Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Η πίστη μας δεν είναι σαν την ειδωλολατρία. [Λόγος ΛΘ΄. Εις τα άγια Φώτα].

Ο Κορνήλιος ο εκατόνταρχος όταν εκβιάστηκε να θυσιάσει στα είδωλα ή να ζήσει, με την προσευχή του προκαλεί σεισμό ο οποίος γκρεμίζει τον ειδωλολατρικό ναό και τα είδωλα. (Μηνολόγιο του Βασιλείου Β’, 11ος αι. μ.Χ., στο Vat.gr.1613 της Βιβλιοθήκης του Βατικανού).

Για μένα κάθε τελετή και μυστήριο (των ειδωλολατρών) είναι ανόητη φλυαρία, σκοτεινή εφεύρεση των δαιμόνων και φανταστικό κατασκεύασμα κακού νοός, που βοηθείται από τον χρόνο και καλύπτεται από τον μύθο. Διότι αυτά, που τα προσκυνούν ως αληθή, τα συγκαλύπτουν ως μυθικά. Ενώ πρέπει, εάν μεν είναι αληθή, να μη ονομάζονται μύθοι, αλλά να επιδεικνύονται ως μη αισχρά. Εάν δε είναι ψευδή, να μη θαυμάζονται, ούτε με τόση ιταμότητα να έχουν για το αυτό πράγμα τελείως αντίθετες απόψεις. Αυτό μοιάζει με παιγνίδι ομίλου παιδιών ή κακών πράγματι ανδρών, δεν αρμόζει όμως σε άνδρες που απευθύνονται προς λογικούς ανθρώπους και σε προσκυνητές του Λόγου (= χριστιανούς), έστω και αν αποκρούουν αυτήν την πανούργα και ακάθαρτη δοξασία.

Τα μυστήρια της χριστιανικής μας πίστεως δεν είναι γεννήσεις και απάτες του Δία, του τυράννου των Κρητών, έστω και αν αυτό δυσαρεστεί τους ειδωλολάτρες. Ούτε είναι ήχοι και κρότοι και ένοπλοι χοροί των Κουρητών, οι οποίοι συγκαλύπτουν τη φωνή του κλαίοντος θεού, για να διαφύγει από τον πατέρα που μισεί τα τέκνα του. Φοβερό, πράγματι, ήταν να κλαυθμυρίζει σαν παιδάκι αυτός που κατεπόθη ως λίθος³¹.

Ούτε είναι αυτά ευνουχισμοί και φλογέρες των Φρυγών και Κορύβαντες, και όσα γύρω από την λατρεία της Ρέας κάνουν μαινόμενοι άνθρωποι, προσφέροντες στην μητέρα των θεών και προσφερόμενοι, όσα είναι εύλογο δια την μητέρα τέτοιων θεών³².

Ούτε μας αρπάζουν κάποια κόρη, και η Δήμητρα περιπλανάται, και φέρνει μαζί της κάποιους Κελεούς και Τριπτόλεμους και δράκοντες, και άλλα μεν πράττει άλλα δε παθαίνει³³.

Διότι ντρέπομαι στο φως της μέρας να περιγράφω όσα τελούνται την νύχτα και το αίσχος να το παρουσιάζω ως μυστήριο. Είναι γνωστά αυτά στην Ελευσίνα και σε εκείνους που παρακολουθούν τις καλυπτόμενες από σιωπή και όντως άξιες αποσιωπήσεως τελετές³⁴.

Ούτε αυτά (τα μυστήρια της χριστιανικής μας πίστεως) είναι Διόνυσος, και μηρός, ατελές γέννημα πόνων τοκετού, όπως κάποιο άλλο (γέννημα) προηγουμένως (ήταν) κεφαλή³⁵, και θεός αρσενικός μαζί και θηλυκός, και συντροφιά μεθυσμένων και στρατός άσωτος και ανόητοι Θηβαίοι που τον τιμούν³⁶, και κεραυνός της Σεμέλης που προσκυνείται³⁷.

Ούτε είναι πορνικά μυστήρια της Αφροδίτης, η οποία αισχρώς, όπως λένε οι ίδιοι, και γεννάται και τιμάται. Ούτε είναι τίποτε φαλλοί και ιθύφαλλοι³⁸, αισχροί και ως ομοιώματα και ως πραγματικότητες· ούτε φόνοι ξένων από τους κατοίκους της Ταυρίδας³⁹, ούτε αίμα χυνόμενο εμπρός στους βωμούς από εφήβους της Λακωνίας που τους πλήγωναν με τα μαστίγια και κατά τούτο μόνο έδειχναν κακώς τον ανδρισμό τους, με τα οποία τιμάται η θεά, η οποία μάλιστα εθεωρείτο και παρθένος⁴⁰. Διότι οι ίδιοι (οι Σπαρτιάτες) και την μαλθακότητα τίμησαν και την τραχύτητα προσκύνησαν.

Και που να τοποθετήσεις την κατακρεούργηση του Πέλοπα⁴¹ για παράθεση τραπεζιού στους πεινασμένους θεούς, και την απάνθρωπη και αποτρόπαια φιλοξενία; Που δε τα φοβερά και σκοτεινά φαντάσματα της Εκάτης⁴², και τα κατά γης παιγνίδια και τις μαντείες του Τροφωνίου⁴³, ή τις φλυαρίες της βελανιδιάς της Δωδώνης⁴⁴, ή τα σοφίσματα του τρίποδα του μαντείου των Δελφών, ή το μαντικό νερό της Κασταλίας πηγής;⁴⁵

Τούτο μόνο δεν προέβλεψαν όλα αυτά, ότι τα ίδια θα ερχόταν η ώρα να σιωπήσουν.

Ούτε (είναι τα μυστήρια της χριστιανικής μας πίστεως) θυσίες των μάγων⁴⁶ και πρόγνωση με αυτοτεμαχισμούς, και αστρονομία Χαλδαίων και εξέταση της ημέρας των γενεθλίων του ανθρώπου, σε συσχετισμό προς την κίνηση των ουρανίων σωμάτων ως επηρεάζουσα τη ζωή μας, τα οποία δεν μπορούν ούτε αυτά τα ίδια, να μάθουν τι είναι ή τι θα γίνουν.

Ούτε είναι αυτά (τα μυστήρια της χριστιανικής μας πίστεως) μυστική λατρεία των Θρακών, από τους οποίους όπως λέγεται προήλθε και η λέξη «θρησκεύειν». Ούτε τελετές και μυστήρια του Ορφέα, τον οποίο οι ειδωλολάτρες τόσο πολύ θαύμασαν για τη σοφία του, ώστε του έκαναν και λύρα, η οποία με τα κτυπήματά της ελκύει τα πάντα⁴⁷, ούτε δίκαια τιμωρία του Μίθρα εναντίον εκείνων που ανέχονται να εισάγονται σε τέτοιες μυήσεις⁴⁸.

Ούτε οδυρμοί του Οσίρη -άλλη συμφορά την οποίαν τιμούν οι Αιγύπτιοι-· ούτε ατυχήματα της Ίσιδας, και τράγοι των Μενδησίων⁴⁹ λίαν σεβαστοί, και φάτνη τού Άπιδος, του μόσχου που απολάμβανε την ανοησία των Μεμφιτών⁵⁰. Ούτε εκείνα με τα οποία τον ποταμό Νείλο, ενώ τον εγκωμιάζουν κατ’ ουσίαν τον καθυβρίζουν, ότι είναι δηλαδή αυτός που παρέχει τους καρπούς, όπως αυτοί τον ανυμνούν, αυτός που έχει τα ωραία στάχυα, και αυτός που μετρά την ευτυχία με τους πήχεις.

Διότι θα παραλείψω να πω τις τιμές των ερπετών και των θηρίων και την διάθεση να προσκυνείται η ασχήμια. Για το καθένα εξ αυτών γίνεται ιδιαίτερη τελετή και πανήγυρις, η δε κακοπιστία είναι για όλα κοινή· διότι εάν επρόκειτο αυτοί οπωσδήποτε να ασεβήσουν και να εκπέσουν από την πίστη του Θεού, καταφεύγοντες σε είδωλα και έργα της τέχνης και κατασκευάσματα των χεριών, όσοι έχουν νου δεν θα μπορούσαν να ευχηθούν εναντίον τους τίποτε άλλο, παρά να λατρέψουν τέτοια πράγματα και έτσι να τα τιμήσουν, ώστε με αυτά που προσκυνούν να απολαμβάνουν, όπως λέγει ο απόστολος Παύλος, την πληρωμή που αξίζει στην πλάνη τους (Ρωμ. 1,27)· γιατί έτσι δεν θα τιμούν εκείνα (τα είδωλα), αλλά μάλλον μέσω εκείνων οι ίδιοι θα ατιμάζονται.

Σιχαμεροί για την πλάνη, ακόμη σιχαμερότεροι δια την ποταπότητα των ειδώλων που θα προσκυνούν και θα σέβονται, για να είναι και από αυτά που τιμούν αναισθητότεροι, αφού τόσο πολύ θα υπερέχουν αυτοί σε ανοησία, όσο τα προσκυνούμενα (είδωλα) σε ποταπότητα.

Με αυτά μεν λοιπόν ας παίζουν οι ειδωλολάτρες και τα δαιμόνια, από τα οποία έρχεται σ’ εκείνους η ανοησία, διότι (τα δαιμόνια) την τιμή που ανήκει στον Θεό, την υποκλέπτουν για τον εαυτό τους και κατακομματιάζουν πολλούς μέσω διαφόρων τρόπων, σε άτιμες δοξασίες και φαντασίες, αφ’ ότου μας έβγαλαν από το δένδρο της ζωής και μας εξώθησαν ως ασθενέστερους πλέον προς το δένδρο της γνώσεως, την οποία λάβαμε όχι όταν και όπως έπρεπε, και έτσι συνέλαβαν αιχμάλωτο τον νου, που έχει προορισμό να ηγεμονεύει και άνοιξαν θύρα στα πάθη.

Διότι δεν ανέχονταν -επειδή είναι φύση φθονερή και μισάνθρωπη, ή μάλλον επειδή έγιναν (έτσι) εξ αιτίας της δικής τους κακίας- να απολαύσουν οι κάτω (οι άνθρωποι) τα άνω, αφού αυτοί από τα άνω κατέπεσαν στην γη, ούτε τόσο πολλοί να μετάσχουν στην δόξα και στον κόσμο της πρώτης μακαριότητας.

Έτσι διώχθηκε το πλάσμα (από τον παράδεισο)· γι’ αυτό ταπεινώθηκε η εικόνα του Θεού· και καθώς δεν θεωρήσαμε καλό την φύλαξη της εντολής, παραδοθήκαμε στην ανεξαρτησία της πλάνης· και καθώς πλανηθήκαμε, εξευτελιστήκαμε από αυτά που προσκυνήσαμε (= τα είδωλα).

Διότι το φοβερό δεν είναι μόνο ότι, ενώ πλασθήκαμε για να πράττουμε καλά έργα, για να δοξάζεται και επαινείται ο Πλάστης, και για να μιμούμαστε τον Θεό, όσο είναι κατορθωτό, εμείς γίναμε φωλιά παντός είδους παθών, τα οποία βόσκουν καταλυτικά και δαπανούν τον έσω άνθρωπο, αλλά και ότι υψώσαμε ως συνηγόρους των παθών μας και θεούς, ώστε η αμαρτία να αναγνωρίζεται όχι μόνο ανεύθυνη αλλά και θεία, εφ’ όσον έχει τόσο εύλογη δικαιολογία, δηλαδή το υπόδειγμα που παρέχουν τα προσκυνούμενα (είδωλα).

Εμείς όμως, αφού μας χαρίστηκε το δώρο, να αποφύγουμε την ειδωλολατρική πλάνη και να ζούμε με την αλήθεια και να υποτασσόμαστε στον ζώντα και αληθινό Θεό και να ανεβούμε υπεράνω της φύσεως, αφού δηλαδή τα ξεπεράσαμε όλα όσα υπάγονται μέσα στον χρόνο και στην πρώτη κίνηση⁵², έτσι ας δούμε και ας φιλοσοφήσουμε τα γύρω από τον Θεό και τα τού Θεού.

---

31. Ο Θεολόγος αναφέρεται στον πασίγνωστο αρχαιοελληνικό μύθο, σύμφωνα με τον οποίο, η Ρέα έκρυψε τον Δία στην Κρήτη για να μην τον καταπιεί ο Κρόνος, ο οποίος έτρωγε τα παιδιά του. Αντί για τον Δία, του έδωσε και κατάπιε μία πέτρα, ενώ τον Δία τον φυγάδευσε στην Κρήτη, οπού τον έκρυψε στο Δικταίο (ή το Ιδαίο) άντρο και όπου οι Κουρήτες χτυπούσαν τις ασπίδες τους και χόρευαν, για να μην ακούει το κλάμα του παιδιού ο Κρόνος. Την σχετική περί του Δία μυθολογία, βλέπε στις διάφορες ελληνικές μυθολογίες, σε σχετικά έργα ή, συνοπτικά, στη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. 12, σελ. 26 – 30. (Γρηγορίου Θεολόγου έργα 27, Ε.Π.Ε. 27, 76-84, σημ. 11).

32. Στη Φρυγία λατρευόταν η Ρέα, κατά τις εορτές της οποίας οι ιερείς της, ονομαζόμενοι Κορύβαντες, εκτελούσαν υπό τους ήχους οργάνων, ένοπλους χορούς οργιαστικού χαρακτήρα και προέβαιναν σε ευνουχισμούς (έ.α. σημ. 12).

33. Όλα αυτά αναφέρονται στην Δήμητρα και την θυγατέρα της Περσεφόνη, την οποία, κατά την ελληνική μυθολογία, είχε κλέψει ο Πλούτωνας και την είχε κατεβάσει στο βασίλειο του τον Άδη (έ.α. σημ. 13).

48. Ο Θεολόγος αναφέρεται στα Ελευσίνια μυστήρια, τα οποία τελούνταν προς τιμή της Δήμητρας, και τα οποία συμβόλιζαν τον θάνατο και την αναζωογόνηση της φύσεως, κατά τον χειμώνα και την άνοιξη αντιστοίχως (ε.α. σημ. 14).

49. Ο Θεολόγος κατονομάζει τον Διόνυσο, ο οποίος, κατά μίαν εκδοχή της μυθολογίας, είχε γεννηθεί από τον μηρό του Δία, και υπαινίσσεται την Αθηνά, η οποία πιστευόταν ότι είχε γεννηθεί από την κεφαλήν του (ε.α. σημ. 15).

50. Ο Γρηγόριος υπαινίσσεται προφανώς τους περί του Διονύσου μύθους και την σχετική με αυτούς τραγωδία του Ευριπίδη «Βάκχαι» (ε.α. σημ. 16).

51. Κατά την μυθολογία ο Ζευς κατέκαψε την Σεμέλη με τους κεραυνούς του όταν εκείνη θέλησε να τον δει (ε.α. σημ. 17).

52. Τα ανδρικά μόρια, ομοιώματα των οποίων κρατούσαν οι πανηγυριστές κατά τις εορτές του Διονύσου (έ.α. σημ. 18).

53. Της σημερινής Κριμαίας. Οι Ταύροι λάτρευαν θεά την οποίαν ταύτιζαν με την Άρτεμη, και η οποία ονομαζόταν Ορσιλόχη ή, κατά τους Έλληνας, Ταυριώνη ή Ταυρώ. Σ’ αυτήν, όπως γράφει ο Ηρόδοτος (Δ’ 99-103), προσέφεραν ανθρωποθυσίας κυρίως από τους ξένους ναυαγούς τους οποίους συλλάμβαναν (ε.α. σημ. 19).

54. Στη Σπάρτη τελούνταν εορτές προς τιμή της Αρτέμης, κατά τις οποίες μαστιγώνονταν οι έφηβοι εμπρός σε βωμούς μέχρις ότου έτρεχε αίμα και τιμόταν οποίος άντεχε περισσότερο. Ο Θεολόγος ειρωνεύεται το οξύμωρο, να λατρεύεται με επίδειξη ανδρισμού θεά η οποία πιστευόταν από τους αρχαίους ότι ήταν παρθένος (ε.α. σημ. 20).

55. Κατά την μυθολογία ο πατέρας του Πέλοπα Τάνταλος, ηγεμόνας στην Μικρά Ασία και φίλος των θεών, έσφαξε τον Πέλοπα και τους τον προσέφερε ως γεύμα για να δοκιμάσει τις μαντικές τους ικανότητες (έ.α. σημ. 21).

56. Η Εκάτη ήταν η θεά της σελήνης ή της νύχτας και των φαντασμάτων και η λατρεία της είχε εμφανιστεί στην Θράκη. Εθεωρείτο ως η κατ’ εξοχήν προστάτιδα της μαγείας (έ.α. σημ. 22).

57. Ο Τροφώνιος ήταν ήρωας τής Βοιωτίας επ’ ονόματι του οποίου είχε ιδρυθεί μαντείο. Στο μαντείο αυτό ο μαντευόμενος περιδινείτο εντός στενού κλιβάνου μέχρις απώλειας των αισθήσεων. Όταν συνερχόταν, οι ιερείς διά καταλλήλων ερωτήσεων, τον καθοδηγούσαν να πει και να γράψει ότι υποτίθεται ότι είχε ακούσει στον κλίβανο. Το αποτέλεσμα ήταν οι περίφημοι χρησμοί του Τροφωνίου. Όποιος δεχόταν να υποβληθεί στη δοκιμασία αυτή, λόγω του κλονισμού τον οποίον υφίστατο, έχανε στο εξής την ευθυμία του και γι’ αυτό για ανθρώπους στρυφνούς και αγέλαστους λεγόταν η φράση: «εκ Τροφωνίου μεμάντευται». Την όλη διαδικασία τής χρησμοδοσίας χαρακτηρίζει ο Θεολόγος ως παιχνίδι, όπως και στην πραγματικότητα ήταν (έ.ά. σημ. 23).

58. Τα σχετικά με την ιερά Δρυ τού μαντείου του Δία στην Δωδώνη, βλέπε εκτενέστερα στην Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμ. Θ’, σελ. 605 έ. (έ.ά. σημ. 24).

59. Η Πυθία προτού αναγγείλει τον χρησμό, έπινε νερό από την Κασταλία πηγή και μετά ανέβαινε επάνω σε ένα τρίποδα, κάτω από τον οποίο καίγονταν φύλλα δάφνης για να εμπνευστεί από τούς καπνούς (έ.ά. σημ. 25).

60. Μάγοι λέγονταν οι ιερείς των Μήδων, οι οποίοι μάντευαν το μέλλον από τα σφάγια των θυσιών (ε.α. σημ. 26).

61. Για τον Ορφέα, ο οποίος εμφανίσθηκε και λατρεύτηκε πρώτα στη Θράκη, και περί της λύρας του η οποία μάγευε τα πάντα, βλέπε περισσότερα στις ελληνικές μυθολογίες και εγκυκλοπαιδικά λεξικά (ε.α. σημ. 28).

62. Τα μυστήρια του Μίθρα είχαν διαδοθεί από την Περσία και την Μεσοποταμία σε ολόκληρη την ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Οι επιθυμούντες να μυηθούν στα μυστήρια του Μίθρα, υποβάλλονταν σε δώδεκα είδη ποινών, μεταξύ των οποίων η πείνα, η φωτιά, το ψύχος και άλλα παρόμοια (έ.α. σημ. 29).

63. Η Μένδη ήταν πόλη στο Δέλτα τού Νείλου, η οποία ως πολιούχο είχε τον Όσιρη και σαν ιερό ζώο τον τράγο «μένδη», το όνομα του οποίου σήμαινε: η ψυχή του κυρίου της πόλεως Διδού (Διδού ήτο το φαραωνικό όνομα της Μένδης) (έ.α. σημ. 30).

64. Στην Μέμφιδα λατρευόταν ο βους Άπις, σαν ενσάρκωση του θεού Φθα. Ο βους αυτός ήταν πραγματικό ζώο και όχι είδωλο ή έμβλημα ζώου και γι’ αυτό ειρωνεύεται ο Γρηγόριος την ανοησία των κατοίκων της Μέμφιδος, χάρη της οποίας καλοπερνούσε το «ιερό» ζώο (έ.α. σημ. 31).

65. Ο Νείλος λατρευόταν από τους Αιγυπτίους ως θεός, επειδή με την ιλύ [=λάσπη] την οποία απέθετε στις όχθες του, κατά την περίοδο των βροχών, έκανε την γην εύφορη. Η ευτυχία δε των κατοίκων, μετριόταν με το ύψος το οποίο έφταναν τα στάχυα, το δώρο του Νείλου (έ.α. σημ. 32).

66. Δηλαδή τα δημιουργήματα, τα οποία, εν αντιθέσει προς τον αιώνιο Θεό, το «πρώτον κινούν», υπόκεινται σε χρονικούς περιορισμούς και βρίσκονται σε κίνηση υποκείμενα στον νόμο της φθοράς (ε.α. σημ. 34).

ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ- Λόγος ΛΘ’, ΕΙΣ ΤΑ ΑΓΙΑ ΦΩΤΑ. ΕΠΕ-  ΤΟΜΟΣ 27 (5), σελ.74-84.

Αναδημοσίευση από

Posted by greekdownloads on 1 Φεβρουαρίου, 2023

https://greekdownloads.wordpress.com/2023/02/01/%ce%ac%ce%b3%ce%b9%ce%bf%cf%82-%ce%b3%cf%81%ce%b7%ce%b3%cf%8c%cf%81%ce%b9%ce%bf%cf%82-%ce%bf-%ce%b8%ce%b5%ce%bf%ce%bb%cf%8c%ce%b3%ce%bf%cf%82-%ce%b7-%cf%80%ce%af%cf%83%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%bc%ce%b1/