Λόγος στην αγία εορτή των Φώτων, (Όπου γίνεται και κατά το δυνατόν, έκθεση του μυστηρίου του Βαπτίσματος του Χριστού).
Χθες εκκλησιαζόμενος και εγώ μαζί σας και προεορτάζoντας την ημέρα των Φώτων, σας ανέπτυξα τα αρμόζοντα, και είπα προς την αγάπη σας, περί του Βαπτίσματος του Χριστού, του οποίου εμείς αξιωθήκαμε, ότι δηλαδή είναι επίγνωση του Θεού και υπόσχεση προς τον Θεό. Πίστη μεν και επίγνωση της εν Θεώ αληθείας, συνθήκη δε και υπόσχεση για έργα και λόγους και συμπεριφορές που αρέσουν στον Θεό.
Υπολειπόταν δε να ομιλήσουμε για εκείνο το χωρίο του Ευαγγελίου, που αναγνώσθηκε τώρα και λέει: Καὶ ἰδοὺ ἀνεῴχθησαν αὐτῷ οἱ οὐρανοί, καὶ εἶδε τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καταβαῖνον ὡσεὶ περιστερὰν καὶ ἐρχόμενον ἐπ᾿ αὐτόν· καὶ ἰδοὺ φωνὴ ἐκ τῶν οὐρανῶν λέγουσα· οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν ᾧ εὐδόκησα.
Μέγα και υψηλό είναι, αδελφοί, το μυστήριο του Βαπτίσματος του Χριστού, το οποίο περιέχεται στους λίγους αυτούς λόγους, δυσθεώρητο και δυσερμήνευτο και όχι λιγότερο δυσκατάληπτο. Όπως λοιπόν κατά τη δημιουργία, μετά τον λόγο του Θεού: Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν, πλάσθηκε στο πρόσωπο του Αδάμ η φύση μας, και φάνηκε σ’ αυτήν (την ανθρώπινη φύση μας), ο τριαδικός χαρακτήρας της καθ’ υπόστασιν δημιουργού Τριαδικής Θεότητας, δια του εμφυσήματος στον Αδάμ του ζωαρχικού Πνεύματος του Θεού.
Ενώ κατά την δημιουργία των υπολοίπων κτισμάτων που έγιναν μόνο με λόγο (εἶπε καὶ ἐγενήθησαν), μόνον ο Υιός Λόγος και ο λέγων Πατέρας φανερώθηκαν, έτσι και τώρα, οπότε αναδημιουργείται η φύση μας εν Χριστώ, φανερούμενο το άγιο Πνεύμα, δια της καθόδου του από τους ουρανούς, πάνω στον Χριστό τον βαπτιζόμενο στον Ιορδάνη, φανέρωσε το μυστήριο της σωτηρίας των λογικών κτισμάτων, από την ανώτατη και τα πάντα δημιουργούσα Τριάδα.
Άλλα για ποιο λόγο κατά την στιγμή που δημιουργείται και κατά την στιγμή που αναδημιουργείται ο άνθρωπος, φανερώνεται το μυστήριο της αγίας Τριάδος;
Όχι μόνο διότι από όλα τα επίγεια κτίσματα ο άνθρωπος είναι ο μόνος μύστης και προσκυνητής της, αλλά διότι είναι και ο μόνος που πλάσθηκε κατ’ εικόνα της. Διότι τα μεν άλογα ζώα έχουν μόνον ζωτικό πνεύμα, το οποίο μάλιστα δεν είναι αθάνατο, στερούνται δε τελείως νου και λόγου. Τα δε υπέρ αίσθησιν όντα, δηλαδή οι άγγελοι και οι αρχάγγελοι, ως νοεροί και λογικοί έχουν νου και λόγο, αλλά όχι και πνεύμα ζωοποιό, διότι δεν έχουν ούτε και σώμα για να ζωοποιηθεί από αυτό. ο άνθρωπος δε μόνος, κατ’ εικόνα της τρισυπόστατης θεότητος, έχει νου και λόγο και πνεύμα, και συνεπώς, ζωοποιεί το σώμα, επειδή έχει και σώμα.
Και ιδού, λέει, ἀνεῴχθησαν αὐτῷ οἱ οὐρανοί. Συγκεντρώστε λοιπόν τον νου σας, αδελφοί, παρακαλώ, και προσέξτε με ακρίβεια στα λεγόμενα, και την σημασία τους, για να καταλάβετε την δύναμη του μυστηρίου της Βαπτίσεως του Χριστού. Η κατάδυση λοιπόν του Χριστού στο ύδωρ, προεικόνιζε την κατάβαση του στον Άδη. Έτσι κατά τον αυτό τρόπο, και η ανάσταση του από το ύδωρ, προεικόνιζε την Ανάσταση του εκ νεκρών. Κατά φυσικό λοιπόν λόγο και ακολουθία, μόλις ανέβη από το ύδωρ, αμέσως άνοιξαν γι’ αυτόν οι ουρανοί. Διότι και κατά την κάθοδο του στον Άδη, όταν εκρύβη υπέρ ημών στην γη και ανέστη έπειτα, άνοιξε τα πάντα και για τον εαυτό του και για εμάς. Όχι δηλαδή μόνο τα υπόγεια και τα επίγεια, αλλά και αυτό τον ανώτατο ουρανό, στον οποίο αργότερα, όταν ανελήφθη σωματικώς, «πρόδρομος ὑπὲρ ἡμῶν εἰσῆλθε».
Έχοντας δε ο Χριστός ψυχή και σώμα, τα οποία προσέλαβε από εμάς για χάρη μας, δια μεν του σώματος υπέστη τα πάθη και τον θάνατο και την ταφή υπέρ ημών, και ανέδειξε την ανάσταση του εκ του τάφου αθανασία και αυτού του σώματος, και παρέδωσε σε εμάς να τελούμε σε ανάμνηση την αναίμακτη Θυσία, και να απολαμβάνουμε δι’ αυτής την σωτηρία.
Δια δε της ψυχής, κατήλθε στον Άδη, και επανήλθε, και μετέδωσε σε όλους φως αϊδιον και ζωήν και ως δείγμα τούτου, μας παρέδωσε να τελούμε το άγιο Βάπτισμα, και δι’ αυτού να έχουμε την σωτηρία, εφ’ όσον με κάθε ένα από τα δύο μυστήρια -Θεία Ευχαριστία και Βάπτισμα- θεοποιούνται αμφότερα, και ψυχή και σώμα, δεχόμενα τα σπέρματα της αθάνατης ζωής. Διότι από τα δύο αυτά μυστήρια κρέμεται όλη η σωτηρία μας, εφ’ όσον σ’ αυτά συγκεφαλαιούται όλη ή σωτηρία του Θεού Λόγου.
Ο Ευαγγελιστής είπε: «Ανεώχθησαν αυτώ οι ουρανοί», όχι ο ουρανός. Οι ουρανοί, δηλαδή όλοι, τα άνω όλα, ώστε βλέποντας εσύ κάτι από όσα βρίσκονται πάνω από εμάς, να μη νομίσεις ότι υπάρχει κάτι υπερκείμενο και ανώτερο του βαπτισθέντος Χριστού, αλλά να εννοήσεις μία θεία φύση και θεία δεσποτεία, η οποία φθάνει από τα υπέρ του ουράνιου κύκλου άπειρα διαστήματα, μέχρι τα μέσα του σύμπαντος και τα δικά μας έσχατα, δηλαδή πληροί τα πάντα, και δεν αφήνει τίποτα εκτός της κυριαρχίας Της, και συγκρατεί και περιέχει σωτηριωδώς τα πάντα, και εκτείνεται πέρα από όλα, γνωριζόμενη σε τρία πρόσωπα ενούμενα απορρήτως.
Ανεώχθησαν αυτώ οι ουρανοί, ούτως ώστε να δειχθεί φανερότατα ότι Αυτός είναι εκείνος που υπάρχει, και προ της δημιουργίας των ουρανών και προ της δημιουργίας όλων των όντων, ενωμένος με τον Θεό, και Θεού Λόγος, και Υιός, χωρίς όμως να έχει προγενέστερο του τον Πατέρα, και έχοντας, μαζί με τον Πατέρα, όνομα, το υπέρ πάσαν λογικήν και υπέρ παν όνομα. Διότι όταν όλα τα ορατά εγκόσμια και τα υπερκόσμια που ευρίσκονται μεταξύ του, και του ουρανίου Πατρός του, σχίσθηκαν και χωρίσθηκαν, αυτός ο Χριστός μόνος φανερώθηκε να είναι ενωμένος μετά του Πατρός και του Πνεύματος, όπως και προ της δημιουργίας των όντων υπήρχε.
«Ανεώχθησαν Αυτώ οι ουρανοί», λέει ο Ματθαίος. Και όπως λέει ο Μάρκος «εσχίσθησαν». Λέει δηλαδή: ἀναβαίνων ἀπὸ τοῦ ὕδατος εἶδε σχιζομένους τοὺς οὐρανοὺς. Πώς λοιπόν ο μεν ένας Ευαγγελιστής είπε ότι ανοίχθηκαν και ο άλλος ότι εσχίσθησαν; Για να μη διαφύγει από όσους ακούνε συνετά, ότι είναι διπλός ο τρόπος του μυστηρίου. Διότι με το ρήμα ανοίχθηκαν έδειξε ότι οι ουρανοί ήταν κλεισμένοι από πριν για τους ανθρώπους, ένεκα της αμαρτίας και της παρακοής μας στον Θεό. Διότι μετά την παρακοή στον Θεό και τον λόγο: «Γῆ εἶ καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσει», κλείσθηκαν οι ουρανοί για τον πεσόντα Αδάμ. Κατά φυσικό λοιπόν λόγο, όταν φάνηκε ο Χριστός υπήκοος κατά πάντα και, όπως ο ίδιος είπε στον Ιωάννη, «πληρώσαι πάσαν δικαιοσύνην δια του Βαπτίσματος», Του ανοίχθηκαν οι ουρανοί.
Οι ουρανοί λοιπόν έδειξαν δια έργου, ότι σε όλα τα κτιστά είναι αχώρητη η δύναμη αυτή και η ενέργεια του αγίου Πνεύματος, την οποία έλαβε κατά σάρκα ο Χριστός, και γι’ αυτό και όταν αυτή φανερώθηκε και διάβαινε προς την θεουπόστατη εκείνη σάρκα, επειδή δεν Την χωρούσαν, εσχίσθησαν οι ουρανοί. Ορθώς λοιπόν είπε ο Ιώβ προς τον Θεό: ότι «ουδέ ο ουρανός καθαρός ενώπιον Σου». Και ουρανό λέγοντας εννοούσε, τους εις τον ουρανό αγγέλους και αρχαγγέλους, τα πολυόμματα Χερουβίμ, τα εξαπτέρυγα Σεραφείμ, την άλλη όλη υπερκόσμια φύση. Φυσικά λοιπόν ούτε ο ουρανός, δηλαδή οι άγγελοι, είναι καθαροί ενώπιον του Θεού των ουρανών. Διότι, αν και συνεχώς καθαίρονται και φωτίζονται από την ανώτατη και θεϊκή ιεραρχία, υπολείπονται από την υπερτέλεια καθαρότητα Της.
Μόνο δε η θεοϋπόστατη ανθρώπινή φύση του Χριστού, επειδή είναι Ομόθεη, έχει και την καθαρότητα υπερτέλεια, και είναι χωρητική όλης της λαμπρότητας και της δόξας και της δυνάμεως και της ενεργείας του θείου Πνεύματος. Γι’ αυτό, όχι μόνον οι ουρανοί ανοίχθηκαν, αλλά και οι ίδιοι οι Άγγελοι υποχώρησαν ενώπιον της καθόδου αυτής του αγίου Πνεύματος προς τον Χριστό.
Βαπτισθείς ο Ιησούς ανέβη ευθύς από του ύδατος, «και ιδού ανεώχθησαν αυτώ οι ουρανοί». ο δε Λουκάς λέει ότι ενώ προσευχόταν ο Χριστός, ανοίχθηκαν οι ουρανοί: «᾿Εγένετο δὲ ἐν τῷ βαπτισθῆναι ἅπαντα τὸν λαὸν καὶ ᾿Ιησοῦ βαπτισθέντος καὶ προσευχομένου ἀνεῳχθῆναι τὸν οὐρανὸν». Διότι και όταν κατέβαινε εντός του ύδατος, και όταν ανέβαινε από το ύδωρ, προσευχόταν, διδάσκοντας μας δια έργων, ότι δεν πρέπει μόνον ο ιερέας και τελεστής των μυστηρίων να προσεύχεται, αλλά και ο δεχόμενος το μυστήριο, κάθε μυστήριο, πρέπει να προσεύχεται. Και αν μεν ο ιερέας είναι τελειότερος ως προς την αρετή και αναπέμπει εκτενέστερη προσευχή, διαβαίνει δι’ αυτού ή χάρη και προς τον πιστό. Εάν όμως είναι αξιότερος ο πιστός και προσεύχεται εκτενέστερα, ο Θεός του ελέους -ω της άφατης χρηστότητας – δεν αρνείται να μεταδώσει την χάρη στον ιερέα. Όπως και τώρα φανερά έγινε με τον Ιωάννη, ο οποίος ύστερα μαρτυρεί παρρησία: «ἐκ τοῦ πληρώματος αὐτοῦ ἡμεῖς πάντες ἐλάβομεν». (Δηλαδή όλοι εμείς λάβαμε από το πλήρωμα της χάριτος του Ιησού).
Γιατί δε μόνο στον Ιησού, όταν προσευχόταν, άνοιξε ο ουρανός, σε κανέναν δε άλλον πριν απ’ αυτόν; Τί λες; Εάν εκείνος ο οποίος, ακόμη έμβρυο, κατάλαβε την θεανδρική οικονομία του ενυπόστατου Λόγου του Θεού, και όχι μόνο σκίρτησε εν αγαλλιάσει θείου Πνεύματος από αυτή τη μητρική κοιλιά, αλλά και στην κυοφορούσα αυτόν μητέρα του μετέδωσε χάρη, ο οποίος με την γέννηση του έλυσε το στόμα του πατέρα του, το οποίο γι’ αυτόν δέθηκε με αφωνία δια προσταγής αγγέλου, εάν εκείνος ο οποίος είναι θρέμμα της ερήμου, ο υψηλότερος μεταξύ των υιών των ανθρώπων και μεγαλύτερος μεταξύ των προφητών όλων των αιώνων, δεν ήταν ικανός να λύσει τον ιμάντα του υποδήματος του Χριστού, πώς θα ήταν κάποιος από τους υπολειπομένους του σε αξία, ικανός να ανοίξει τον ουρανό ή μάλλον τα επουράνια;
Για να δεις δε και το ύψος της υπεροχής του βαπτιζομένου σήμερα κατά σάρκα απέναντι όλων, εκείνο μελέτησε. Εγράφη ότι «ανεώχθησαν Αυτώ οι ουρανοί». Δηλώθηκε δε δια έργων σε μας ότι όχι απλώς οι ουρανοί, αλλά ο ίδιος ο κόλπος του ανώτατου Πατέρα ανοίχθηκε σ’ αυτόν. Και από εκεί προήλθε το Πνεύμα και η φωνή η οποία μαρτύρησε για την γνησιότητα της υιότητας. Και οι ουρανοί είναι κήρυκες αυτού του γεγονότος, σαν κάποια παγκόσμια στόματα που ανοίχθηκαν, όχι μόνον για τους εν ουρανοίς αγγέλους, αλλά και για τους επί γης ανθρώπους, για να διατρανώσουν σε όλους την κατά την ουσία και δύναμη και δεσποτεία του παντός, ομοτιμία του Υιού προς τον ουράνιο Πατέρα, και το εκπορευόμενο εξ αυτού Πνεύμα. Μόνον σ’ αυτόν λοιπόν προσευχόμενο, ανοίχθηκαν οι ουρανοί, και μόνος αυτός ανάγνωσε τους λόγους της προνοίας του εξ αιώνος και εις αιώνας, καθώς και τους εις τον πατρικό κόλπο απόκρυφους θησαυρούς της σοφίας, τα ανεξερεύνητα βάθη και τα μυστήρια του Πνεύματος.
«Βαπτισθείς ο Ιησούς, ανέβη ευθύς από του ύδατος και ιδού ανεώχθησαν αυτώ οι ουρανοί». Βλέπετε ότι το άγιο Βάπτισμα είναι η πύλη των ουρανών, που εισάγει εκεί τους βαπτιζομένους; Διότι δεν είπε απλώς ανοίχθηκαν, αλλά ανοίχθηκαν δι’ αυτόν οι ουρανοί. Αλλά όλα όσα έγιναν σ’ αυτόν, για μας έγιναν. Λοιπόν για ημάς ανοίχθηκαν οι ουρανοί, και με ανοιγμένες τελείως τας πύλες τους, περιμένουν την είσοδο μας. Για μας ανοίχθηκαν οι ουρανοί και εμάς καθάρισε. Διότι δεν χρειαζόταν ο ίδιος κάθαρση ή άνοιγμα ουρανών.
Και είδε αυτά ο Ιωάννης, για να μπορεί να λέει εις όσους θα ερωτούσαν ύστερα: «Καγὼ ἑώρακα καὶ μεμαρτύρηκα ὅτι οὗτός ἐστιν (ο Χριστός) ὁ υἱὸς τοῦ Θεοῦ». Είδε λοιπόν ο Ιωάννης το Πνεύμα του Θεού να κατεβαίνει ως περιστερά και να έρχεται πάνω στον Χριστό. Μαρτυρεί δε και η μορφή της περιστεράς, την καθαρότητα του Χριστού. Διότι αυτό το πτηνό δεν πετάει πάνω από τόπους ακάθαρτους και δυσώδεις.
Και μαρτυρεί μαζί με την φωνή του Πατρός άνωθεν την λέγουσα κατά την ιδίαν στιγμήν: «Ούτος εστίν ο Υιός μου ο αγαπητός, εν Ω ευδόκησα». Δηλαδή αυτός είναι τον οποίο δεικνύει το πνεύμα μου ως συναίδιο Υιό. Διότι ο Πατέρας χρησιμοποιώντας σαν δάχτυλο το ίδιο και συναίδιο και ομοούσιο και υπερουράνιο Πνεύμα, με την φωνή του, και δακτυλοδεικτώντας άνωθεν συγχρόνως και δεικνύοντας την συνάφεια του προς αυτόν τον βαπτιζόμενο εν τω Ιορδάνη, απέδειξε αυτόν υιό του αγαπητό φανερά, και τον κήρυξε σε όλους.
Αναβιβάζεται δε και η δική μας φύση, συνθεωρουμένη αχωρίστως με τον Υιό του Θεού, προς εκείνη την αξία, ώστε εμείς βαπτιζόμενοι, να αποδυόμαστε τον παλαιό άνθρωπο και να ενδυόμαστε τον Χριστό, τον νέο Αδάμ. Διότι εφ’ όσον ο μονογενής Υιός του Θεού έλαβε την δική μου φύση και την καινούργησε, ενωθείς υποστατικώς μαζί της, μετέδωσε σ’ αυτήν εκ της χάριτος του, και ο κάθε ένας από εμάς λαμβάνει από Αυτόν την άφεση των αμαρτημάτων.
Και την μεν φύση μας την οποία προσέλαβε από εμάς για χάρη μας, την καινούργησε, και αγιασμένη και δικαιωμένη την έδειξε υπήκοο στον Πατέρα κατά πάντα, με εκείνα τα έργα τα οποία ο ίδιος έπραξε και έπαθε ενωμένος με αυτήν υποστατικώς. Σε κάθε ένα δε από εμάς τους πιστούς, όχι μόνο την φύση αλλά και την υπόσταση καινούργησε και χάρισε την άφεση των αμαρτιών δια του βαπτίσματος, δια της τηρήσεως των εντολών του, δια της μετανοίας, την οποία χάρισε στους πταίοντες, και δια της μεταδόσεως του Σώματος του και του Αίματος του.
Με το να πει δε ο Πατέρας άνωθεν ότι: «ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός, εν Ω ευδόκησα», έδειξε ότι όλα τα άλλα όσα λέχθηκαν δια των προφητών, οι νομοθεσίες, οι επαγγελίες, οι υιοθεσίες, ήταν ατελή και απέβλεπαν προς τον τωρινό σκοπό, και εκπληρώθηκαν δια του σημερινού μυστηρίου. Αλλά και αυτή ακόμη η από αρχής καταβολή του κόσμου, προς Τούτον απέβλεπε, τον κάτω μεν ως υιό ανθρώπου βαπτιζόμενο, άνωθεν δε μαρτυρούμενο ως μόνο Υιό αγαπητό, για τον οποίο και δια του οποίου έγιναν τα πάντα. Λοιπόν και η Απ’ αρχής δημιουργία του ανθρώπου, γι’ Αυτόν έγινε. Και ο άνθρωπος πλάσθηκε κατ’ εικόνα Θεού, για να μπορέσει κάποτε να χωρέσει το αρχέτυπο. Και ο νόμος στον Παράδεισο ο δοθείς υπό του Θεού, γι’ Αυτόν δόθηκε.
Διότι δεν θα τον έδινε ο Θεός, εάν επρόκειτο να μείνει για πάντα ανεφάρμοστος. Και όσα μετά από τον νόμο αυτόν λέχθηκαν και τελέσθηκαν από τον Θεό, γι’ Αυτόν έγιναν σχεδόν όλα και μπορούσε να προσθέσει κανείς και τα υπερκόσμια όλα, τις αγγελικές δηλαδή φύσεις και τάξεις και τις ουράνιες θεσμοθεσίες. Σε αυτό το σκοπό όλα απ’ αρχής έχουν διακονήσει, δηλαδή την θεανδρική οικονομία. Διότι το τέλειο και αγαθό θέλημα του Θεού είναι ευδοκία. Αυτός δε ο Χριστός είναι ο μόνος, στον οποίον ευδοκεί και αναπαύεται και αρέσκεται τελείως ο Πατέρας. Αυτός είναι ο θαυμαστός σύμβουλος, ο της μεγάλης βουλής άγγελος, ο ακούων και ομιλών κατά το θέλημα του Πατρός του, και παρέχων ζωή αιώνια σε όσους τον υπακούν.
Αυτή την αιώνια ζωή ας επιτύχουμε όλοι, εν Αυτώ τω βασιλεί των αιώνων Χριστώ, εις τον οποίο αρμόζει κάθε δόξα, τιμή και προσκύνηση, μετά του Ανάρχου του Πατρός και του παναγίου και αγαθού και ζωοποιού Πνεύματος, νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν
Ελληνική Πατρολογία 