπουν να στεφανώνεσαι πολεμώντας εναντίον τους με την προσευχή. Επί πλέον, θα φύγουν και επειδή τους μαστιγώνει η προσευχή σαν φωτιά.
62. Δείξε όλη την ανδρεία σου και την προθυμία σου (όταν προσεύχεσαι), και θα έχεις τον ίδιον τον Θεό διδάσκαλο στην προσευχή σου.
63. Δεν μπορούμε να διδαχθούμε το πώς να βλέπουμε, διότι εκ φύσεως το γνωρίζομε μόνοι μας. Παρόμοια δεν μπορούμε να γνωρίσουμε, με την διδασκαλία του άλλου, το κάλλος της προσευχής. Διότι η προσευχή έχει ως διδάσκαλο της τον Θεό, «τον διδάσκοντα άνθρωπον γνώσιν, και διδόντα ευχήν τώ ευχομένω και ευλογούντα έτη δικαίων» (Ψαλμ. ﻜ΄ γ΄ 10 – Α΄ Βασ. β΄ 9). Αμήν.
[1] Η έκφραση «συναναστροφή και ένωση του ανθρώπου με τον Θεό», δηλώνει ότι διά της προσευχής επιτυγχάνεται πραγματική κοινωνία με τον Θεό, μέθεξη του θείου. Ο Θεός βέβαια είναι αμέθεκτος, ακοινώνητος, αναφής ως προς την άκτιστη φύση Του, πλην όμως είναι μεθεκτός, κοινωνητός, απτός ως προς τις άκτιστες ενέργειές Του, ως προς την άκτιστη χάρη και δόξα Του.
2] Ο νους, όταν κυβερνά καλά την καρδία και την προστατεύει από τους εχθρούς, επιτελεί χρέη άρχοντα (βασιλικό ήθος). Και όταν διά της προσευχής προσφέρει στον Χριστό καθαρά και άγια καρδιακά κινήματα και νοήματα, επιτελεί χρέη αρχιερέως, ο δε άνθρωπος μεταβάλλεται σε έμψυχο θυσιαστήριο (ιερατικό ήθος). Εδώ πίσω από την βραχυλογία της Κλίμακος κρύπτεται μέγα βάθος και πλάτος θείων εννοιών και μυστικών καταστάσεων – «φρέαρ βαθύ».
[3] Πρόκειται, όπως σημειώνουν και οι σχολιαστές, για τον άγιο Γρηγόριο τον Θεολόγο.
Όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης. Κλίμαξ.
Εκδ. Ιερά Μονή Παρακλήτου. Ωρωπός.
Ελληνική Πατρολογία 