Μπορείτε να διαβάσετε το υπόλοιπο βιβλίο εδώ : Όσιος Ιωάννης ο Σιναΐτης. Κλίμαξ.
ΚΛΙΜΑΞ
Λόγος Τριακοστός
Περί αγάπης, ελπίδας, πίστης
(Για τον σύνδεσμο της ενάρετης τριάδος των αρετών,
της αγάπης, της ελπίδας και της πίστης)
Τώρα δε λοιπόν, ύστερα από όλα τα προηγούμενα, μένουν τα τρία αυτά τα οποία σφίγγουν και διατηρούν τον σύνδεσμο όλων, πίστη, ελπίδα, αγάπη∙ μείζων δε πάντων η αγάπη. [Νυνί δε μένει τά τρία ταύτα∙ πίστις, ελπίς, αγάπη∙ μείζων δε πάντων η αγάπη] (Α΄ Κορ. ιγ΄ 13), διότι και ο Θεός αγάπη ονομάζεται (πρβλ. Α΄ Ιωάν. δ΄ 16). Εγώ όμως, την μία την βλέπω σαν ακτίνα, την άλλη σαν φως και την τρίτη σαν ηλιακό δίσκο, και όλες μαζί σαν ένα φωτεινό απαύγασμα και μία και την αυτή λαμπρότητα.
Η μία, η πίστη, μπορεί να επιτελέσει τα πάντα. Η άλλη, η ελπίδα, περικυκλώνει με το έλεος του Θεού και δεν καταισχύνει τον ελπίζοντα. Και η τρίτη, η αγάπη, δεν πέφτει ποτέ από το ύψος της, ούτε σταματά από το τρέξιμο της, ούτε επιτρέπει σ΄ αυτόν που πλήγωσε με τα βέλη της, να ηρεμήσει από την «μακάρια μανία» που του προξένησε.
2. Αυτός που θέλει να ομιλεί για την αγάπη, είναι σαν να επιχειρεί να ομιλεί για τον ίδιο τον Θεό. Η ανάπτυξη όμως ομιλίας περί Θεού, είναι πράγμα επισφαλές και επικίνδυνο σε όσους δεν προσέχουν. Για την αγάπη γνωρίζουν να ομιλούν οι Άγγελοι, αλλά και αυτοί ανάλογα με τον βαθμό της θείας ελλάμψεως τους. Αγάπη είναι ο Θεός, και όποιος προσπαθεί να δώσει ορισμό του Θεού μοιάζει με τυφλό που μετρά στην άβυσσο τους κόκκους της άμμου.
3. Η αγάπη, ως προς την ποιότητα της είναι ομοίωση με τον Θεό, όσο βέβαια είναι δυνατόν στους ανθρώπους. Ως προς την ενέργεια της, μέθη της ψυχής. Ως προς δε τις ιδιότητές της, πηγή πίστεως, άβυσσος μακροθυμίας, θάλασσα ταπεινώσεως.
4. Η αγάπη κυρίως είναι η απόρριψη κάθε εχθρικής και αντίθετης σκέψης, εφ΄ όσον «η αγάπη ού λογίζεται το κακόν» (Α΄ Κορ. ιγ΄ 5). Η αγάπη και η απάθεια και η υιοθεσία μόνο στην ονομασία διαφέρουν. Όπως ταυτίζεται η ενέργεια, στο φως, στην φωτιά και στην φλόγα, έτσι να σκέπτεσαι ότι συμβαίνει και σ΄ αυτές. Όσο ποσό αγάπης λείπει, τόσο ποσό φόβου υπάρχει. Διότι όποιος δεν έχει φόβο ή είναι γεμάτος από αγάπη ή είναι νεκρωμένος ψυχικά.
5. Δεν είναι απρεπές εάν από τα ανθρώπινα πράγματα χρησιμοποιήσουμε παραδείγματα για τον πόθο και τον φόβο και την επιμέλεια και τον ζήλο και την δουλεία και τον έρωτα του Θεού.
Μακάριος εκείνος πού απέκτησε τέτοιο πόθο προς τον Θεό, σαν αυτόν πού έχει ο μανιώδης εραστής προς την ερωμένη του.
Μακάριος εκείνος πού φοβήθηκε τον Κύριο, όσο οι υπόδικοι τον δικαστή.
Μακάριος εκείνος πού έδειξε τόση επιμέλεια και φροντίδα στα πνευματικά, όσο οι ευγνώμονες δούλοι στον κύριο τους.
Μακάριος εκείνος πού έδειξε τόση ζηλοτυπία για τις αρετές, όση οι σύζυγοι πού προσέχουν ζηλότυπα τις γυναίκες τους.
Μακάριος εκείνος πού την ώρα της προσευχής ίσταται εμπρός στον Κύριο όπως οι υπηρέτες εμπρός στον βασιλέα.
Μακάριος εκείνος που προσπαθεί συνεχώς να περιποιείται και να αναπαύει τον Κύριο όπως έτυχε να περιποιηθεί και να αναπαύσει (σεβαστούς) ανθρώπους.
Δεν προσκολλάται τόσο πολύ η μητέρα στο βρέφος που θηλάζει, όσο ο υιός της αγάπης στον Κύριο.
6. Ο πραγματικός εραστής φέρνει πάντοτε στον νου του το πρόσωπο του αγαπημένου του και το εναγκαλίζεται μυστικά με ηδονή. Αυτός ποτέ, ούτε και στον ύπνο του δεν μπορεί να ησυχάσει, αλλά και εκεί βλέπει το ποθητό πρόσωπο και συνομιλεί μαζί του. Έτσι συμβαίνει στον σωματικό έρωτα. Έτσι συμβαίνει και σ΄ αυτούς πού αν και έχουν σώμα είναι ασώματοι (και ασκούν τον πνευματικό έρωτα).
7. Κάποιος που χτυπήθηκε από αυτό το βέλος έλεγε για τον εαυτό του – πράγμα πού με κάνει να θαυμάζω – : «Εγώ καθεύδω» από την ανάγκη της φύσεως, «η δε καρδία μου αγρυπνεί» από το πλήθος του έρωτα (πρβλ. Άσμα ε΄ 2).
8. Πρέπει να σημειώσεις και τούτο, ως αφωσιωμένε φίλε, ότι αφού η ψυχή σαν άλλη έλαφος εξοντώσει τα δηλητηριώδη ερπετά των παθών, τότε «επιποθεί και εκλείπει προς Κύριον» (πρβλ. Ψαλμ. πγ΄ 3), διότι πληγώνεται σαν με δηλητήριο από το πυρ της αγάπης [1].
9. Εκείνο που προξενεί η πείνα είναι κάτι πού δεν φαίνεται και δεν εκδηλώνεται. Εκείνο όμως πού προξενεί η δίψα είναι κάτι το έντονο και φανερό πού κάνει έκδηλο σε όλους τον εσωτερικό φλογισμό. Γι΄ αυτό και εκείνος πού ποθούσε τον Θεό έλεγε: «Εδίψησεν η ψυχή μου προς τον Θεόν, τον ισχυρόν, τον ζώντα» (Ψαλμ. Μα΄ 3).
10. Εάν το πρόσωπο πού αγαπούμε γνήσια, μας μεταβάλλει εξ ολοκλήρου με την παρουσία του και μας κάνη φαιδρούς και χαρωπούς και χωρίς λύπη, τι δεν θα προξενεί άραγε το πρόσωπο του Δεσπότη, όταν επισκέπτεται μυστικά την καθαρή ψυχή;
11. Ο φόβος, όταν εισχωρήσει πραγματικά σε μία ψυχή, λιώνει και κατατρώει τα ρυπαρά πάθη της σαρκός. «Καθήλωσον έκ του φόβου σου τάς σάρκας μου», λέει σχετικά ο Ψαλμωδός (Ψαλμ. Ριη΄ 120).
Ενώ η οσία αγάπη, άλλους συνηθίζει να τους κατατρώει, όπως είπε ο σοφός: «Εκαρδίωσας ημάς, εκαρδίωσας»∙ δηλαδή «μας πλήγωσες στην καρδιά» (Άσμα δ΄ 9). Άλλους τους κάνει ορισμένες φορές να αγάλλονται και να λάμπουν από χαρά, όπως πάλι αναφέρεται στην Γραφή: «Επ΄ αυτώ ήλπισεν η καρδία μου και εβοηθήθην και ανέθαλεν η σάρξ μου» (Ψαλμ. κζ΄ 7). Και∙ «Καρδίας ευφραινομένης πρόσωπον θάλλει» (Παρμ. Ιε΄ 13).
Όταν λοιπόν ολόκληρος ο άνθρωπος συγχωνευθεί κάπως με την αγάπη του Θεού, τότε και εξωτερικά στο σώμα του, σαν σε καθρέπτη, δείχνει την εσωτερική λαμπρότητα της ψυχής. Κατ΄ αυτόν τον τρόπο δοξάσθηκε και εκείνος ο θεόπτης, ο Μωυσής. Όσοι κατέκτησαν την ισάγγελη αυτή βαθμίδα, ξεχνούν πολλές φορές την σωματική τροφή. Και νομίζω ότι δεν την επιθυμούν και τόσο συχνά, πράγμα όχι απίστευτο, αφού συμβαίνει και ο μη κατά Θεόν πόθος να κόβει πολλές φορές την επιθυμία του φαγητού.
Αυτών πού έφθασαν πλέον σε τέτοια αφθαρσία νομίζω ότι και το σώμα τους δεν θα ασθενεί τόσο εύκολα. Διότι κατά κάποιον τρόπο εξαγνίσθηκε πλέον και αφθαρτοποιήθηκε. Η φλόγα δηλαδή της αγνότητας έσβησε την φλόγα των σαρκικών παθών και ασθενειών. Νομίζω ακόμη ότι και το φαγητό πού τρώνε δεν τους προξενεί καμμία ευχαρίστηση. Διότι όπως οι υπόγειες φλέβες του νερού ποτίζουν μυστικά τις ρίζες των φυτών, έτσι και τις ψυχές αυτών των ανθρώπων τις τρέφει μυστικά το ουράνιο πυρ.
12. Η αύξηση του φόβου είναι αρχή της αγάπης. Και το τέλος της αγνείας είναι προϋπόθεση της θεολογίας. Εκείνος που ένωσε τελείως τις αισθήσεις του με τον Θεό, μυσταγωγείται στην θεολογία από τον ίδιο τον Θεό. Εάν όμως οι αισθήσεις δεν έχουν ενωθεί με τον Θεό, είναι δύσκολο και επικίνδυνο να θεολογεί κανείς [2].
13. Ο ενυπόστατος Λόγος του Θεού Πατρός, σε εκείνον πού θα κατοικήσει, θα χαρίσει τελεία αγνότητα και καθαρότητα, νεκρώνοντας τον θάνατο, (δηλαδή τα πάθη πού νεκρώνουν την ψυχή). Μετά από την νέκρωση αυτή, ο μαθητής του Χριστού φωτίζεται και γίνεται γνώστης της θεολογίας. (Ο αγνός γνωρίζει τον Αγνό), εφ΄ όσον «ο Λόγος Κυρίου, δηλαδή ο Υιός του Κυρίου και Θεού, αγνός (εστί) διαμένων είς αιώνα αιώνος» (πρβλ. Ψαλμ. ια΄ 7, ιη΄ 10). Και όποιος δεν γνώρισε κατ΄ αυτόν τον τρόπο τον Θεό, ομιλεί περί Θεού «στοχαστικώς*».
* στοχαστικώς, όχι με πείρα, αλλά με υποθέσεις και εικασίες.
14. Η αγνεία ανέδειξε θεολόγο τον μαθητή [3], ο οποίος με την αγνεία του αυτή αξιώθηκε να κηρύξει και να στερεώσει τα δόγματα της Αγίας Τριάδος.
15. Εκείνος που αγαπά τον Κύριο, έχει προηγουμένως αγαπήσει τον αδελφό του. Το δεύτερο οπωσδήποτε είναι απόδειξη του πρώτου. Εκείνος που αγαπά τον πλησίον του, ποτέ δεν θα ανεχθεί ανθρώπους πού καταλαλούν. Θα φύγει δε μακρυά από αυτούς σαν από φωτιά. Εκείνος πού λέει ότι αγαπά τον Κύριον και συγχρόνως οργίζεται κατά του αδελφού του, μοιάζει με εκείνον πού τρέχει στον ύπνο του!
16. Η δύναμη της αγάπης είναι η ελπίδα, διότι με αυτήν περιμένουμε τον μισθό της αγάπης. Η ελπίδα είναι «αδήλου πλούτου πλούτος», (δηλαδή πλούτος ενός πλούτου πού δεν φαίνεται). Η ελπίδα είναι ασφαλής απόκτηση θησαυρού πριν από την απόκτηση του. Αυτή είναι ανάπαυση και ανακούφιση από τους κόπους. Αυτή είναι η θύρα της αγάπης. Αυτή φονεύει την απόγνωση. Αυτή εικονίζει εμπρός μας τα πράγματα που ευρίσκονται μακρυά. Έλλειψη της ελπίδας σημαίνει αφανισμός της αγάπης. Σ΄ αυτήν είναι δεμένοι οι πόνοι, σ΄ αυτήν είναι κρεμασμένοι οι κόποι, αυτήν περικυκλώνει το έλεος του Θεού.
«Ανάγγειλε μας, ω συ η ωραία ανάμεσα στις αρετές, πού βόσκεις τα πρόβατά σου; Πού κατασκηνώνεις το μεσημέρι;» (πρβλ. Άσμα α΄ 7). «Φώτισον ημάς, πότισον ημάς, οδήγησον ημάς, χειραγώγησον ημάς». Επιθυμούμε πια να ανεβούμε κοντά σου. Διότι εσύ κυριαρχείς σε όλα. Τώρα μου πλήγωσες την καρδία και δεν μπορώ να αντέξω στην φλόγα σου. Γι΄ αυτό θα σε υμνήσω και θα προχωρήσω: Εσύ κυριαρχείς επάνω στην δύναμη της θαλάσσης, εσύ καταπραΰνεις και νεκρώνεις την ταραχή των κυμάτων της. Εσύ ταπεινώνεις και καταρρίπτεις ως τραυματία τον υπερήφανο λογισμό. Με τον ισχυρό σου βραχίονα διασκορπίζεις τους εχθρούς σου (πρβλ. Ψαλμ. πη΄ 10-11) και αναδεικνύεις ανίκητους τους ιδικούς σου εραστές.
Και βιάζομαι να μάθω πώς σε είδε ο Ιακώβ επάνω στην κορυφή της κλίμακος. Ερωτώ να μάθω γι΄ αυτήν την ανάβαση. Πες μου, πώς ήταν ο τρόπος και η σύνθεση στην διάταξη των βαθμίδων; Των βαθμίδων της αναβάσεως εκείνης, την οποία έβαλε στον νου και στην καρδία του να επιχειρήσει ο εραστής σου; (πρβλ. Ψαλμ. πγ΄ 6). Διψώ ακόμη να μάθω, ποιος ήταν ο αριθμός των βαθμίδων, και πόσος χρόνος χρειαζόταν για την ανάβαση. Διότι τους μέν χειραγωγούς της αναβάσεως, (τους Αγγέλους δηλαδή), τους ανήγγειλε αυτός που σε είδε και πάλεψε μαζί σου [4}, αλλά για τίποτε άλλο δεν θέλησε ή μάλλον δεν κατόρθωσε να μας διαφωτίσει».
17. Ο εύελπις μοναχός είναι σφάχτης της ακηδίας, την οποία κατανικά με την μάχαιρα της ελπίδας. Η ελπίδα γεννάται από την γεύση και την εμπειρία των δώρων του Κυρίου. Διότι αυτός πού δεν τα γεύθηκε, έχει δισταγμούς. Την ελπίδα την εξαφανίζει ο θυμός, διότι όπως λέγει η Γραφή, «η ελπίς ού καταισχύνει» (Ρωμ. ε΄ 5), ενώ «ανήρ θυμώδης ούκ ευσχήμων» (Παρμ. Ια΄ 25).
18. Η αγάπη χορηγεί την χάρη της προφητείας, η αγάπη παρέχει την δύναμη της θαυματουργίας, η αγάπη είναι η άβυσσος της θείας ελλάμψεως, η αγάπη είναι η πηγή του θεϊκού πυρός – όσο περισσότερο πυρ αναβλύζει, τόσο περισσότερο καταφλέγει εκείνον που διψά. Η αγάπη είναι η στάση και η εδραίωση των Αγγέλων, η πρόοδος εις τους αιώνες, όλων των εκλεκτών του Θεού.
Εκείνη δε -αν και θεωρώ καλύτερο να πω Εκείνος [5]– η βασίλισσα, σαν να έσκυψε από τον ουρανό, έλεγε στα αυτιά της ψυχής μου:
«Εάν, ώ εραστή, δεν λυθείς από την παχύτητα του σώματος, δεν θα μπορέσεις να γνωρίσεις το κάλλος του προσώπου μου. Η κλίμακα ας σε διδάσκει την πνευματική σύνθεση των επί μέρους αρετών. Στην κορυφή δε αυτής της κλίμακας είμαι στηριγμένη εγώ, καθώς το είπε ο μεγάλος μύστης μου, (ο Απόστολος Παύλος): «Νυνί δε μένει τά τρία ταύτα∙ πίστις, ελπίς, αγάπη∙ μείζων δε πάντων η αγάπη» (Α΄ Κορ. ιγ΄ 13).
[1] Για την κατανόηση της φράσεως αυτής πρέπει να σημειωθεί, ότι σύμφωνα με μία λανθασμένη αντίληψη των αρχαίων (βλέπε σχόλιο 1, λόγου ΚΕ΄) η έλαφος κατατρώει τους όφεις, το δε δηλητήριο τους μέσα στον οργανισμό της δημιουργεί φλόγωση και αφόρητη δίψα, ώστε να επιποθεί «επί τάς πηγάς των υδάτων». Εδώ χαρακτηρίζεται ως έλαφος η ψυχή που ανέβηκε στις βαθμίδες της ταπεινοφροσύνης και της απάθειας και προχωρεί τώρα γεμάτη δίψα και θείο πόθο προς την κορυφή της αγάπης.
[2] Εάν δηλαδή ο άνθρωπος δεν καταστεί γιασμένο δοχείο της Χάριτος, δεν μπορεί να γίνει θεολόγος. «Πάσα προσπάθεια του ανθρώπου – παρατηρεί σύγχρονος θεολόγος – όπως γίνει μέτοχος της θεολογίας αυτοδυνάμως, έν τη αυταρκεία της εκπεσούσης αυτού φύσεως και των διεσπασμένων και φύσει άλλωστε περιωρισμένων αυτού δυνατοτήτων είναι ανέφικτος… [Και αντί θεολογίας έχομεν τότε] τον περί Θεού θνητόν ανθρώπινον λόγον, εντός του οποίου κυοφορείται εν πολλοίς το σκάνδαλον μιας αμαρτανούσης θεολογίας, η οποία αντί της ζωής είναι φορεύς του θανάτου» (Κ. Μουρατίδης, «Κοινωνία» ΙΖ΄ 2, σελ. 59).
[3] Εννοεί τον άγιο Ιωάννη τον ευαγγελιστή.
[4] Πρόκειται για τον πατριάρχη Ιακώβ. Το περιστατικό της πάλης του με τον Θεό περιγράφεται στην Γένεση, λβ΄ 24-31.
[5] «Εκείνος», δηλαδή ο Θεός, εφ΄ όσον «Ο Θεός αγάπη εστίν» (Α΄ Ιωάν. δ΄ 16).
Ελληνική Πατρολογία 