Βαρσανούφιου και Ιωάννου ερωταποκρίσεις. Τόμος Γ΄.
608. Περί καταλαλιάς του πλησίον.
609. Τι σημαίνει το «μετά στρεβλού διαστρέψεις».
610. Τι σημαίνει το «γίνεσθε φρόνιμοι ως οι όφεις και ακέραιοι ως αι περιστεραί».
611. Το κακό κατά προαίρεση και παρά προαίρεση.
612. Ποιο είναι το νόημα του χωρίου: «Πέντε γαρ άνδρας έσχες και νυν ον έχεις ουκ έστι σου ανήρ»,
613. Παραίνεση προς αρχάριο ασθενή.
614. Νουθεσίες προς αδελφό ο οποίος αρνιόταν να ζητήσει συγχώρηση. Περί ταπεινώσεως, υπακοής, εκκοπής θελήματος.
615. Αν πρέπει να τηρεί κανείς τον όρκο που κάνει την ώρα του θυμού του,
616. Αν χρειάζεται και τις προσευχές των αγίων εκείνος που μετανοεί.
608
Ερώτηση
Ένας άλλος αδελφός ρώτησε τον μεγάλο Γέροντα, Βαρσανούφιο, λέγοντας του:
– Πες μου, Πάτερ τυχαίνει να βλέπω έναν αδελφό να κάνει κάτι και εγώ το μεταφέρω σε άλλον αδελφό. Λέω δε με το λογισμό μου, ότι δεν τον κατακρίνω λέγοντας το στον αδελφό, αλλά μόνο συζητάμε. Άραγε, δεν υπάρχει καταλαλιά μέσα μου;
Απόκριση Βαρσανούφιου
Αν το κάνει κανείς από εμπάθεια είναι καταλαλιά. Αν όμως είναι ελεύθερος από πάθος, δεν είναι καταλαλιά, αλλά το λέει για να προλάβει το κακό να μην αυξηθεί.
609
Ερώτηση
Τι σημαίνει «με το στρεβλό και διεστραμμένο άνθρωπο, ανάλογη θα εμφανισθεί και η δική σου συμπεριφορά»; (Ψαλμ. 17, 27).
Απόκριση Βαρσανούφιου
Είπε ο Κύριος: «Αν κάποιος σε χτυπήσει στο δεξί μάγουλο, γύρισε του και το αριστερό» (Ματθ. 5, 39). Στην αντιμετώπιση δηλαδή του στρεβλού και διεστραμμένου, η συμπεριφορά μας δεν μπορεί να βγει έξω από το πλαίσιο που υπαγορεύει η εντολή αυτή του Κυρίου.
610
Ερώτηση
Τι σημαίνει το «να είσθε φρόνιμοι σαν τα φίδια και άκακοι και απλοί σαν τα περιστέρια»; (Ματθ. 10, 16).
Απόκριση Βαρσανούφιου
Αυτός που θα συνταιριάσει τη σύνεση και τη φρονιμάδα του φιδιού, στις περιπτώσεις που αντιμετωπίζει το κακό και τους κακούς, μαζί με την ακακία και την απλότητα, στις περιπτώσεις που βρίσκεται σε συνθήκες αγαθές, δεν θα επιτρέψει, ούτε στη φρονιμάδα του να κακουργεί, ούτε στην απλότητα του να ανοηταίνει.
611
Ερώτηση
Ποιοι είναι εκείνοι που πέφτουν στην αμαρτία και στην κακία μελετημένα και θεληματικά και ποιοι είναι εκείνοι που πέφτουν απρόβλεπτα και αθέλητα;
Απόκριση Βαρσανούφιου
Αυτοί που πράττουν και ζουν το κακό μελετημένα και θεληματικά, είναι αυτοί που βάζουν πρόθυμα το θέλημα τους στην κακία και ευχαριστιούνται με τη διάπραξη του κακού και βρίσκονται σε μόνιμη φιλία μαζί του. Αυτοί έχουν συνάψει ειρήνη με το σατανά και δεν κάνουν πόλεμο μαζί του καθώς διαμορφώνουν τους λογισμούς της ψυχής τους.
Ενώ εκείνοι που πράττουν το κακό απρόβλεπτα και αθέλητα είναι εκείνοι που αισθάνονται μέσα στα μέλη τους την εχθρική δύναμη, τον «έτερο νόμο της αμαρτίας, να αντιστρατεύεται και να μάχεται στα όσα ο νους τους και η συνείδησή τους αναγνωρίζουν ως νόμο ορθό» κατά τον Απόστολο (Ρωμ. 7, 23). Και βέβαια τότε που γίνεται αυτός ο εσωτερικός πόλεμος η εχθρική δύναμη είναι καμουφλαρισμένη και η αμαρτία ενδύεται με ενδύματα αρετής, αλλά αυτοί, καθώς συνειδητοποιούν το κακό, κατά τη διαμόρφωση των λογισμών τους, ούτε συμφωνούν προς το κακό ούτε το συναπολαμβάνουν ούτε υπακούουν, αλλά αντιδρούν, αντιπράττουν, αντιμιλούν, αντεπιτίθενται, (και όταν νικηθούν), οργίζονται με τον εαυτό τους. Αυτοί είναι απέναντι στο Θεό πολύ καλύτεροι και πολύ πιο αξιόλογοι απ ̓ αυτούς που με την προαίρεσή τους παραδίδουν το θέλημά τους στο κακό και ευχαριστιούνται με αυτό.
612
Ερώτηση
Τι σημαίνει αυτό που είπε ο Κύριος στη Σαμαρείτιδα «έχεις πάρει, πράγματι, πέντε άνδρες και αυτός που τώρα ζεις μαζί του, δεν είναι άνδρας σου»; (Ιωάν. 4, 18).
Απόκριση Βαρσανούφιου
Είναι σαφής ο λόγος. Διότι υπήρχε παλαιός νόμος, σύμφωνα με τον οποίο όσες γυναίκες έμεναν άτεκνες, όταν πέθαιναν οι σύζυγοί τους, να παντρεύονται μέχρι πέντε άνδρες. Μετά όμως τον πέμπτο άνδρα, είτε τεκνοποιούσαν είτε όχι, να μην παντρεύονται πια. Αν κάποια δε μετά τον πέμπτο παντρευόταν και έκτο, να μην θεωρείται πλέον άνδρας της, αλλά μοιχός, διότι τον πήρε παρά το νόμο, πράγμα που συνέβη και στη γυναίκα αυτή που αναφέρει το Ευαγγέλιο.
Αν τώρα θέλει κάποιος να το δει το θέμα και με κάποια αλληγορική και μυστική σημασία μπορεί να θεωρήσει ως πέντε νόμιμους άνδρες τις φυσικές αισθήσεις, την όραση, την όσφρηση, την ακοή, τη γεύση, την αφή, με τις οποίες γνωρίζουμε τι είναι το καθετί που βρίσκουμε μπροστά μας. Ως έκτο και παράνομο άνδρα ας εννοήσει την απιστία από την οποία είχε καταληφθεί η γυναίκα από άγνοια και παρά φύση.
Της είπε λοιπόν τότε ο Χριστός «αλήθεια είπες ότι έχεις πάρει πέντε άνδρες», δηλαδή ζούσες σαν να είχες τις πέντε σου αισθήσεις ως άνδρες που σε υπέτασσαν και σε οδηγούσαν όπως αυτοί ήθελαν. Και μ’ αυτό θέλει να πει ότι χόρτασες αρκετά με τις επιθυμίες που υπεισέρχονται μέσω των πέντε αισθήσεων, τις οποίες όμως επιθυμίες τώρα απέβαλες, λόγω της νεκρώσεως που επήλθε στο σώμα σου από τα γηρατειά. «Αυτός ο άνδρας όμως που έχεις τώρα», δηλαδή η απιστία, δεν είναι άνδρας σου, που θα πει ότι με τις προδιαγραφές της ανθρώπινης φύσης δεν πρέπει να είσαι άπιστη, αλλά για να βρίσκεσαι μέσα στην απιστία, σημαίνει ότι σε έχουν αιχμαλωτίσει ξένες και εχθρικές δυνάμεις.
613
Παραίνεση του αγίου και μεγάλου Γέροντα Βαρσανουφίου προς άρρωστο αρχάριο αδελφό, ο οποίος δεν μπορούσε να σηκώσει το καταθλιπτικό βάρος της αρρώστιας του.
Αδελφέ, δεν είχαν να καυχηθούν για τίποτε άλλο οι εργάτες εκείνοι, όταν ζητούσαν επίμονα από τον οικοδεσπότη το μισθό τους, παρά μόνο γι’ αυτό που μπορούσαν να πουν· «εμείς υπομείναμε τον καύσωνα και το μόχθο όλης της ημέρας» (Ματθ. 20, 12). Ας υπομείνουμε λοιπόν, τέκνο, με ευχάριστη διάθεση αυτή τη θλιβερή ασθένεια, για να μας επισκιάσει πλούσια το έλεος του Θεού και ας μη δειλιάσουμε, ούτε να χάσουμε το θάρρος μας, για να μη βρεθούμε αιχμαλωτισμένοι από την ακηδία, διότι η ακηδία είναι η αρχή της απώλειάς μας. Θυμήσου, παιδί μου, ότι «αυτός που θα υπομείνει ως το τέλος αυτός θα σωθεί» (Ματθ. 10, 22).
Τέκνο, υπάρχει και αρρώστια που παραχωρείται για να πειραστούμε και ο πειρασμός παραχωρείται για να δοκιμαστούμε. Διότι «ο άνθρωπος που δεν δοκιμάζεται από πειρασμό, παραμένει ανώριμος, ασταθής και άπειρος», ενώ εκείνος που δοκιμάζεται μέσα στις δυσκολίες και τους κινδύνους, γίνεται δοκιμος και επιτυχημένος, όπως γίνεται και με το χρυσό που καθαρίζεται και λαμπικάρεται μέσα σε δυνατή φωτιά. «Διότι η δοκιμασία στον ενάρετο, παράγει την ελπίδα προς τον Θεό και η ελπίδα δεν ντροπιάζει ούτε διαψεύδει αυτόν που την έχει» (Ρωμ. 5, 4-5). Ας μη χαλαρώσει λοιπόν ο εχθρός την κατά Θεό πρόθεση σου και ας μη σου διασαλεύσει την πίστη που έχεις στην Αγία Τριάδα.
Αλλά ποιο είναι αυτό το τόσο σοβαρό κακό που σε βρήκε, ώστε να αποδιοργανωθείς και να χάσεις το θάρρος σου; Φέρε στο νού σου τι λέει ο ̓Απόστολος: «Στον αγώνα σας κατά της αμαρτίας, δεν αντισταθήκατε ακόμη μέχρι σημείου να λάβετε τραύματα και να χύσετε το αίμα σας και ξεχάσατε την προτροπή και τη νουθεσία που μας κάνει ο Θεός, όταν μας μιλά σαν να μιλά σε παιδιά του. Παιδί μου, μην παραμελείς και μη βγάζεις από το νου σου την ωφέλεια που φέρνει η παιδαγωγία του Κυρίου, η οποία γίνεται μέσω των θλίψεων και μην αποθαρρύνεσαι όταν ελέγχεσαι και επιτιμάσαι από τον Κύριο.
Διότι εκείνον που αγαπά ο Κύριος, τον παιδαγωγεί με θλίψεις και μαστιγώνει με δοκιμασίες, κάθε υιό που τον δέχεται πλησίον Του ως δικό Του. Αν με υπομονή δέχεσθε την παιδαγωγία, ο Θεός συμπεριφέρεται προς εσάς σαν σε παιδιά Του. Διότι ποιος υιός είναι εκείνος που δεν τον παιδαγωγεί ο πατέρας του; Πράγματι κανείς. Αν πάλι είστε χωρίς παιδαγωγία, στην οποία έλαβαν μέρος και δοκίμασαν όλα τα γνήσια παιδιά, αποδεικνύετε απ’ αυτό, ότι είστε νόθα και δεν είστε παιδιά του Θεού» (Εβρ. 12, 4-9). Αν λοιπόν σηκώσεις την αρρώστια σου με ευχαριστία, γίνεσαι υιός. Αν όμως παραλύσεις και αποδιοργανωθείς, γίνεσαι νόθος.
Σε παρακαλώ, τέκνο, εγώ ο Γέροντας, εσένα τον αρχάριο, εγώ που έχω πιά γεράσει μέσα στις υποχρεώσεις του μοναχικού Σχήματος, αν και δεν μπόρεσα να φανώ χρήσιμος σε τίποτα σ’ αυτόν που πρόσφατα δέχτηκε την χειροθεσία του αρχάριου· και είθε, Κύριε Ιησού Χριστέ, αυτό το βήμα να μην αποδειχθεί επιπόλαιο και άκαρπο. Σε παρακαλώ λοιπόν έχε νήψη, ξύπνα από τη μέθη του βαρύτατου ύπνου. Σήκω πάνω στα πόδια σου σταθερός και φώναξε μαζί με τον Πέτρο και τους υπόλοιπους ̓Αποστόλους στο Σωτήρα όλης της κτίσης με ξεκάθαρη και δυνατή φωνή: «Επιστάτη, σώσε μας, χανόμαστε» (Λουκ. 8, 24).
Και οπωσδήποτε θα έλθει τότε κοντά σου και θα επιτιμήσει τους ανέμους και τη θάλασσα και θα σταματήσει το κλυδώνισμα του πλοίου της ψυχής σου. Εννοώ ότι θα πάρει από την ψυχή σου αυτή τη βαριά καχεξία, θα σε γλυτώσει από τα νύχια του αιμοβόρου λιονταριού και το περιστέρι της αγνότητας και ακεραιότητας σου θα το λυτρώσει, έστω κι αν βρίσκεται ήδη στο στομάχι του δρακοντοειδούς σατανά, θα προστατεύσει τα νεόφυτα σπαρτά των πρώτων ασκητικών προσπαθειών σου, από το χαλάζι της δαιμονικής διαβολής, τον ελαιώνα της πνευματικής εντρύφησης σου από το δάκο της εγωπάθειας και όλα τα δέντρα των μοναχικών και πνευματικών σου στόχων, από το αγιάζι της ακηδίας, για να αποδώσουν καρπούς την κατάλληλη εποχή. Έτσι ο σπόρος της γης σου θα αποδώσει καρπό ώριμο, σύμφωνα με το λόγο του Κυρίου, άλλος εκατό, άλλος εξήντα, άλλος τριάντα.
Εξέτασε, αδελφέ, να δεις τι υπέμεινες για χάρη του Ονόματος του Θεού. Ο Απόστολος απαρίθμησε πολλά και είπε ότι τίποτε από όλα όσα απαρίθμησε και δεν απαρίθμησε δεν μπορεί να μας χωρίσει από την αγάπη του Χριστού μας, λέγοντας τα εξής: «Ούτε τα παθήματα, ούτε οι στενοχώριες, ούτε οι διωγμοί, ούτε η πείνα, ούτε η γύμνια ούτε κίνδυνοι ή και ο μαρτυρικός θάνατος, δεν μπορούν να μας χωρίσουν από την αγάπη του Χριστού» (Ρωμ. 8, 35). Και επομένως μια μικρή αρρώστια θα καταφέρει να απομακρύνει το νου μας από το Θεό; Μη γένοιτο, τέκνο, αλλά κράτα γερά και θα δεις τη βοήθεια του Θεού. Διότι αυτός είναι ο πρώτος πειρασμός που σε βρήκε, αν συν Θεώ τον νικήσεις, δεν θα μπορέσει να κυριεύσει την ψυχή σου πια ο μόνιμος εχθρός της. Ενώ, αν σε νικήσει ο πειρασμός στη δοκιμασία αυτή, θα σε οδηγήσει σε κατάσταση δουλικής υποτέλειας σ’ αυτόν. Λοιπόν μείνε σταθερός και υπόμεινε. Γιατί, αν προσέξεις και σταθείς σωστά, θα μπορέσεις να διαπιστώσεις πόσο μεγάλο θα είναι το έλεος του Κυρίου.
Ας πληροφορηθεί δε η αγάπη σου ότι δεν σταματώ νύκτα και ημέρα να παρακαλώ το Θεό να σε σώσει και όλους μας να μας διαφυλάξει από τον πονηρό. Η δε κύρια φροντίδα μου είναι να κληρονομήσετε μαζί με τους ̔Αγίους, σαν τέκνα τους, «όσα μάτι δεν είδε, αυτί δεν άκουσε και καρδιά ανθρώπινη δεν συνειδητοποίησε εκείνα τα οποία ετοίμασε ο Θεός σ’ όσους Τον αγαπούν». Δείξε ζήλο για να φτάσεις να τα ζήσεις όλα αυτά και θα αξιωθείς να χαίρεσαι την πραγματική ευτυχία «εν Χριστώ».
614
Ερώτηση
Ένας αδελφός έσφαλε και όταν του είπε ο Αββάς «αναγνώρισε ότι ενδέχεται να έχεις κάνει λάθος, (να είσαι ένοχος σε κάποιο πολύ μικρό βαθμό) και πες «συγχώρησον», αυτός πεισμάτωσε και δεν έλεγε. Τότε ο Αββάς προσευχήθηκε, έκανε τρεις μετάνοιες και με δυσκολία τον έπεισε να πει «συγχώρησον». Καθώς δε πήγαινε ο αδελφός στο κελλί του, του είπε ο Αββάς: ̓Αδελφέ, ερεύνησε τον εαυτό σου στο κελλί σου, κατά μόνας, και θα βρεις που οφείλεται η σκληράδα της καρδιάς σου.
Αφού λοιπόν ο αδελφός έκανε ο,τι του παρήγγειλε ο Αββάς, γύρισε πίσω, εξομολογήθηκε γονατιστός στον Αββά και τον παρακάλεσε να αναφέρει όλο αυτό το επεισόδιο στο μεγάλο Γέροντα, Βαρσανούφιο, και να του ζητήσει να κάνει ευχή γι’ αυτόν. Και ο Άγιος του μήνυσε τα εξής:
Απόκριση Βαρσανούφιου
Αδελφέ, πρόσεχε τον εαυτό σου. Μου ζήτησες μόνος σου να σπείρω στο χωράφι σου. Κανείς δεν σε ανάγκασε. Πρόσεχε όμως να μην αφήσεις να σπείρει ο διάβολος μέσα στο σπαρμένο σιτάρι σου ζιζάνια, δηλαδή όλα όσα πρόκειται να καταφάει η μόνιμη φωτιά της κολάσεως. Εγώ σου απαντώ, αφού με ρώτησες για τους λογισμούς σου.
Οι Πατέρες λένε: Αν κάποιος ρωτά για τους λογισμούς του, οφείλει να τηρήσει τις νουθεσίες, έστω και αν απειλείται η σωματική του υπόσταση με θάνατο, (αλλά και μέχρι να τελειώσει η επίγεια ζωή του). Και προσθέτουν ότι, όποιος δεν τηρεί τα λεγόμενα των Πατέρων, θα οδηγηθεί στην απώλεια.
Έχεις φωλιασμένους στην καρδιά σου κακούς και φοβερούς λογισμούς. Γιατί λοιπόν θεωρείς ως θανατηφόρους λογισμούς αυτούς που δεν είναι τέτοιοι, ενώ είναι ο διάβολος αυτός που σου παρουσιάζει το φως σκοτάδι και το σκοτάδι φως, σου δείχνει τα πικρά ως γλυκά και τα γλυκά ως πικρά; Θεωρείς τη ζωή ως θάνατο και το θάνατο ως ζωή. Ο εχθρός «τριγυρίζει σαν λιοντάρι που βρυχιέται, για να σε καταβροχθίσει ζωντανό» (Α ́ Πετρ. 5, 8) και συ δεν καταλαβαίνεις πως, αν δεν σε σκέπαζε το χέρι του Θεού και η ευχή των ̔Αγίων, θα είχες οδηγηθεί στην απώλεια και στην πλάνη που αυτός επιθυμεί και επιδιώκει.
Γι’ αυτό ακριβώς είσαι εύκολος να απορρίπτεις τα θεία λόγια που σου απευθύνει ο Αββάς σου για την ωφέλεια και τη σωτηρία της ψυχής σου, για να μην έλθεις ποτέ σε επίγνωση ζωής. ̔Ο Αββάς σου πόσους κόπους κάνει για σένα, σαν να τους έκανε για την ίδια του την ψυχή! Αλλά και παρακαλεί τους αγίους Πατέρες να προσεύχονται με τον ίδιο στόχο για σένα, για να ξεφύγεις από τις παγίδες του διαβόλου και του θανάτου και να καταφύγεις σωσμένος στη φωλιά του Κυρίου
Ο Αββάς σου λοιπόν καταθέτει για σένα έναν τέτοιο κόπο, δεν οφείλεις όμως και συ να φυλάξεις τους λόγους του σαν κόρη οφθαλμού και να τον θεωρείς πιο πολύτιμο και από την ψυχή σου; ̓Αλλά εσύ έγινες χυδαίος από την παρρησία, επειδή κορέστηκες από τη συνεχή επαφή και συνύπαρξη που έχεις μαζί του, αν και δεν θα ‘πρεπε να φτάνεις στο βίωμα του κορεσμού, αλλά να προσεύχεσαι να φανείς αντάξιος μιας τέτοιας συναναστροφής και να μη συντελέσει στην κατάκριση σου, το ότι βρίσκεσαι μαζί του πάντοτε.
Όφειλες δε να εκτελείς με σπουδή, ευλάβεια και μεγάλο φόβο την εντολή που σου δίνει, για να έλθει μέσω του Ηγουμένου η ευλογία του Θεού επάνω σου και να λυτρωθείς από την πλάνη του εχθρού, ώστε να μην εκπληρωθεί σε σένα το «έφαγε ο Ιακώβ και χόρτασε και κλώτσησε ο αγαπημένος» (Δευτ. 32, 15). Ή ακόμα και το «αλίμονο σε σένα Χοραζίν, αλίμονο σε σένα Βηθσαιδά, διότι αν γίνονταν στην Τύρο και στη Σιδώνα όσα θαύματα έγιναν σε σένα, οι κάτοικοί τους θα είχαν μετανοήσει εγκαίρως, φορώντας πένθιμα ρούχα και βάζοντας στάχτη στα μαλλιά τους» (Ματθ. 11, 21). Και φυσικά έπρεπε να φροντίζεις ώστε να μην ακούσεις και συ το Ψαλμικό «μίσησες κάθε παιδαγωγία και στην πράξη απέρριψες με περιφρόνηση τα λόγια μου, στρέφοντάς τους τα νώτα σου» (Ψαλμ. 49, 17).
Γιατί τόσο συχνά προξενείς πειρασμούς στον εαυτό σου; Δηλαδή αρχίζεις εσύ, από μόνος σου, να λες λόγια στους άλλους και έπειτα δεν σηκώνεις όσα σου λένε, αλλά από τη φθονερή και πονηρή προδιάθεσή σου τυφλώνεται η καρδιά σου και βρίσκεσαι σε διαρκή ταραχή. Και ενώ πολλές φορές σκόνταψες και έφαγες τα μούτρα σου, η υπεροψία σου δεν σε άφησε να ντραπείς, παρουσιάζοντας το μέτωπό σου ανάλγητο, σαν να είναι κατασκευασμένο από χαλκό, και η ισχυρογνωμοσύνη του προσωπικού θελήματος σου δεν σου επιτρέπει να υποχωρείς, δίνοντας την εντύπωση ότι ο αυχένας σου έγινε «σιδερένιος και ατσάλινος», όπως σου είπε και ο αδελφός Ιωάννης.
Αλλά ποιος τα λειτούργησε αυτά τα πάθη και σώθηκε; Ο Κάιν πρώτος τα εγκολπώθηκε και δέχτηκε την κατάρα από το χέρι του Κυρίου. Και μετά απ αυτόν οι Γίγαντες και πνίγηκαν στα νερά του κατακλυσμού. Επίσης ο Χαμ και ο Ησαύ και απομακρύνθηκαν από τις άγιες ευλογίες. Ο Φαραώ με την πέτρινη καρδιά πνίγηκε μέσα στην Ερυθρά Θάλασσα μαζί με τους ανθρώπους του και τα στρατεύματά του. Όσοι ήταν γύρω από το Δαθάν αντιστάθηκαν στο Μωυσή και τους κατάπιε η γη μαζί με τα σπίτια τους.
Και αν τον ιερέα (το Λευίτη) που σήκωσε κεφάλι και αντιστάθηκε τον κατάπιε η γη, κατά τη Γραφή, πως τόλμησες εσύ να αντισταθείς στον Αββά σου, που σου έλεγε να πεις «συγχώρησον» και δεν έλεγες; Έτσι αποξένωσες τον εαυτό σου από την ταπείνωση του Θεού και από τα λόγια των Πατέρων, που λένε ότι σε όλες τις περιπτώσεις έχουμε ανάγκη από ταπείνωση, το να λέμε σε κάθε περίσταση και για οποιαδήποτε αφορμή, «συγχώρησον». Εσύ όμως, πόσες φορές έχεις ακούσει αυτά τα λόγια, αλλά το «συγχώρησον» δεν το είπες! Και αυτό το «συγχώρησον» που είπες στο τέλος δεν ήταν αληθινό. Το είπες με βία και πίεση και όχι με μετάνοια και κατάνυξη. Μέχρι πότε θα είσαι «σκληροτράχηλος και απερίτμητος» στην καρδιά; Ερεύνησε με προσοχή και τότε θα διαπιστώσεις ότι κανένας μέσα στο Μοναστήρι δεν είναι σκληρός. Γιατί δίνεις χέρι και δύναμη στο διάβολο για να πετύχει την απώλεια της ψυχής σου;
Λοιπόν, αδελφέ μου, έχε νήψη, εγρήγορση, ξύπνα από το βαθύτατο ύπνο και σύνελθε από το αναίτιο και άλογο μεθύσι που σε εξευτελίζει. Που είναι η ταπείνωση; Που είναι η υπακοή; Που είναι η εκκοπή του θελήματος σε όλα; Διότι, αν κόβεις το θέλημα σου σε ένα πράγμα και στο άλλο δεν το κόβεις, είναι φανερό ότι και σ’ αυτό που το έκοψες, πάλι κάποιο άλλο θέλημα ικανοποίησες, διότι αυτός που υποτάσσεται, υποτάσσεται σε όλα. Ο υποτασσόμενος δε, πραγματικά, σε όλα, δεν ανησυχεί για τη σωτηρία του, αφού άλλος θα απολογηθεί γι ̓ αυτόν, εκείνος στον οποίο υποτάχθηκε και εμπιστεύθηκε την ψυχή του. Αν θέλεις λοιπόν να σωθείς και η ζωή σου να είναι επιτυχημένη, και στον ουρανό και στη γη, τήρησε όσα σου λέω και θα δώσω λόγο εγώ για σένα, αδελφέ! Αν όμως αμελήσεις και δεν τα τηρήσεις, εσύ θα έχεις την ευθύνη για κάθε δυσάρεστο αποτέλεσμα.
Μη χάσεις την ελπίδα, διότι αυτή είναι η χαρά του διαβόλου. Έπεισα τον Αββά να σε δεχτεί στον κόλπο του, όπως ήσουν και πρώτα. Είχε βέβαια απηυδήσει από την απείθεια και την ανυπακοή σου, αλλά τον έπεισα να σε δεχτεί με φόβο Θεού ως γνήσιο υιό και όχι ως νόθο. Και συ λοιπόν εμπιστεύσου τον εαυτό σου σ’ αυτόν για όλα τα θέματα σου. Και είναι μάρτυς μου ο Πατέρας και ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα ότι θα σηκώσω όλο σου το βάρος ενώπιον Αυτού· και από μένα θα ζητήσει το αίμα σου, αν βέβαια δεν παρακούσεις στα λόγια μου.
Από σήμερα λοιπόν βάλε αρχή για ένα νέο τρόπο ζωής βοηθούμενος από το χέρι του Θεού. Να λοιπόν δες ότι ανανεώθηκες πνευματικά, πρόσεχε τον εαυτό σου και μη δώσεις προσοχή και ενδιαφέρον σε ανώφελες μωρολογίες. Ο Κύριος να σου δώσει σύνεση και δύναμη να κατανοήσεις και να κάνεις πράξη όσα σου έγραψα. Και αν θέλεις να με ρωτάς κάτι από καιρού εις καιρόν, δεν θα αμελήσω να σου αποκριθώ ο,τι ο Κύριος βάλει στο στόμα μου, για να πληροφορήσει την καρδιά σου να σου υπαγορεύει αυτά που θα συμβάλλουν στη σωτηρία της ψυχής σου, εν Χριστώ Ιησού. Αμήν.
615
Ερώτηση
Ο ίδιος αδελφός, χωρίς την ευλογία του Αββά, ρώτησε το μεγάλο Γέροντα, αν είναι συμφέρον να τηρήσει κάποιος όσα υπόσχεται με όρκο την ώρα που είναι θυμωμένος, ή πρέπει να μετανοήσει και να μην πραγματοποιήσει όσα ένορκα εξήγγειλε την ώρα του θυμού του.
Και ο γέροντας του αποκρίθηκε τα εξής:
Απόκριση Βαρσανούφιου
Ο Κύριος είπε στο Μωυσή: «Κατέβα γρήγορα από το όρος, διότι ο λαός μου, που τον έβγαλες ελευθερωμένο από την Αίγυπτο, έκανε παρανομία παρεκτράπηκε από το δρόμο που του παρήγγειλες να βαδίζει. Και να, κατασκεύασαν ένα μοσχάρι και το προσκυνούν, λατρεύοντας το είδωλο αυτό» (Εξ. 32, 7). Πως ξεγελάστηκες, ταλαίπωρε, τόσο γρήγορα και έφυγες από την υπακοή, από την οποία θέλει ο διάβολος να σε αποξενώσει τελείως και για τούτο έχει τόσο μένος εναντίον σου; Δεν αποδεικνύεται εδώ αυτό που σου είπα, ότι δεν μπορείς να αντιληφθείς ορθά το συμφέρον σου και ότι δεν έχεις αγνίσει την καρδιά σου και τις επιθυμίες της; Που πέταξες τα λόγια μου; Γιατί βιάζεσαι να πέσεις στο λάκκο που σου έσκαψε ο διάβολος; Γιατί τυφλώνει ο εχθρός την καρδιά σου ώστε να μην εφαρμόζεις όσα σε συμβουλέψαμε; Δεν σου έγινε σύσταση να παραδώσεις τον εαυτό σου στα χέρια του Θεού και στα χέρια του Αββά σου; Δεν το εννόησες ακόμη ότι ο Αββάς σου επιζητεί τη σωτηρία της ψυχής σου όπως επιζητεί την ωφέλεια της δικής του ψυχής;
Δεν έπρεπε λοιπόν να τον παρακούσεις, και αν ακόμη σου έλεγε να κάνεις φόνο, κυρίως για την ωφέλεια των αδελφών, την οποία καθιστά ανέφικτη και απραγματοποίητη ο διάβολος, στηριζόμενος πάνω στο καταραμένο δικαίωμα (που τόσο εγωπαθώς καλλιεργείς μέσα σου), για να μην οικοδομηθείς ούτε συ ούτε κανένας άλλος βοηθούμενος από τη συμπεριφορά σου. Και ενεργώντας έτσι θα ‘ρθεί επάνω σου το «ουαί» των Φαρισαίων και η απειλή εκείνου του φρουρού που αναφέρει ο Ιεζεκιήλ σχετικά με την επερχόμενη ρομφαία (βλ. Ιεζ. 33, 1-6).
Έστω όμως ότι εσύ δεν μπορείς να ωφελήσεις κάποιον, γιατί δεν το αναφέρεις σ’ αυτόν που έχει τη δύναμη να το κάνει; Γιατί έγινες τόσο γρήγορα σαν το σκύλο που επιστρέφει στο ξέρασμα του και σαν το χοίρο που κυλιέται στο βούρκο, με το να παραμένεις πεισματικά αδιόρθωτος, μόνο και μόνο εξαιτίας της παγιωμένης στο κακό καρδιάς σου; Ο Αββάς σου έδωσε εντολή να μην του κρύβεις κανένα λογισμό και κανένα γεγονός και τότε εκείνος θα σηκώνει το βάρος κάθε αμαρτίας σου, και συ τον παροργίζεις όπως ο Ισραηλιτικός λαός το Μωυσή; Νιώσε λοιπόν ντροπή, απόβαλε την παλιά σου συνήθεια και επίστρεψε μετανοημένος και ο Θεός θα σε δεχτεί, διότι είναι ελεήμων. Και μη δέχεσαι να ενεργείς ανθρωπάρεσκα, διότι θα απολεσθείς και δεν θα γίνεις δούλος του Θεού. Πρόσεχε τον εαυτό σου, άθλιε, και έχε φόβο Θεού.
Σε περίπτωση δε που κάποτε θα θυμώσεις και θα οργισθείς, δεν σε συμφέρει να τηρήσεις όσα ορκίστηκες την ώρα του θυμού σου και να παραβείς την εντολή του Θεού που λέει «μη φονεύσεις». Διότι είναι καλύτερο να μετανοήσεις ενώπιον του Θεού και να μην κάνεις όσα υποσχέθηκες με όρκο πως θα τα πραγματοποιήσεις, παρά να πέσεις στην κατάκριση που έπεσε και ο Ηρώδης, ο οποίος για να φανεί συνεπής προς τον ασεβή όρκο του, έκοψε το κεφάλι του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, έχασε την αιώνια ζωή και παραδόθηκε στην πικρή και ατέλειωτη κόλαση. Αλλά μάλλον σε συμφέρει να μετανοήσεις και να ζητήσεις από το Θεό συγχώρηση, ο Οποίος μπορεί και να σου τη δώσει. Πράγματι, και ο Ηρώδης θα ήταν ευλογημένος αν είχε κάνει αυτό το πράγμα, επειδή όμως δεν το έκανε, έγινε τρισάθλιος και καταραμένος στον αιώνα.
Αλλά και ο Πέτρος, ο κορυφαίος των ̓Αποστόλων, ορκίστηκε τρεις φορές και, αναθεματίζοντας τον εαυτό του, αρνήθηκε ότι γνωρίζει το Σωτήρα. Μετανόησε όμως εκδηλώνοντας οδυνηρότατο κλαυθμό και γνήσια μετάνοια και έτσι εξάλειψε την αμαρτία του και έγινε δεκτός από το φιλάνθρωπο Δεσπότη Χριστό και Σωτήρα. Και όχι μόνο αξιώθηκε να λάβει χαρά, τότε που ο Άγγελος είπε στις Μυροφόρες γυναίκες «να αναγγείλετε την Ανάσταση του Χριστού στους μαθητές και στον Πέτρο» (Μαρκ. 16, 7), αλλά και ο ίδιος ο Κύριος, αντί των τριών αρνήσεων, τον ρώτησε αντιστοίχως τρεις φορές «Πέτρε, με αγαπάς;», δείχνοντάς του ότι, με την πραγματική μετάνοια που έδειξε, θεραπεύτηκε η αμαρτία της τριπλής άρνησής του.
Ποτέ λοιπόν να μην ορκιστείς, και παραβείς έτσι την εντολή του Θεού. Αν όμως πέσεις στο αμάρτημα του όρκου, να μη διστάσεις να μετανοήσεις, διότι και ο Πέτρος αν κρατούσε τον όρκο του, ότι δηλαδή δεν γνώριζε το Δεσπότη, θα παρέμενε αποξενωμένος απ ̓ Αυτόν και από τη δόξα Του.
616
Ερώτηση
Ο αδελφός, αφού έλαβε απάντηση για τα προηγούμενα, έκανε την εξής ερώτηση στο μεγάλο Γέροντα:
Είπε η θεοφιλία σου ότι μπορεί ο αμαρτωλός να εξαλείψει τα αμαρτήματα του με τη δύναμη της μετάνοιας του. Τι λοιπόν; Δεν χρειάζεται και την προσευχή των αγίων, αλλά είναι αυτάρκης; Αν πάλι δεν μετανοήσει γνήσια και ειλικρινά, και οι άγιοι Πατέρες προσευχηθούν γι’ αυτόν, δεν εξαλείφονται τα αμαρτήματά του χάριν των αγίων;
Απόκριση Βαρσανούφιου
Αν και ο ίδιος ο άνθρωπος, που έχει ανάγκη για τις προσευχές των αγίων, δεν κάνει ο,τι καλύτερο μπορεί και δεν συνεργήσει στις προσευχές των αγίων, δεν ωφελείται καθόλου, έστω και αν προσεύχονται οι άγιοι Πατέρες γι ̓ αυτόν. Όσο κι αν οι άγιοι νηστεύουν και προσεύχονται γι’ αυτόν με θέρμη, αφού αυτός σκορπίζει τις δυνάμεις, ζει με αμέλεια και νωχέλεια και αλαζονευόμενος καλλιεργεί πονηρές επιθυμίες, σε τι θα τον ωφελήσει η δέηση που κάνουν υπέρ αυτού; Σ’ αυτή την περίπτωση εκπληρώνεται εκείνο που αναφέρεται στη Γραφή «όταν ο ένας κτίζει και ο άλλος γκρεμίζει, ποια ωφέλεια μπορεί να προέλθει, παρά μονάχα κόποι άκαρποι;» (Σοφ. Σειρ. 34, 23).
Διότι αν μπορούσε να γίνει αυτό, δηλαδή να σώζεται αυτός για τον οποίο προσεύχονται οι άγιοι, χωρίς ο ίδιος να συμμετέχει με τον προσωπικό του αγώνα, έστω και στο ελάχιστο, δεν θα εμποδίζονταν οι άγιοι να το κάνουν αυτό και για ολους τους αμαρτωλούς του κόσμου. Φυσικά, αν κοπιάσει και αγωνιστεί λίγο ο αμαρτωλός, έχει ανάγκη και από την προσευχή του δικαίου, διότι λέει ο ̓Απόστολος «έχει μεγάλη δύναμη η προσευχή του δικαίου, όταν συμβάλλουμε και μείς προς την ίδια κατεύθυνση» (‘Ιακ. 5, 16). Με άλλα λόγια, όταν προσεύχεται ο άγιος και δίκαιος για έναν αμαρτωλό, να συνεργεί στη δέηση του και ο αμαρτωλός με τη μετάνοια, κατά τη δύναμή του, αφού ο αμαρτωλός μόνος του είναι ανίκανος να επιτύχει την εξάλειψη των αμαρτημάτων του. Διότι η προσευχή του αμαρτωλού συνεισφέρει λίγα, ενώ η προσευχή των αγίων πολλά. Όπως π.χ. αν κάποιος που είναι αναγκασμένος να σηκώσει δέκα μόδιους σιτάρι, και δεν μπορεί να σηκώσει ούτε δύο, βρει έναν άνθρωπο που φοβάται το Θεό και αυτός του σηκώσει τους εννέα, αφήνοντας σ ̓ αυτόν τον ένα, τον βγάζει από το αδιέξοδο της αδυναμίας του, διότι θα σωθεί και δεν θα καταζημιωθεί στο δρόμο από τους ληστές, έτσι και εδώ.
Ακόμη θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τον αμαρτωλό με έναν άνθρωπο που χρωστάει εκατό νομίσματα, ο οποίος, όταν του υπενθύμισε ο δανειστής του να αποδώσει το χρέος του, πήγε σε κάποιον άλλο άνθρωπο, ευσεβή και εύπορο, και τον παρακάλεσε να κάνει αγάπη και να του δώσει ότι μπορεί. Και αυτός, επειδή ήταν πονετικός και φιλάνθρωπος, συνειδητοποίησε τη θλιβερή του κατάσταση, τον σπλαχνίσθηκε και του είπε: ‘Αδελφέ, οτι έχω στα χέρια μου το διαθέτω για χάρη σου και ελευθερώνεσαι από το γραμμάτιο. Από το χρεοφειλέτη λοιπόν εξαρτάται το να φροντίσει να δώσει τα λίγα και να ελευθερωθεί από τα πολλά. Διότι, αν δεν διαπιστώσει εκείνος ο σπλαγχνικός και πονετικός άνθρωπος ότι έφερε και ο χρεοφειλέτης τα δέκα νομίσματα του, διστάζει και αυτός να δώσει τα ενενήντα, επειδή είναι σίγουρος πως ο δανειστής δεν θα ακυρώσει το γραμμάτιο, αν δεν πληρωθούν και τα εκατό νομίσματα που του οφείλονται.
(Απόσπασμα από το βιβλίο: Βαρσανούφιου και Ιωάννου ερωταποκρίσεις. Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου. Καρέας).
Ελληνική Πατρολογία 